5.
I
tHarvard Utuversitij
£ibrary of
Ghe CDedical Schoot
and
Ghe School of $>ublic ftealth
s»
va/
Wzt (Bitt of
Paul Dudley White, M. D
EX LIBRIS
PAUL DUDLEY WHITE ,#^^
^Harvard Medical Library
in the Francis A. Countway
Library of Medicine -Boston
Veritatem permediciXAM QUyERAMUS
Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
Open Knowledge Commons and Harvard Medical School
http://www.archive.org/details/nicolaitulpiiamsOOtulp
NICOLAI TVLPII
Amstelredamensis ,
OBSERVATIONVM
M E D I C A R V M.
Libri Tres.
Cum aneis figuris.
AM STELRE D AMl,
Apud Lvdovicvm Elzevirivm,
CID ID CXLI.
A D
I
PETR VM T V L P 1
'FILIVM.
Ate fe pandit,Petre
fili,in quo decurris,
Medicinx campus.
Percoluere tamen
illum certatim,cum
veteres,tum recen-
tiores , labore tam
indefeflb : ut vix quicquam amplius,
in eo defideres, prater certas , rario-
rum affeftuum, obfervationesiutique
remedia , infallibili ufu comprobata.
Quibus equidem confifus , praeter
tuum, & aliorum ftudium, haud levi-
ter adjutum iri ; decrevi tandem in
commune dare ; ac publici juris fa-
cere;quas tibi foli alias deftinaveram,
obfervationes.Futuras fortaffis Mufis
tuis, eo gratiores \ quo plures ea-
rum , vel coram videris , vel auditio-
ne faltem acceperis , ateftibusocula-
tis. Quorum pars magna, utique eo-
* z rum
rum,quorum hic paffim nomina,in vi-
vis cum fit,prodibunt forte,nunc mul-
tofecuriores, in publicum, quamillis
defiin&is. Continent quippe non pau-
ca, ut acommuniufufejugata; atta-
men veriffima. Neque futura minus
ex ufu Medicis ; quam Geographis,
vel America; vel Freta , fiveMageila-
nica, five Lemeria; noftra faltem me-
moria , primum inventa. Quibus ut
non parum illuftratur Geographiae
gloria : ita nequehxc exempia , for-
te dedecori erunt , arti medicae , prae-
fertim verae. Quaefane tantum difcre-
pat , a fcientia umbratili , quantum
imaginaria inventa , ab inconcuffis ,
indubitatss veritatis , fundamentis.
Quibus qui innititur, nx ishaud facile
contemnet , quin potius obviis uluis
excipiet obfervationes , quas demon-
ftravit Anatome , verus medicinse o-
culus. Cujusiumine, ut irradiantur
mtimacorporispenetralia: fic produ-
cuntur ejufdem beneficio, quafi in
claram lucem, abditiffimae , occulto-
rum
rum morborum, cauffe : vera meher-
cules fulcra , ac genuina artis medicae
ftabilimenta.quorum certitudinem fi-
quidem vis penitus adfertam > conjice
oculos in lediflima illa exempla, qux
de rarifTimis eventubus , edidere, qui
inter Medicos audiunt fagaciflimh
Quippe exempla , velut lucidiflima
fpecula , repraefentant tam perfpicue
aliena fada, ac fecula: ut vel cseco ap-
pareat, quid imitandum, quid fugien-
dum. Qua certe fcientianihii medicis
utilius. Amplum enim , ac fpatiofum
eft,in quo navigamus,sequor.Et in illo
tot propemodum vada , quot morbi :
& tam frequentes fcopuli, quam fco-
pi. Quorum periculis fiquidem te fa-
tagasfubtrahere, necefle erit curfum
dirigere, per lineas , aperitiffimis Pa-
linuris notatas . alias fluduabis incer-
tus , inflaroberrantis alicujus Euripi.
Erifque non tam re , quam fpecie , &
adfolam pompam , eruditus. Nihil e-
nim potefl efle folidum , cui non fub-
eftratio. Multo minusulla artisde-
* 3 creta
creta firma , qax non comprobat u-
fus, quiomnium Magiftrorum fupe-
rat prsecepta . Ac pro inde fcite &-.
fchylusPoeta.
Quifrucluofa, non quimukafcit ^fapit.
Noli itaque pede nimis libero va-
gari; fed coerce ftudiorum curfiim,
intra orbitam , rationis , ac ufus . Et
ut apes , ex floribus , fragrantia mel-
la : fic felige tibi , ex optimis audo-
ribus , quod fapientiae rore adfper-
fum, potiiTimum facit ad hominis fa-
lutem. Certus , nulla re , Medicum
propius ad Deumaccedere, quam fa-
lute hominibus danda, Quam certe
Ardon tibi fi fignes , enavigabis felici-
ter quamcunquc charibdim . Et ubi a-
nimum inftruxeris vera,internaque e-
ruditione , difpelles facillime a te , fu-
tiles quifquilias; & confragofas illas,
ineptarum difputationum , falebras,
quibus dignitas Medica magis obfcu-
ratur , quam illuftratur. quod fi vero
animus te ducat ad fediones anatomi-
cas: cavefis immoreris in externis li-
neamen-
neamentis ; defcende ad interiora, &
inquire non tantum in naturam vifce-
rum ; fed praecipue in loca, ac cauflas
abftruforum morborum.Quibus pro-
be cognitis, licebit deinceps , & tuum
lumen, in aliorum immittere animos:
& ubi ea duntaxat ab oblivionis inju-
ria vindicaveris , quae fciri , cognofci-
que publice interefl: ; mereberis opti-
me, non tantum de arte , quam colis;
fed potiffimum de Republica , cujus
civibus falutariter Medicinam facies,
Quagduo equidem ex animo voveo,
qui tibi fum, non minus affedu,quam
natura pater.
Amflelredami , adannumfalutis humana
cid idcxli. xvi KalendQclobris*
* 4 I N-
INDEX CAPITVM.
, Libri I.
i /^Alvariafracla.
2 ^^ Occulta capitu rima
3 Fracluraofiis cuneiformis.
4 Fraclura captisfanata,
5 Salutaris modioli ufm.
6 Morbus attonitus.
7 Morbus attonitus afanguine.
8 Morbus comitialis jpontefanatus.
9 Morbus comitialis afplene.
i o Morbus comitialis a vulva.
1 1 Epilepfiafexies cottidie accedens.
12 Tremor periodicus.
13 Reciprocuscapitisdolor.
14 Convulfiofedentaria.
1 5 Fmfagium convulfionis periodkdt.
16 Viti faltus.
1 7 Malleatio.
18 Imaginaria ofiium mollities.
1 2 Mola imaginaria.
20 Aqu&metus.
21 Senexrabiofus.
11 Catalepfisexamore.
2 3 Po/Zjcw tremor3a detraclione fanguinis.
1 4 Hjdrocephalus.
1 5 Hydrocephalus dimidiati capitis.
i6Potypus narium.
* 5 27P0
I N D E X,
V27 Poljpus cordis.
28 Oculiprocidentia.
z$> Encanthis cancrofa.
30 Vulnus pupilltz fanatum.
3 1 Cdcitas a veneno.
3 2 Dolor capitis a natura devitlus.
33 Dolor inter caput3ac pedem reciprocus,
3 4 Pedes talpini.
3 5 Rejpiratio per aures.
3 6" Mflrc 4 dente genuino.
3 7 Pfctftf palati.
38 Prolapfus palati.
3.9 K<w afebre intercepta.
40 idem filentium a pituita.
41 Mutus loquens.
42 G#/*? refoluta.
43 J»a/m undecim dierum.
44 Lethalis guU tumor.
45 idem tumor a pituita.
46" Strumarum anatome.
47 c*»rcr quinquagmta annos innoxius.
48 Arteriotomia.
45) Sangms ex dente.
5 o P#/#/« ^era arteria.
5 1 Angina mterna.
52 Ranula.
5 3 Cancer mammarum.
5 4 Evanida hiammarum pufiuk,
5 5 Lnw e# *■«/&
L/j.
I N D E X,
Llb. II.
i Y~\Olor pleuriticus ebile.
2 -*S Sanguis oftiespuerper<cmiffus.
3 Pleuritis fanguinem venis fubtrahens.
4 Pleuritis fuppurata.
5 Legitima thoracis feftio.
6 Pus thoracis per wnbiltcum.
7 Rara difficihs Jpiritus caujfa,
8 Marcar oftreis fanatus.
c> idemfucceffus afola natura.
i o Vomica pulmonis.
1 1 Sputumfangmnis triginta annorum.
ii Surculus, ven<c arteriofa, expectoratus.
1 3 Integra vena a pulmonerejecta.
14 Fruftum pulmonis , faucesocclndens.
1 5 Turunda ore rejecla.
1 6 Eydrops thoracis.
\ 1 7 Pulmo pracifus.
v 18 F#///#j tWw.
^19 Cordispalpitatw a Liene.
20 Irapuerperis noxia.
2 1 Vomitus bilis atr<z.
2 2 Vomitus oftodecim menfiiim.
2 3 Vomitus pituiu concretcc.
\ 24 Pr<cgnans edens millequadringentos haleces.
^25 Calculusarterialis.
2.6 Fibr<cjocinoris vulnerauc.
2 7 P/0
I N D E X.
27 VusIocinoris,peros3acalvum«
28 Lienverberans.
1$ Liendifiuptus.
30 Magnuslien.
3 1 Sanguis cutem tranfiudans.
3 2 Steatomata mefienterii.
3 3 Steatomacumulcere, &aqua.
3 4 Hjdrops cum veficulk mefenterii.
3 5 Tjmpankes cum afeite.
3 6" Morbm regiusy cum hydrope.
3 7 Abficeffus mefienterii , apartu difiuptm»
38 Ventrisfieclw.
39 Perforatiofiroti.
40 Mon; «f deprejfo ventre.
41 Volvulmexira.
42 Caput lumbrici lati3
43 ifihuria knatica.
^Caiculmrenum.
4 5 Calculus ureterem obturans.
46" Diabetes.
47 Mifc lapidofim.
48 Membranalapidefiens.
49 Micttis vermis cruenti.
50 Vnde vigintivermiculi emicli.
51 CQttidianmvermiummiclw.
5 2 FenodicM capillorum miclus.
5 3 Fte vt?/fr<e fianatum.
Lik
I N D E X.
Lib. III.
i \filfera> virginis gibbof>3conditio.
z ■*-▼-■" Veficaa calculoconfumpta.
3 Gangrmaumbilici.
4 Lapidesbe&oarticiin homine.
5 Calculus veficaadnatus.
6 Calculusvefica arctecircumdatus.
7 Calculustrium unaarum Jponte excrctus.
8 Me?i«5 eximendi calculum exurethra.
9 Turunda lapidefcens.
io Lethalisani tumor.
1 1 Doloraniquarta hora3 afolutaalvo.
12 Lumbricusex inguine.
13 fericulofa hernia fanata.
1 4 Sapientiaju venilis.
1 5 Prapofierumfilentium.
16 Immoderatus cljfieris ufus.
1 7 Interior mtefiim tunica excreta.
18 Adeps cottidie ab alvo prodiens.
15) J^w ^flfe/tf, abalvo, ac vefica.
1 o F#/»*« 3 latioris inteftini fanatum.
2 1 Valvula inteftmalis.
2 2 Convulfio abdominis.
2 3 Abfceffus inguinum} a vulva.
24 Tabes dorfalis.
25 C0x<e dolor abfcejfu fanatus.
2 tf Cotf^ ferramento exufta.
27 VulnusJpinaiitmediilU.
28 R/to
I N D E X*
2 8 Vtfiula infimabitis.
1$ Lethalislumborumtumor.
30 Sptnadorfibtfida.
3 1 Vulva biii tnnatans.
32 Hjdrops uteri.
3 3 Fungusex vulva exafus.
3 4 Majorfungus ibidem exctfus-.
3 5 T&fiusfive fricatrix.
2 6 Menftruapuellaquadrima,
3 7 P<im£r monftri btctptiis.
38 Dtjfeciio monftnbicipttis*
z$ Colcsincurvatus.
40 Pediadi pubis
41 Morsexflore calcis.
42 Sudor feptem annorunu
43 ExcG.natioab oleoVitrioli.
44 Exedenspr&cordtorum herpes.
* 45 fiilfusarteridtextracarpum.exploranduso
46" (Sangrana univerfalts.
47 Gangrana pedis.
48 Sphacelus brachii,afebre.
45) Atrophiabrachiifuclufanata. ■
40 Rotundum vulnus.
5 1 Carcinomafremoris.
5 2 jfc&w qumtana.
5 3 Q^ abfttnentta quartana lethalis.
5 4 Erfw /wftffve compenfatus.
53 Incndibtlecorponshmnani incrementum.
56 Satjnislndicm.
N IC OL AI Tv L PII
OBSEKVATIONVM
MEDICARVM
l I B R 1 P R I M I
C A P V T I.
Calvaria fracta,
Nter calvarise vulnera, ficutl
eminet ; ita difficulter quoque
curatur 'ir$**ms Hippocratis.Que^
fit , ubi capitis os, tam finditur,
quam mediumdesidet. Cujusvulnerisfrag-
mentum., dumpremit, pungitque membra-
nas : vel impeditur cerebri motus ; vel excita-
tur inflammatio ; vel delitefcente fragmen-
to , fub integro ofie , comprimuntur ade6
arcte, in3equales>difi"uptarum partium>ora:
ut intercludant omnem exitum, evacuationi
aliaseruptura?: undehominiexitium.
Gravis , decidentis feneftrae , lapfus de-
prefiit, fregitque, filioPetriWitfii , finiftra
bregmatis ofla : non proculafuturaLamb-
doide. At fragmenta , quae, inde difiilieran t,
defidebant non modo , fub limbo circum-
A pofiti
2 Observationvm
poflti oiTis: fedinftgebanturprseterea, tam
firmiter, pertufis, cerebri , membranis: ut
nihil omnino humoris, potuerit ex vulnere
efTIuere : nedum eximi rite fragmenta : quin
lacerarentur turpiter membrana? ; utique
cerebrum, illisfubjec1:um.
Ex cujus dilaceratamedulla, ademittan-
tumcottidie chirurgus: quantumrecepiffet,
dimidiatum nucis juglandis putamen. At die
tertio auferebatur inde, duo integra cochle-
aria : fine ulla tamen ( quod did:u mirum)
vel mentis offensa ; vel alio aliquo fympto-
mate. Sed die quinto intervenere febricula,
levis fopor , & refblutio lateris dextri (quam-
vis plaga infeftaret fmiftrum) verum fexto
periit vox ; & poft illam ipfa vita.
Sed cur flaccefcit latus oppofitum ? fit id
bifariam : vel circa plaga? initium , vel ali-
quot diebuspoft. Siquidemcontingitproti-
nus ab inflicro vulnere , propellunturhu-
mores, a violenta? concuffionis impctu3ad
loca quam remotiiTima : fiveadventriculos
cerebri; velmeatumfpinali medulla? infcul-
ptum. Qu6 delata penetrans haec vis , adigit
(ut cum Caffio loquar ) fiuidam hanc mate-
riam ; potiiis ad partem oppofltam, quam
plagae vicinam.
Qu6 tamen , fiquidem tenderet humor,
nervos refoluturus , retrocederetneceffario,
ad motus fui principium ; & ad terminum, a
quo
Medicarvm Lib. I. 3
quo primum fuerat depulfus. Cum contra
motus violentus fequatur motorem : ten-
datque potius ulterius , quam fubfiftat in
propinquo. Sicutiluceclariiis , apparet in
clandeftina, offis oppofiti, fiffura.
At fi nervi refolvantur, aliquandiu poft
inflicl;um vulnus : verifimileeft , ab iliatavi,
humores quidem fuiffe agitatos , (cd non
exiiffe,ex parte affed:a. Verum illapaullatim
incalefcente , five aputredine, five a febre>
credibiie eft eofdem illos humores denuo
moveri; & ab exfufcitato hoc calore , tan-
dem quoque propelli, ad partem oppofitam:
ceu locum maxime remotum, a motus prin-
cipio : & prascipue a latere dolente , unde
hoftemfuum, fatagit depellerenatura,
Capvt II.
Occulta capitis rima*
QVamvisferramenta, plerumque adhi-
beantur calvaria*, vel fractae , vel fiffae;
conveniunt nihilominus, nonnunqua etiam
integras : prxfertim fi metus fit, difruptarum
venarum. Educitur quippe hac ratione,non
tantum fanguis effufus; iedimpediuntur fi-
mul , inflammatio , putredo , delirium, fe-
bris, aliaque exitialia fymptomata. Sedcur
fcopum hunc non femper attingat ars, de-^
A z mon-
4 ObSERV ATIONVM
monftratum ibunt , fequentia exemplav
IacobusBexius, ictusafclopetO;, inocci-
pite , concidit protinus pronus in terram:
foris vix laefus , fed intus tam vehementer
offenfus : ut inciderit ilico , in febrem , ac
graves convuifiones. Quibuspermoti, per-
ibravimus confeftim calvariam, licetextrin-
fecus nullas egiflet rimas. Quoauxilio, eli-
cuimus quidem fanguinem , fupra cerebri
membranas errufum : attamen nequefeftina
\\xc acceleratio , neque remedia fatis mature
adhibita, tantum potuere, inpracipiti hoc
periculo: quin nihilominus fexto die perierit
seger.
In cujus capite y terebram dum circum-
ageret chirurgus , vidimns , per integrum
os , erupifle innumeras fanguinis guttulas:
cooperientesj inftarroris, univerfam calva-
riam. Qiiibus fpongia aliquoties deterfis, re-
pullulare continuo & alias : monftraturas
quafi digito , niliil naturae efle invium : Cq<{
omnia pervia. Neque offa ullibitam folida;
quin perealibere permeet } ciim fanguis,
tum pus.
Atdifleclro, poftobitum, cadavere, licet
apparuerit calvaria foris illaefa : oftendit ta-
menintus varias fifluras: docensfuoexem-
plo, quid per infortunium fuum 3 velit vir
incomparabilisHippocrateSjlibro de vulne-
ribus capitis. Vere enim infelices funt illi, ad
cmo~
Medicarvm Lib. I. 5
quorum abditos morbos , nec oculi , nec
mentis penetrat acies.
Sed praeter occultas hafce rimas , videre
fuit, prope plagse locum, extimam cerebri
membranam , non minus lividam , quam
flaccidam: &nonuno loco,atro cruorefcede
obductam. At cerebellum erat plane fyde-
ratum : ceu vero fphacelo corruptum. Vense
utique paffim lacerse : &circabaflmcerebri,
ac rete mirabile , tantum concreti fanguinis:
ut nullusmiraretur, occubuirle hominem^
tot calamitatibus circumventum.
Vereitaque, verusnaturas genius,fecl:.iii.
aph. xi. coac. prsenot. Cerebro fyderato,
alii quidem tertio , alii vero feptimo mo-
riuntur die: illosautem fieffugerint , fervan-
tur. At quibus ex his diffe&is , invenitur os
diffociatum,illipereunt. Qiia circumloquu-
tione defignatur, proculdubio,principium
corruptionis. Licet fphaceli vox , latiiis ie{e
extendat. Qui enim fervaretur alias aliquis,
poft diem feptimum ? etenim , quod femei
integre emortuum , id revivifcitnunquam.
Quippe a privatione, habitus denuo compa-
rari nequit.
Sed quid vult fibi os diffociatum? ^Wjj^ ™
kd»\ annoncorruptionislabem, vitiatsecal-
variae communicatam ? cujus indicium fecit,
in hoc aegro , diffoluta illa offislaxitas : a qua
promanarunt, guttaefanguinese; quasdixi-
A 3 mus
6 OBSERV ATIONVM
mus terebranti chirurgo , praeter omnem
confuetudinem, fuiffeoblatas. Non fecus ac
gangramampraecedit,aquofa cutis vefica ; 3t
infequentem fphacelum , ipfa gangrsena.
Quafi diceret vir inclutus. Siquidem a
cerebri vitio,eateniis immutetur os,ipfi pro-
xime impofitum : utdiffoluta compage , dif-
cedat evidenter, a naturali fua foliditate
(quod in hac calvaria confpicue fa&um)
acr.um erit de vita : & neceffe , hominem
mori; a tam defperata, corrupticerebri,con~
ditione,
Capvt III.
Frattura ofis cuneiform's*
I N quod ipfum infortunium , modd non
in majus,vidimus quoqueincidiffe , virum
feptuagenariu m , fed ebrium . Qui delapfus
ex altiore loco , contraxit in calvaria , tam
amplum vulnus ; utcommode, perejushia-
tum, educeretur, quicquid inhasreret, ex-
timse cerebri membrana*. Invadentibus i-
pfum nihilominus ilico, vertigine, vomitu,
ac ftupore. Sive a rcfidua crapula , five a
concuffo cerebro. Sed poftridie rediit ad fe;
expers febris, &immunisomniumaliorum
fymptomatum. Verum diequarto, exfcrea-
tis prius fputis puruientis , periit , prseter
omnem fpem , ab inopinata apoplexia.
Cujus
MedicarviCi Lib. I. 7
Cujus ergo interiora capitis penitiiis per-
fcrutantibus , obtulit fe primum, frequens
humor ; replens ventriculos cerebri. Sed
mox longiffima rima ; excurrens continua-
ta ferie, per frontem , oculique foramen , uf-
que ad fellam equinam ; prope offis eunei-
formis medium. Quolocianimadvertimus
(quod jure , in omnium oculis fuit rariffi-
mum ) ingens oflis cuneiformis fragmen-
tiim: ita fejugatumareliquooffe ; utmani-
fefte elevaretur , fupra quafcunque partes
circumpofitas.
In quarum remotiori receffu, ciimdeli-
tefceret plurimumfanguiniscoagulati; ve-
rifimile eft , ex ejus putredine , prodiiffe,
poftremo vitx die , quodexfcreavit, pus.
Sed morbus attonkus , qui ipfum occidit,
traxit originem ; partim ex obftruclis pro-
ceffubus fpinalis medullas ( qui funt verum
nervorum principium ) partim ver6 , ex an-
guftia retis mirabilis : quod conftat, ex in-
tricato venarum jugularium., arteriarum ca-
rotidum, accervftaliumconcurfu. Quibus
nobiliffimis partibus impeditis, privatur ho-
mo , non modo fenfu, ac motu, fed ipsa vita:
juxtaillud Cornelii Celfi. Libv. capxxvi.
Servarinon poteft, cui bafiscerebri percimV
eft.
A 4 Cap.
S Observationvm
Capvt IV.
Vradmra capitis fanata.
T)Rioribus autem segris , ut nequicquam
perforatiifuit capitisos ; eo quodfanguis
delitefcerct , non tantum fub membranis;
fed infracerebri bafim: ubi inevitabilismor-
tis caufa eft. Sic contra, profuit aliis fum-
mopere terebra : praefertim haerente cruore,
cx venis effufo ; non tam fub membranis,
quamin obvia earundem parte.
Iuveni , h abitanti prope Tyam fluvium,
frangebatur lapide , tam inasqualiter cal-
uaria : ut fragmentum hinc urgeret mem^
branas ; illinc veroadhxreretetiamnum in^
tegro om. Quse difpar fra&urae ratio,in cauf-
sa fuit ; quo minus, vel feftinanter elevaretur
fragmentum , cerebro grave : vel prohibe-
retur convenienter , ne concretus fanguis
produceret, autfebres, autdeliria.
Quibus propterea ipfum invadentibus,
ivimus protinus ad modiolum : diffoluturi
quam primum,tenaxilludvinculum; quod
fragmentum hoc adligabat olTi circumpo-
fito, Quo cautedivullb, conquievere ilico
febres , ac deliria : dc reftituta cerebro mo-
vendi libertate , evanuerepericula: qua? no~
biliflimo vifceri intentaverat, urgens depref-
fio,
Cap,
MejqicaRvm Lib, I. 9
Capvt V*
Salutaris modioli ufits.
Clquaeitaque neceflitas, exegeritmodio-
^ lum; utendum eo mature: ne a mora,pro-
veniant, putredo, tetrivapores, pusgraveo-r
lens , inflammatio , febris , delirium , con-
tradtio nervor um , & tandem ipfa mors.
Centurio marinus , opipare camatus , 8c
vino largiter obrutus , fatagens fub noctem
ofnciofius , quam id temporis cxigebatur,
convivas fuos dimittere ; allifit graviter ca-
put filicibus ; & fifsa longiffime caluaria,
contraxit in ea rimam fatis produc~lam ; fed
anguftiorem, quam utperiilam, veldebite
fe exoneraret cerebrum ; vel convenienter
admoverentur neceffaria auxilia.
Quibus aditu interclufo , opusfuit, mo-
diolum fiffure^ imponere: & excifo offe, haud
cunctanter elicere; quidquid vel cerebro,vel
membranis foret oneri, Quem fcopum e-
tiam feliciter tetigimus. Vix enim medicinse
locum fecerat terebra : quin vidimus proti-
nus , per oilis vacuum , expelli plurimum
fanguinis : quo parcius fubinde prodeunte,
deprcflimus aliquoties cerebri mcmbranas
{pecillo : vel comprefTis naribus , fategimus
fpiritum furfum adigere: quo expeditiiiso-
nus fuum, expclleret opprcflumcerebrum.
A 5 Excre-
io Observationvm
Excrementum autem hoc, quodnatura
hic expulit , per foramen , a modiolo reli-
<5lum : erat plane albicans , ac fpumeum.
Quam fpeciem, folentchirurgi ponere, inter
optimas, advetantis fanitatis,notas. Eo enim
fluxu ceffante , increfcit protinus caro ; vel
ab ipfo offe, vel acerebri membrana. Keple-
turque paullatim , calvaria? vacu um ; a crufta
rubicunda : tranfitura tandem in callum ; ac
fubitura genuinam , oifis ablati , naturam.
Quod fagax induftriae naturas tentamentum,
cxpreffurus Poeta , cecinit non inconcinne»
-Reruniquenovatrix,
Ex aliis, alias reparat naturafigaw*
Capvt VI.
Morbus attonitm.
| Uvenis temulentus , ictus vehementer,in
pectore , concidit repente attonitus , m
terram; ceu fulmine confternatus : cufnfpi-
ritu gravi, vomitu frequenti, voce fupprefsa,
&fpuma tam confertim ex ore emanante;
ut intra paucas horas , amitteret vitse ufu-
ram.
Cujusinopinati eventuseauffafuit, par-
tim evidens cal varia? rima, a cafu exorta: par-
timverofrequensfanguis, eftufus ubertim,
cum fupra, tum infra cerebri membranas.
fed pulmohabebatplurimas, lividas macu-
las;
Medicarvm Lib. I. II
las; adfcribendasforte, velrepentinsefuffo-
cationi; vel nicotianse crebriiis adfumpta? :
qua planta dicebatur hic juvenis,plus nimio,
fuiffe dele&atus.
AdfufFocationem quidem maculashafce
referre, fuadebat, cumfpuma?, tumlivoris
natura.Spuma quippe(juxra elegantifTimum
A&uarium) eftfpiritus, &humorummix-
tio. Fitque in morbo attonito ; vel ex deftil-
lante capitis pituita , per aerem rarefacta :
vel ex fpirituofo , opprefli pulmonis , va-
pore. Priorem fpumam plane innoxiam de-
claratcottidianus, fpumofeepilepfia?, redi-
tus. Sed alteram lethalem , repentina apo-
ple&icorum mors: orta, procul dubio, ex
adempto fpiritu; fine quo , ne momentum
. quidemfubfiftithomo.
Cujus fpumae periculum propterea pro-
pofiturus Cornelius Celfus , fubjungit fa-
tis fcite. Neque is ad vitamredit, quiex"
fufpendio, fpumante ore , detractus eft."
Quippe hanc fpumam non producit pulmo,
nifi fumme laborans : five a refolutione hu-
midi, fibi, cordique infiti : five a fpiritibus,
ob retentos vapores ; impeditamque refpi-
rationem, adeo effervefcentibus: ut in extre-
mo diffolutionismetufit, calidum innatum.
Quam lu6cam quiim defignet hxc fpuma;
quid mirum eam utique prsefagiremelucta-
bilem mortem ? Inducitur enim poft illam
paftibus
12 Observationvm
partibusobfetfi, locovividicoloris, obfcu-
rus,ac luriduslivor. Nonfecusacafolis oc-
cafutenebra?; &aflamma; fuffocatione car-
bonis nigredo . Livor enim fequitur vel ex-
tin&ionem; velinterceptionemfpiritus, ac
caloris vitalis. Ac proinde non temere Hip-
pocrates, in coacis, aph. lxx i i .
cc Livida e venientia ,in febre, brevem mor-
<ctem fignificant.
Potuit itaque, hsec repentina fuffoca-
tio, has quidem produxifle maculas: fed
rarius, cum occurrantin eorum pulmoni-
bus , quos occidit morbus attonitus : &
contra frequentius , in illis quibusNicotia-
nafuitin delitiis ; non inconfultum fortaf--
fis erit, excutere hic naturam illius fumi : qui
aeripermixtus, &ore attractus , tambene
facit ad multorum palatum : ut eum prsefe-
rantomnibus epulis ; modo non & ipfifani-
tati : qua tamen humano generi nihil uti-
lius.
Extraomnem itaque controverfisealeam
eft. Nicotianam potui datam, tantum ad-
verfari ventriculo , ac intcftinis : quan-
tum prodefl: humido , ac frigido cerebro.
Sed dubitatur , utrum fumus ipflus of-
fendat pulmones? calida quippe efl: planta;
imo acris > ac vellicans : five natura , flve arte.
Ex
Medicarvm Lib. I. 13
Ex pulvere videiicet euphorbii , pyrethri,
piperis, aliorumveacriumaromatum, lucri
caufsa, a fraudulentis, acinfidisrnercatori-
bus,clanculum, contortis ipfius foliis , in-
fperfo. Quorum omnium vapore,verifimile
eft, non miniis offendi pulmones, quam a
Kaphani agreftis , ac piperis tritura , cere-
Drum fternutans.
Immodicus namque calor , ut exhaurit
humidum radicale ; fic obfcurat nebulofus
ipflus fumus, non parum Uluftrem, noftra?
vitae fpiritum : imo fuftocat tam efhcaciter
calidum innatum : utinftar tabidorum (cjui
ex fententia Galeni , a flccitate confumun-
tur) plane extenuemur, cum tuffi perenni,
& infatigabili fpiritus difficultate . Quje
duo arguuntinextricabile, oppreiTipulmo-
nis,vitium.
A quo equidem plurimos , qui dies , ac
noctes cum hac Helena tranfegerant , vidi
peffundatos. Moderata certe utinullibi, fic
neque hic culpantur. Sed modum in hoc
fumo flexcefferis, defatigaberisatuffi, viti-
abitur pulmo , emarcefcet animus , & tan-
dem confumetur corpus univerfum. Vei
lente , fi fueris integer , ac valens : vel cele-
riter , fi quid vitii alibi flt in vifceribus. Si-
Cuti videre fuit in hoc xgro. Quem eo, pro-
Cul dubio, citiiisftrangulavit morbusattoni-»
tus 5 qu6 minus potuerit reluctari ; & fpi-
ritunt.
14 Observationvm
ritum ab iriteritu vendicare , exfuccus p ac
maculofus pulmo.
Capvt VIL
Morhusattonitm3afanguine,
\7 Elut non quilibet morbus attonitus, vel
apituita , aut atra bile; fed interdum
quoque, a fmguine: fic neque occiditpaf-
£m apoplexia, fortis, acftertorofa. quan-
tum enimopis olimanimadvertitHippocra-
tes 5 ex febre ( iuxta Galenum ) pituitofe
^poplexise fuperveniente : tantum obfervat
etiamnum infequens aetas , in fanguinea,
cum ftertoreconiundti, a fanguine liberali-
«ter miffo. Qui fani^inquit, capitis dolore,
«crepente corripiuntur ; & ftatim muti fiunt,
^ae ftertunt, in feptem diebus moriuntur;
« mfi febris prehenderit. aph. l i . iib. v i.
Iuvenem pleni habitus , praecipitavit re-
dundans capitisfmguis , in fubitam , ac gra-
vem apoplexiam : cum tremore , aphonia,
ac ftertore ; tribus periculofiilimis > huius
morbi, comitibus. quorum vehementia ma-
ture , quo infringeretur ; emittebatur ilico
fanguis ? ex brachio dextro : fed eo lentius
fluente, quam ut fatisfaceret morbimagni-
tudini: exfolutumfuitutique, eodemferro,
& brachium finiftrum. quo bipartito flu xu,
aliquan-
Medicakvm Lib. L 15
aliquandiu continuante , remifit evidenter
ftertor ; traxit commodius fpiritum ; & re-
cuperavit brevi priftinam fanitatem.
Quid ergo ? inquies, fuadesne hoc ftricte cc
imitari? imo in fimili neceffitate intrepide. cc
verum multa in praecipiti periculo , re&e cc
fiunt , alias tamen omittenda. Quippe ve- cc
hementi, accelerimalo, non fiiccurrit, nifi cc
remedium , vel seque vehemens, vel perin-<c
deceler. At fcrupuluminjicietforteCorne-cc
lius Celfus, afferens lib. 1 11. capite xxvn. Si cc
omnia mem bra, refoluta fint , failguinis de- (i
tractionem, vel liberare: vel occidere. Sedcc
inculcat non mintis ferio idem atuflor : fa-
tius effe, anceps remedium experiri, quam
nullum. Quamvisancepsnon fit, quod fe-
ftinanter imminutum it fanguinem , homi-
nem alias obruiturum.
Cui ancipiti alea?, ne itertim fitbiiceretuf
hic juvenis ; monitus fuit , quolibet vere,
fanguinem fibi detrahere : & protinus oc-
currere venienti hofti. fed monitis hifce
flocci faclis , dedit poft biennium , irrepara-
biles , fux negligentia? , pcenas . Sicutinam-
quedifruptis aggeribus, fubmergunturpra-
ta : fic obruitur quoque facile cerebrum , a
fanguine. prsefertim Ci , vel effringatur , vel~
enervetur , membraneum illud oftiolum:
quod, ad coercendumfanguinisimpetum,
internis jugulivenis, incomprehenfibiliar-
tificio
t6 Observationvm
tificio, a provida natura inditum. Habent
quidem & aliae vense, fimilia repagula i fed.
ut in illis impeditur fanguinis defcenfus : ita
hic contra,ejufdemadfcenfus. Obruerentur
alias facillime, a concitatifanguinisj copia,
replcta, athletarum, corpora.
Capvt VIII.
Morbus comitialis Jponte fanatus.
"DLurima non minus graviter > quain vere
dixit, vberrimus au&or, Hippocrates:
fed nihil maieftate ipfius dignius , quani
ingenuum illud. Naturamorbismedentur.
cuius effati dignitatem , utpaflim omnes;
fic oftendit prascipue morbus comitialis.
quem eradicatu. ubi vult natura , utitur mo-
do, variantisa:tatis, mutatione; modo vero
ulceribus, incapiteexcitatis; vel excogitans
aliud aliquod folers inventum, diflblvit in-
duftrienodum, arti medica* plane indiffolu-
bilem.
Confulis Amftelredamenfisfilise, exagka^
xx vehementer , a morbo comitiali ; & pa-
rum , aut nihil auxilii , ab arte , impetran-
ti , fuppetias tandem tulit officiofa natura:
expellens potenter , acrem , periodicas di-
ftentionis, cauffam, a cerebro in ftibje&os,
faucium, mufculos. Quibusimpeditis, cef-
fit quidem, ex toto , morbus comitialis : fed
interim.
Medicarvm Lib. I. 17
interim, intumuit haud parum guttur;periit
elocutio ; neque deglutiit , nifi admodum
graviter.
Sedprsecipua moleftia fuit,a fupprefsa vo-
ce : qua caruit , ad fextum ufque menfem:
licet interim non negligerentur, vel conve-
nientia cathartica; velrequifitaroborantia:
inter quas facile primas tenuit, oleum, arte
chymica>e fuccino elicitum. Quod fane plu-
rimiim profuit , recuperandae voci. Quam
iterum adepta , fecit primum , receptas locu-
tionis , initium ( quod etiam ab aliis , alias
obfervatum ) a vocalibus A, & o. Quibus
aliquoties ruditer prolatis, profecit brevi
tantopere; ut ante diem quartum decimum,
loqueretur , non miniis articulate ; ac fi nun-
quam obmutuiffet.
Quod ipfum,benevola2 natnra^ auxilium,
etiam in aliis , fubinde licuit videre : £ed
prsecipue in duobus infantibus , quorum
epilepham fanavit, per manantia capitisul-
cera. Qiiibus improvidealiquandofuppref-
fis, retinebantur nontantumtetri, maligni
morbi, vapores: fedrevertebaturilico,terri-
bilis hsec nervorum contractio. Neque defi-
nebat iterum, nifi remota cicatrice , refera-
retur hiatus, exhalandis fuliginibus , a natu-
radeftinatus.
Enprseeuntem naturamo, Chirurge;mon-
ftrat ipfa , quan digito, falutarem^ inufto-
B rum
i$ Observationvm
rum ulcerum, ufum ; exfama tuaerit, ima
ex ufu segrorum , fi hanc fequaris ducem.
Profunt ulcera arthritidi ; expellunt lippi-
tudinem ; fed neminem efficaciiis juvant
quam? morbo comitiali, obfeffos.
Capvt IX.
Morhus comitidlis a Jfrlene.
TpX acri, quarumlibetpartium,vapore, ce-
"^rebrum vellicante, morbum comitialem
cxcitari , novum non eft. Sed parti alicui,
tam exquifitum ineffe fenfum : ut atta&a
duntaxat, levi, digitorum, apice,protinus
contrahat nervos ; id certe fumme rarum eft.
Et pmer unum Fernelium (qui ex fimili oc-
cipitis attaclu , vertiginem vidit obortam)
yix cuiquam fortaiTis obfervatum.
Iuvenis Patritius, annorum circiterquin-
clecim, doluit ex pube, tam intolerabiliter;
extra omnem fufpicionem calculi : ut ibidem
loci , neque litum olei amigdalini ; neque
linteolumeodem madens,foretferendo. Sed
converfo, poft menfem, omni doloris impe-
tu% a pube , verfus Iatus finiftrum , unde
fortaffis defcenderat , defiit , ex toto , illius
partis cruciatus: &ilic6malehabuitlien:&:
ex ipfius confortio, cerebrum. Non fecus ac
aliis? ex pede vulva ; ex liene ventriculus ; &
aven-
Medicarvm Lib. I. i$
a ventriculo caput; inftar cucurbitse, uni-
verfocorpori, impofitum.
Noxiam autem materiam , a liene , per
venas iliacas, ad ilia, acpubemdefcendere,
vidit olim vir oculatiifimus Hippocrates; fed "
innuitid, adeo te&eVut apaucis obferve-"
tur. Qui nigra ( inquit) vomunt , ad pubem «
dolent. Lib. Praed. Exptflfavidelicetilluc,
acri fanguinis fsce. Vnde certe eft , quod
melancholicis fiant,maximi morbi,ab ilibus.
De quorum molefta dilaceratione, non mi-
niis quOque conqueruntur , fcorbuto qui
obnoxii : quibus propterea videntur ilia
rumpi : cum ob continuam humoris erofio-
nem; tum propter urgentem, dilacerata-
rum membranarum , diftentionem.
Inquirendum itaque curiofe medicis , in
naturam humoris, a natura expulfl : & ca~
vendumobnixe,nefacile rcgurgitet, aloco
ignobili , in partem principem. Satius quip-
pe eft , peftilentem einfcemodi frugem , in
femine comprimere ; quam adultamdeme-
tere meffem.
Sed ad rem. lienaturgidohoc , atraebi-
Hs , fermento, jam tumidus, dirTudit ilico,
ex fe, vapores cerebrotam inimicos: ut Iu-
venis protinus concideret, invehementiffi-
mos morbi comitialis , infultus : excitatos
hon tantum , a caufla interna; fed fubinde
quoque, ab externa.
B i Nam
20 ObservatIonvm
Nam preffa, velfolo digito,regione lienis,'
contrahebantur ilico,omnes nervi:& feque-
batur confeftim,miferabilis, univerfi corpo-
ris,diftentio: lasdens, iteratis fuis circuitibus,
ufque eo, mentemjamaliquotieslabefacta-
tam : & cumprimis , vim ipfius imaginatri-
cem : ut crederet , fe nefcio , quem regem:
deftribucretque , non minus largiter, qua-
liacunque munera ; imo integras regiones;
acfirevera, rerum potitusfuiflet.
Infidente ipfi, hac, conceptse majeftatis>
opinione,adeoprofunde : utfumme excan-
defceret ; corripereturque graviffima epile-
pfia:fiquismajeftatisoblitus, ipfum com-
pellaffet nomine ufitato. Ceu inferius dig-
nitate fua ratus, alio, quam regio infigniri
titulo. Impofitis interim familiasfux (quse
erat ampliffima ) promifcuis , quorumcun-
que animalium , nominibus. Qua? femel da-
ta (quod melancholicis proprium) tamfir-
miter niemorias mandavit : ut nunquam
deinceps, inde exciderint: licetvel longilfi-
me quis peregre abfuiffet.
Quodfiveroquis, loco urfi, felis?canis,
draconis, aut leopardi,defideraretproprium
fibi reftitui nomen; eum reddebat ilico , voti
compotem : modo donaretur aliquo mune-
re. quafacilitate, abamicis, obfervata,re-
demere plerique omnes ? ignominiofa illa
nomina. Eaque donis ipfor um impofita, re-
tinuit
Medicarvm Lib. L 21
tinuit invicem , tam ftricte : ut etiam poft
plures menfes , recordaretur nominatim ;
quod quifque , vitanda? ignominia* erg6 ,
obtuliffetmunus.
Inufitato autem huic morbo,plurima qui-
dem nobifcumoppofuit, feliciffimusMedi-
cus, Ioannes Fontanus: fed nihilpraeponde-
ravit, vel vino chaly beato; vel veratro nigro.
Quorum primum,pofteris quo commenda-
ret Cornelius Celfus, fcribitexprefse, ani-
madverfum effe , eaanimalia, quas apudfa-
brosferrarioseducuntur,exiguoshaberelie-
nes.Conftabat autem hoc vinum,ex fequen-
tibus.
^. Radic. althasa? , afparagi, fingularum
uncias duas ; decoquantur, ex aceto vini,&:
infunde colatura?, limaturae chalibis,libram
unam, cum dimidia, deinde infokntur, vel
macerentur,per biduum,incineribus calidis,
addendo, chalibiexficcato, & tenuiter trito,
vini Rhenani libras quatuor : aquae meliffae
libras duas;ligniguaiacirafiunciam mediam,
corticum radicum capparum , tamarifci ,
ceterach,ferpilli,migulorumdragmam,cro-
ciBritannici,fcrupulum; concutiantur cot-
tidie fortiter , in lagenavitrea; &c ex cola-
tura fiat, vinum chalybeatum.
Poft cujus ufum , inurebatur cruri finiftro
ulcus, fedvixdecideratipfiuscrufta; quinef-
fervefceretufqueed;, turgida bilis : ut nihil
B 3 chfferret
2.Z Observationvm
differret a furibundo. Cantillans noc*hi, ta-
citurnus interdiu , cum vultu femper truci,
mente perturbata, fame infatiabili , & ob-
ftru&ione gulae,tam pertinaci,ut vix ullis re-
mediis referaretur iterum:nififorte,per cly-
fteres crebrius infufos : utique veratrum ni-
grum , deje&ioniscausa, aliquoties, potui
datum.
%t Corticum radicum capparum,tamarifci,
fceniculi, fingulorum unciam. Herbarum
fumarias, meliffae, boraginisfingularum ma-
nipulum. Seminum melonum, limonum,
anifi, fingulorum dragmasduas, radicuni
veratrinigri, dragmas fex,uvarum paffarurn
corinthiacarum unciasquatuor. Decoque
ex aqua hordei adlibras duas, &diffolve in
colatura, Sirupi rofacei cum fena, uncias
quatuor, mifce , flat potio.
Cujus medicamenti beneficio,licetuberius
deponeretur atra bilis ; peperit tamen ingra-
tus ipfius fapor, tantum faftidii: ut neceffe
fuerit,eo derelicto, proeparareinfequensca-
tharticum: quod etiamfummopere, ipfi iii
rem fuit.
$d Foliorum fena? mundatorum a ftipiti-
bus dragmas duas, radicum veratri nigri,
fcrupulos duos, feminum limonum,& fceni-
culi, fingulorum fcrupulum, infunde per
noctem, in decodofumaria? viridis, addede-
|nde colaturae , confeclionis hamech drag-
mas
Medicarvm Lib. I. 2.3
mas duas , Sirupi rofacei folutivi, unciam
cumdimidia, fiatpotiuncula.
Qua aliquoties propinata,ejecit continen-'
ter tantum atrae bilis:ut tandem ad fe redierit.
DebellatocontumaciiIimohofte,&expulsa,
gravilfimaeepilepfiae^materiaj attamen non
fine aliqua mentis labe. Quse tamen tanti
non fuit; quin potuerit deinceps, & literis
rite operamdare : Staliaperagere, nonfeciis,
atquefaniflimus.
Capvt X.
Morbus comitialis, a vulva.
MVlierem pragnantem coniecit mali-
gnus vulvae vapor , in tam acerbasner-
vorum contrac~Hones:ut pepererit. Ignara
tamen partum illum, afe, editum: derogans
adhasc fidem , amicis , id uno ore adfeve-
rantibus. Eaquippe fuit hujus diftentionis
vehementia : ut extenderit fe , ultra horas
110 vem. Quibus exactis , corripuere ipfam
febris,ac fopor ade6 torpidus,afanguine im-
petuofius furfum rapto : ut tali vena aliquo-
ties fuerit ferienda. Antequam iterum de-
fcenderent ipfi menftrua: & ceffaret,ex toto,
febris> yehementer ipfam exagitans.
In quem infcium partum , ab eodem vul-
vae confortio , incidit utique, hauddiu poft,
affinisnoftra, Maria Corvina. Sedprivaba-
tur h#c prasterea vifu. Licet foris nec hebe-
B 4 tudinem
*4 0"BSERV ATIONVM
tudinem acies : nec aliud , aliquod vitium ,
of lender et externa oculi tunica. Quam cce-
citatis fpeciem ^v^>m veteres^ &guttam
ferenam appcilant recentiorum nonnulli.
Quod vitium utinfanabile habetur,fiqui-
dem iniidet ipfi cerebro : fic curatur etiam
difficillime , quantumvis fiat, ex aliarum
partium confenfu. Ac proinde nequiit e-
tiam inhacaegratolli, nifiperremedia valen-
tiiTima. Xnquibusexcelluere ampla veiica-
toria , internis feminibusadmota. Quorum
ope retrahebatur,tam potenter,fanguis,fur-
fum vergens : utrecuperata\grati]Timilunii-
nis, ufura: evaferitfeliciter perniciofiffimam
illam csecitatem: quam plerique Medico-
rum judicaverant habere certam defpera-
tionem.
Sed circumfpecti Medici eft, praefagire
quidem pericula : fed interim non omittere,
quas ars requirit. Et cur qualo, defperaret
quis fieri poffe, quae hic facta funt ? incipe a-
nimcse, pergeprudenter, §c annuet forte
eceptis tuis Deus»
Capvt XL
IpilepJia,Jexics cottidie, accedens,
Vod in mari eft aeftus, ac receffus: id in
morbis vocatur reciprocus circuitus.
Quemquocomprehendis miniis, eoadmi~
raris
o
Medicarvm Lib. I. 25
raris magis. Latet quippeplerumqueipfms
cau ffa. Et abfconditi ordinis ratio, defatigat
etiam acutuTuna ingenia. Prsefertim quo-
rundam morborum, ea cum fit conditio : ut
cottidie , non femel, atque iterum, fed inter-
dum quinquies, vel fexies accedant, rece-
dantque. Idque non aliquot menfes; fed in-
tegros fubinde annos. fervante quolibet in-
fultu, exactum, reciprocantisperiodi, mo-
mentum. Uti id nonnunquam videre eft,
velininterpolato capitisdolore: vel recipro-
co artuum tremore, fed nullibievidentius,
quam inperiodicailla, epilepfia, quamhic
inferam.
Matrona? locupleti, intervenere, ex ven-
trediutiusadftricto, nonmodo horror, ac
febris : verumetiam frequens animi deli-
quium : accedens primum quidem promi-
fcue\&indiftincti;fed mox ordinate,cum irt
acceffione, tum in recefTione. Quod tamen
reciprocans animi deliquium deftitit exto-
to, poft duos menfes. Sed ea cum lege, ut
illi, eveftigio fuccefferit, admirabilis qux-
dam epilepiia: infurgens cottidie, modo ter-
nis, mod6 quinis, mod6 fenis circuitibus,
quorum impetus fuit fubindeadeoefferus:
ut opus non femel fuerit, ipfam detineri a
quatu or m ul ier ib us.
Supprefsa interim (qualibet acceffione)
vocejocccecatis oculisjobfurdefcentibus au-
B 5 ribus3
%6 Observationvm
ribus, & ceffante tam diu, fenfuum interno^'
rum, funcliione: donecpoft horam quar-
tam (isenimterminus cuilibetperiodo fuit
prsefixus) adfereverteretur: mentis iterum
compos: & protinus apta refpondere, ad
quaecunque interrogata. Quse animi pra?-
fcntia nianfit ilii femper immota: ufque dum
recurreret iterum novus infultus : abolitu-
rusdenuo 8c interiorcs5 & exterioresfenfus.
Quem tamen reciprocum ordinem im^
mutaruntfiibinde, vel aerisinclementia;vel
animi adfectus ; vel inopinatum aliquod in-
fortunium. Et prout vel leniretur , vel exa-
cerbaretur hic morbus ; pro eo etiam, vel to^
lerabilius, vel deterius iefe habuere utique
ipfius accefliones : modo leues , modo a-
fperi ; nunc plures, mox pauciores.
Quin im6, deflciente fomite,defecit non-
nunquam integer aliquis infultus. Sed com-
motoiterumcorpore, rediit utique facilli-
me : veriim cumnovoinvadendi, acremit*
tendiordine. Qua recidivafrequentiusipfi
Interveniente , vix aufa fuitpropterea, mu-
tare unquam cubile fuum , nifi forte fub ho-
ram, venientis accemonis. Ne fi feciis faceret,
prsecipitaretur denuo, exmotuillo, inno-
vum circuitum. Qui plerumque excurre-
t&t, ukra quartum, quintumve menfem,
antequam ipfamiterum dcfereret.
tinde fad;um, ut circa fummum morbi
incre*
Medicarvm Lib. I. 27
incrementum , epilepfia hxc habuerit, fe~
noscircuitus: ftatishoris, cottidie, &acce-
dentes, & recedentes. Quarum periodo-
rum frequentia , exagitavit ufque eo, defa-
tigatum hocce corpufculum : ut tandem in-
ciderit, inacceifionemlongiffimam: conti«
nuantem cottidie,fine ulla intermiffione, ul-
love, vel cibi, vel potus ufu, ad horam circi-
ter vigefimam.
Cui oneri impar, credebat ipfa, jam ad ul-
tima ventum. Sedreplanedeiperata: appa-
ruit nec opinanti, quafi, ex machina, Deus.
Et fedata, poft diemquintum, intolerabili
hac tempeftate, fuftulit, ex toto, producrum
illum paroxifmum , relictis duntaxat in lo-
cumipfius, duobusinfultibus: quorumal-
ter durabat ab octava matutina, in horam
undecimam : alter ver6 , a fecunda pome
ridiana, in quintam vefpertinam.
Donec decrefcentepaullatim fomite, ut
queo decreverit utriufq; longitudo:uttan-
dem vix mediam excefferint horam.Qua uti^
que declinante, vidimus, poft annum fecun-
dum, conflagrato jam omni igne , terribile
hocceincendium, integre fuifle extin&um.
Debellata, extoto, perniciofiffima illaepi-
lepfia, quam, trigefimo octavoastatisanno,
(quem, idtemporisagebataegra) ceuinvin-r
cibilem, cumomni antiquitate,crediderat,
totanoftracivitas.
Sed
2l8 Observationvm
Sed fumme admirabamur, nunquam ipfi
interveniffe,novum infultum: quin eviden-
teripfum praefagierint, vel concitatastempo-
rum arteriae : velfloridus, manuum,ac ma-
larum rubor. Quibuspraefciis fignis, tantam
fidem habuit segra: ut iis apparentibus, certo
femper pradixerit , aliquidmonftriali, ne-
que fane praeter rationem : accenfo enim fan-
guine, mirumhaudfuit,motasfuiffe tempo-
rum arterias: tinccam manus, ac faciei cu-
tem: & exacri,fervidihumoris,vapore, con-
citatam fuiffe, novam,contrad:orum nervo-
rum,periodum.
Quot quot autem accederent Medici, ac-
cedebant veroplurimi; omnes contulere,
primo faltein acceffu, morbihujuscauflam,
in vulvam : fed intelleclio legitimo men-
ftruorum ordine ; &auditagutturis liberta-
te, direxere contra, confiliafua, inlienem, ac
atram bilem, in pancreate ftabulantem. Hxc
enim loca, deiignabantperfpicue,cum do-
lor lateris liniftri ; tum calor in lumbis evi-
dentior, quamalibi. Quibusaccefsere, ex-
creta fubinde quidem flava, ac porracea; fed
plerumque atra, ac vere nigra: ex quibus,
luce clarius apparuit, cum lienis, tumpan-
creatis vitium.
Quarum partium calor , adftrinxit ipfi,
tam pertinaciter alvum: ut totiusmorbide-
curfu, vixquicquamreddideritrponte. Ac
proinde
MEDICARVM tlB. I. 2p
proinde neceffe fuit , eam continenter duce-
re, per cathartica : prafertim per catapotia
(clyfteres quippe averfabatur) concinna-
ta> ex granisundecimextracti catholici, Sc
quatuor pilularum nitri Tralliani. Auttan^
tundem, vel veratrinigri, vel pulverishieras
Galeni; proutvariaret morbi, inclinatio.
Non omiifis interim iliis , quae longo uili,
judicantur, morbo comitiali, apta: quorurn.
tamen taedium : perpulit ipfam aiTiduo, ad
eafdem pilulas: quibusetiam,ufq; eo, bene-
dixit mifericorsDeus ;utillispropemodum
fblis, cefferit pertinaciffimus hic morbus,
Devi<5hisproculdubio, eotardius; qu6 mi-
nus dormi verit noctu , Sc parcius aieretur in-
terdiu. Semel tantiim capiebat cibum , in-
die ; eumque femper, circa octavam vefper-
tinam : & qualibet no&e exagitabaturab in-
defatigabili vigilia : uti interdiu, a periodicis
nervorum diftentionibus: plerumque ita e£«
feris ; ut continenter opus fuerit, excarnifi-
catosnervos, illinere leni aliquocerato: fed
praecipue in planta pedis, a qua, utiinccepit*
itaquoque defiit , graviffimushic morbus»
Capvt XII.
Tremor periodicus.
A T mentio, reciprocantis hujus periodt*
fuggeritmihi, fimillimum., periodici tre-*
moris, exemplum: confpe&um in Affine
noftra,
so Observationvm
noftra, Margareta Brentia , virgine pallida ,
&habkusplanepituitoil: quam periodicus
liic tremor exagitavit , integr um triennium:
fa&o initio , ab omnibus membris; fedmox
deilnens, infolabrachia, accrura:commo-
vensilla non aifiduo, fed interpolatis dun-
taxatvicibus : durante qualibetperiodo, ad
horas ferme duas: cum gutture rauco, & vo-
ce fupprefsa.
Sub cane vero, cVardenteSirio, contre-
mifcebantipfimembra,qualibetfefquihora:
ciim reliquatempora, cottidie unam folum-
modo cernerent periodum.Sed menfis mar-
tius conveniebat quotannis, cum ordine
dierum canicularium. Nonus dies erat fem-
per integer , & expers omnis moleftia? : prae-
terquam quod in eo , mutaretur amduo,
hora infequentis pcriodi. Sive ab occulta
aliqua , illius numeri , proprietate ; five a
fanguine, illo die, frequentiiis, quamaliis?
emiffo.
Ipforum autem circuituum ordo, conve-
niebat manifefte , modo cum maris, modd
cumlunx, modo cumfolis motu: prout e-
nim horum variaret ratio ; pro eo etiam, vel
celerius, vel tardius, accedere, &recedere,
reciprocantis tremoris , ckxuitus. Sicuti
namque maris motus, pendet a fole , ac luna:
fic quoque videre fuit , periodicum hunc
motum, plurimumimmutari, ab eorundem
fiderum,
Medicarvm Lib. I. 31
fiderum, vel acceflu, vel receflu. Quippe
hieme erant tremores hi tardi; seftate contra
celeres:& fub Sirio,totpropemodum circui-
tus; quothorse: aquo tamen moleftiflimo
tremore , vidimus tandem , hanc virginem
integre reftitutam,
Capvt XIII.
'Reclprocw captisdolor^
A Retseus Cappadox,pmpofiturus,lib. r<
*" de cauf. diuturn. affect c. 1 1. difcrimen,
inter xsQcOaXyiew , & xsQaXotiew i afferit adpofi-
te, illam recentem ; hanc vero inveteratam,
& periodicam. Ej ufque circuitus, protrahi,
modo ab occafii folis in meridiem $ modo
invicem a meridie, in verperum.
Ifacium Halmalum infeftabat,fub a?ftatis
initium,acerbifiimus capitis dolor; inva-
dens,ac difcedenscottidie, ftatishoris, revo-
lutionetammolefta: utmultoties mihiafle-
veraverit, fe vix foreferendo cruciatumil-
lum, nifibrevideficeret. R.aroeniinexcur-
rebat, ultra horam fecundam. At reliquum
diei erat fine febre, fine lotii intemperie , ul~
iove,pulfantisarterise, vitio.
Durabatautem periodicus hicdolor,ad
diemquartumdecimum : quamvis interim,
nequaquam omitterentur , requifita reme-
dia: uti neque cucurbitula? fcarificatss ; vei
yefica-
g2 ObSERVATIONVM
veficatoria occipiti admota:aquibuspoftre-
mis auxiliis, vidimus non tantum huncae-
grum , fed etiam alios , plurimum emolu-
mentipercepiffe: fedpraecipue mercatorem
quendam Brabantinum,quolibet vere,a pe-
riodico hoc dolore, tam acriter excrucia-
tum: utvix palpebrasattolleret; nedum ver-
bum ullum proferret, vir alioquinfatisver-
bofus, & minime tranquilius.
Capvt XIV.
Convuljiofedentark.
TTlrgini quindecim annorum , divexata?
* frequenter, a vulva, intervenittandem,
admirabilis quardam nervorum contraclio:
invadensipfam, non nifi fedentem. Stanti
quippe, &ambulanti nihilpeperitunquam
negotii : quo ciixalibuit, illam vocare, con-
vulfionem fedentariam : non feciis ac Plau-
tusfedentarios appellavit, calceolarios, fu-
tores, acfartores; & TitusLivius fellularios,
qui in fellulis opera fua peragunt»
Caiiffa , inufitati hujus morbi , infedit,
procul dubio , ciim lumbis , tum ligamentis,
vulvam ilei offibus , utrimque adnecienti-
bus. Motis enimlumbis, &femore, verfus
fedile inclinato,movebatur evidenter, noxia
materia , iilic loci ftabulans : ex cuius acri
yapore , verifimilc eJfi:, laceffitos fuiffe ner-
vos,
Medicarvm Lib. I. 3$
vos, afpinali medulla, lumbisconcerTos*. &
ex corum,cum cerebro, confortio., expref-
fam fedentariam hanc convulhonem.
Quam conjecturam conflrmavit deinceps
curatio. Suftulit liamque hanc nervorum
diftentionem, vehemens exercitium : indu-
cens pernicifuo irtceflu,tantum caloris, exa-
gitatis lumbis : utdifcufsalentapituita, illic
haerente , Hcuerit virgini domum reverfe,
non modo federe fecure ; veriim etiam mol-
liter decumbere; fineullanoxa, ullavener-
vorum contractione, a qua in pofterum,
integre quoque ipfam afferuit , defatigans
haeclatfitudo.
Capvt X V.
Vr&fagtum convulfionis periodk<e.
Illvenismelancholicus, adfumpto,ex con-
filio cujufdam chirurgi, euphorbio, cor~
ripiebatur primum horrore inordinato , fcd
mox gravi nervorum contractione. Cujus
periodicas revolutiones , licet admodum
tardas, prasfagiitipfusaded infallibiliter : ut
vixulla ipfumoccupaverit, quamnonprat-
dixerat adventuram, ante odtiduum. Quani
prsefagae mentis certitudinem, & vidit,&no-
bifcum admiratus fuit, non femel, virere-.
criorisingenii, Ioannes vander Linden.
Imputabatauteniager, prefagium hoc,
C deftil-
34 Observationvm
deftillationi, a capite in pectus, & inde,ia
ventriculum deciduse : ex cujus adventu, ju-
dicabat adventuros, convulfionum circui-
tus. Sed conckabatur hic deftillationum
curfus,ex motuame bilis, (qua redundabat)
&ex ejus vaporibus, a frigido cerebro, in a-
quam converfis, verifimileeft ; jactafuiffe,
inufkati hujus prxfagii, fundamenta: innixa
forte iifdem fulcris, quibus innitebatur cen-
turioille marinus, quem dixi,libro fecundo,
prasdixiffe cordis palpitationem, ex tenui
urina, aliquot diebus ante, excreta.
Convulfionumver6harum,eafuitvehe-
mentia : ut concuterent nontantum corpus,
fed perturbarent quoque , ufque eo men-
tem: ut fupprefsa voce, cogeretur calamo
fententiam fuam exprimere : ubi paullum
remitteret morbivis. Quam quo impenfius
infringeretars,fategitquidem, noxiam cau-
fam educere, per medicamenta cathartica;
fedmorbo inde femperexafperato, confu-
giendum fuit ad antidota : & imprimis , ad
tincturam corallorum, cofectionem hya-
cintorum, &: tandem ad aquam cadeftem
Matthioli.
Argumento certe evidenti , convulfio-
nemhanc, originem traxiffea vapore, ex
liene , ad cor ; & a corde, in cerebrum, ela-
to : cujus vim ubi infregiffent antidota; eva-
nuereutique, convulfionesindeortse. Sed
manente
Medicarvm Lib, I. 3j
manenteinterim caufsa, atra videlicet bile,
ob faftidita cathartica, licuit quidem mor-
bum, hac ratione , aliquateniis lenire , fed
nequaquam finire. Iuxta nobile Hippocra-
tis eftatum, Aph. x 1 1 . 1. 1 1 . relicta in rnor- c*
bis, poft indicium folent recidivas facere*
Capvt XVI.
Vitifaltus.
TArantulaei&us, utinquietudine,& canls
rabidivenenu,aquanrietum:ficinducit,
vel perpetuas choreas , vel indefatigabilem
curfum, illa infania2ipecies,quam FelixPla-
terus: vitifaltum nuncupat. Cujusmiferri-
mi morbi fpecimen, licuitnobisaliquando
videre , prope Cortracum , modicum Flan-
driasoppidulum, inhomine veremifero.
Qui dies ac no&es curfitabat, fubfultu
tam pernici , & agitatione tam perenni , ut
prae defatigatione deflueret undiquaque £a~
doribus : neque tamen propterea, vel tan~
tulum quiefceret, homo volaticus, &irre~
quietae huic revolutioni , tam ftri&e addi-
cl:us, ut nunquam fe dederitulli quieti, nifi
quam invito extorqueret, inevitabilis dor^
miendineceiTitas.
Cap,
$6 Obsekvationvm
Capvt XVIL
Malleatio.
AQua infania 3 Laud multiim certe ablufit,
illa, \x(x imaginationis, fpecies : quam a
mallei fimilitudine , lubuit malleationem
vocare. Nam velut fabri ferrarii , iteratis
ictibus , incudem fuam tundunt : fic vidi-
musmulierem Campenfem,infaniahac per-
citam, percuififfe indefinenter genufuum;
modo dextro, mod6 vero brachio finiftro;
fed i£tu tam vehementi^ ut cmilibet ipfam
maximopere ladiffet: nifi verberantismanus
impetum fregiffent domeftici, interpofito
molliori pulvinari.
Brachium cjuidemelevabat, acdeprime-*
bat fatis diftincle : fed motum eius inchoa-
tum, velincitare, Velretardare, non vide-
batur, in manuipfius effe, multo minusinte-
gre ceffare 3 ab hoc feriendi ftudio. quod
fanelubens intermififfet (iam enim^quinque
menfes , incudem hanc tutuderat ) , nifi
ipfam potenter e6 pertraxiffet, faifa imagi-
natio : vitiata, procul dubio, a fuliginibus,
atra? bilis 3 per lienis confortium , uberiiis
incerebrum tranflatis.
Cuius cauffae naturam , equidem dum fa-
tagerem penitiiis excutere , cum Egberto
Bodzo, & Gerardo Rychio, viris, in artis
arcanisj
Medicarvm Lib. T. 37
arcanis,abunde exercitatis, fubduxit fe clan-
culum segra:impedienshacratione, ne men-
tis acies profundius dirigeretur in infanam
hancferiendilibidinem : cujus abfconditam
naturam, nifinobisinvidiffet, fugitivahsec
xgra, necjue nos fane invidiflemus pofteri-
tati.
Capvt XVIII.
Imaginaria ofsium mollities*
VElutnon cujufviseft, melancholicis me-
deri, fic difficulter cjuocme eradicantur
clanculum , ex ipforum animis imagines,
ab atra biie , falso impreffe : cu j us tamen in-
geniofi inventi, nobilefpecimen, olimedi-
turus, Philodotus medicus , reftituit, plum-
beo pileo , cuidam melancholico caput,
quod putaverat fibi, jamdiu, amputatum.
Quo refpiciens Corneiius Celfus , fuadet
lib. iii. cap. xvi 1 1. infaniadiuicfaepius af-
fcntiendum , quam repugnandum : & non
evidenter, abhis, quae ftultedicuntur, ad
meliora, mentem ipforum abducendam.
Infignis Pictor , infeftatus aliquandiu , ab
atra bile , imaginabatur fibi falfo , cuncta
corporis offa, adeo mollia, acflexibiliafibi
effe , utinftar fequacis cerse, facillime in fe
complicarentur; fi vel minimumiliisinnite-
retur, Quaopinionementi penitiiisimprek
C 3 sa^
$% Observattonvm
sa, continuit fe integram hiemem inlecto:
veritus incle fi furgeret , alicjuid fmiftri. &
certo certius eventuram 3 quam hactenus
metuerat , deformem ofTium fuorum , veL
potiiis totius corporis conglobationem.
Quo metu intellecto 3 nolui ipfi adverfari:
neque palam , fed clam fnrreptum ire, quam
conceperat imaginationem. Afferens pro-
, pterea , mollitiem hanc non latere medicos:
quin potiiisiam diu animadverfim ab Inclu-
to Fcrneliolib. 1 1. de abd. rer. cauff. &ficuti
cera emollitur, acinduratur: flcplurimum
inoffibusetiam poffeartemmedicam, mo-
do morigeros fe prsebeant segri. Ipfius au-
tem offibus, intra triduum , reftitutum iri
priftinum ftabilimentum. Et ante diem fex-
tum, potentiam quocunque ambulandi;
dnmmodo fuerkdi<5to audiens.
Qua^promiffa, dici vixpoteft, quantam
cxcitaverint fpem recuperandse fanitatis: &c
quam morigerum reddiderintipfum, inad
mittendisremediis, atrxbilideftinatis. Qua
convenienter ex corpore depulsa , exfolvi-
mus & nos facile fidem noftram: jubentes
ipfum furgere, ex cubili: in quo integram
hiemem decubuerat. Veriim cum ea lege,
nt duntaxatinfifteret pedibus; neque proce-
deret veJ Jatum unguem. Secus fi faceret,
penesfeculpamfuturam. Sexto vero die,
me veniam Ipfidaturuni, quocunque deam»
buJandi,
Medicarvm LlB. I. ^p
bulandi. Modo rite obtemperaret arti.
Quae certe monita eo fuere rigidiora.,qu6
minus expediit ipfi dolum hunc refcifcere.
Qui quo magis lateret, continuavimus te-
<5ti , in medicamentis catharticis. Sed ap-
propinquante jamfecundo triduo; oftendi-
mus coram promiffi veritatem. Fac~ti non
tantum venia, ambulandiperconclavej fed
etiam inpublicum prodeundi, & obeundi
jugiter, qualiacunque, fanihominis^munia.
Qua libertate tantopere gavifus fuit ; ut
ignoraverit quibus encomiis extolleret fani-
tatis £ux Praefidem. Admiratus hinc artis
potentiam ; illinc deteftatus fuam diffiden-
tiam. Quod tam diu denegaffet fidem : a
quatam falutarerecepiffet confilium.
Vidit.quidemhic aeger roburoffibusfuis
reftitutum:viditredivivacruruumorlicia:vi-
ditexpeditum inceffum: viditalia: fedftul-
tam hanc , totius hiemis imaginationem
clanculumfibi eripi, nec vidit, necfenfit,ho-
mo caeteroquin minime ftupidus, fedinarte
fua abunde fagax, & vix ulli fecundus,
Capvt XIX.
Mola imaginaria.
f~\ Uod ipfum inventum , non miniis fe-
V^Jiciter quoque ceffit uxori Salomonis
Galem. Quje credebat, in vulva fua2 contw
C 4 neri
40 OBSERV ATIONVM
neri molam vivam,interimendam amedieo.
Quam operam fiquidem ipfi denegaffes,fat-
agens rationibuspotiiis, quam fagacialiquo
ftratagemate, fententiamiilamevellere, o-
peram perdidiffes , neque vel tantulum pro-
iuiifessegrse. Quam pra:ftitit clam circum-
venire, quampalam convincere,
Monitaitaquefuit, haberet exactam ex-
cretorum rationem : & fi quae confpiceret
atra: vel nigrae fuliglni fimillima ; crederet
firmiter, jam tum expelli molamflbiingra-
tirTimam. Qmbusverbisridemhabens, ad-
mifit haud gravate , modo veratrum ni-
grum; modoconfecliionemhamech, aliave
expellendae eiufcemodi infanias apta. Qito-
rum ope, atra bile excreta, non dubitavit
amplius de molae fuae internecione : certa
(uticredebat) exejus occifc coliiquatione ,
fequi nigram illam dejectionem : in quam
prasdixeram diffolutum iri , vivum iilud
monftrum; quod imaginabatur vulvas (nx
inelufum.
A quo licet id temporis feliciter evaferit:
mcidittamenhauddiupoft, in llmillimam
infaniam , fed priore multo graviorem, cre-
densfirmiter, fe fato fimftam , ea conditio-*
jre, aDeo inmundumremiflam, ut viveret
deinceps excors. Corde enimfuo,aDeo,
retento, doluitimpense,aliam effe fibi,quam
ajiorum mortalium vitam ; quam tamen
imagi-
Medicarvm Lib. I. 41
imaginationem, nullacum auferrentftrata-
gemata ; afflixit quidem ipfam aliquandiu,
hxc triftitia : fedtandem quoque, licettaiv
diiis difceffit : juxta illud elegantifTimi Iufti
Lipfii, Illos ab atra bile, curat d ies, & quies. «
E
Capvt XX.
Aqiu metus,
•X venenato canis rabidi morfu oritur
terribilis , ac exitialis ille aqua? metus ;
quem vti^o^icw appellantGraeci. Inquofiti
enecanturmec tamenbibunt a?gri.Cujus mi-
feriae unicum remedium eft 3 (uquidem cre-
dimus Celfo, lib. v. cap. xxv 1 1 .)nec opinan-
tem in pifcinam projicere. Prasfertim eo ii
deveniant, antequam aquammetuant : alias
foret fpes in angufto , ex eodem Celfo, Avi-
cenna, ac Cadio Aureliano : imo ipfb ufu,
efficaciiTimo, omnium rerum, magiftro,
Quod ipfum auxilium,tanti, in hoc mor-
bo, flt noftratibus,ut eo folo ferme contenti,
vixexpetantaliud. Nequefaneinjuria. Sa-
natquippemarequofcunque. Neque vidi
ha&nus quenquam (licet viderim pluri-
mos) cuitempeftive inmareproje<5to,quic-
quam fmiftri, poftmodum evenerit. Sed fa-
kitarihoc remedio, velfloccifac1:o,veltar-
de,ac timide adhibito: dedere multi, irrepa-
rabiks, fupinae fuas incurix pcenas : obfefli.
C 5 jam
42 Observationvm
jam tiim penitius, oblongiorem moram,
quam ut ulla arte difpelleretur inevitabile
ftranguiationis periculum.
Viro geftuanti, acfumme irrequieto, in-
cenfum ciim foret guttur, utiqueimpedita
deglutitio; intentaprascordia; fpiritus diffi-
cilis;fitisinexhaufta; ckvibrans arteriaspul-
fiis:imperabatur confeftim fanguinis detra-
clio: prasterclyfterem, &potionesfrigidas;
qus duo poftrema auxilia, ceuhumida,ex-
pavefcebattam evidenter, utmoveritfufpi-
eioncm hydrophobias, quam deinceps con-
fomavit certo adeffe, exile aliquod vulnu-
fculum : quod ante quintum menfem , in-
fiixcrat rabida canicula.
Quo negIe&uihabito,nequetantifacl:o,
ut vel convenienter inde extraheretur con-
ceptum virus, velproptcrea proficifceretur
mature ad mare : proferpfit fane haec la-
bes tam alte, ut infeclxs vifceribus, degene-
raverit in efreramrabiem, & furorem ade6
indomitum, ac beiluinum,utnuiliscoerce-
retur rcpagulis : quin potiiis miferabiliter
pefiundaret hominem , cum per terribiles
nervorum contra&iones , tum per incen-
dium, ne toto quidem mari, extinguendum.
Adeo ut opus non fuerit, nechuic, nec
aliisasgris, (quoscquidem vidifatisfrequen-
tes)mortem maturare, five per ftragula, fi-
yeper culcitram(uti Joquitur vuigus) ori im-
pofitam.
Medicarvm Lib. I. 4$
pofitani . Pereunt quippe , per fe, fatis cele-
riter: utpote raro fuperftites,cu aquasformi-
dine,in diem,vel tertium, vel quartum.Qui-
bus addo, quod equidem neminem hacte-
niis, vel audiverim latrare, vel viderim mor-
dere; nedum cuiquamdetrimentofuiffera-
bidorum fputa: quas tamen, ne forte noce-
rent, jum* nihil ominus, curiose mari femper
abluerc : fcerritus exemplo illius fartricis ,
quam Cadius Aurelianus J. 1 1 i.acut.morb.
cap. ix. fcribittertiodie ,inrabiemconver-
fam: quod lingua tetighTet , pannorumfu-
turas, arabido morfu confpurcatas.
Capvt XXIo
l$enex rabiofus.
NAuta feptuagenarius, demorfusacane
rabido,elicuit minusmature virus,bra-*
chio fuo impreffum : nequedemifit feitain
aquam: ut invitus ea fatiaretur : in quo ta-
men Cornelio Celfo, hujusauxiliifumma.
Sed blandius,propter aetatem, aliberis habi-
tus,perfundebatur Tya fluvio, non minus
leniter, ac fifolius cutis immunditiem deter-
fum veniffent. Quum tamen expediiffet, &
penitus fubmergere, & inopinato illo terro-
re, integre expellere, aquae metum ; ipfum
alias certo occifurum.
Vti etiam , haud diu poft, comigit ; pro-
ferpente
44 Observationvm
ferpcntepaullatimveneno:&infeftanteeius
acrimonia, primiim quidem brachium lae-
fum : {cd mox etiam alas , illi adpofitas;. a
cpiarum asflu ubi accenderetur cor , occu-
pavit ipfum ilico , non tantum febris , fed
tam vehemens faucimn ficcitas : ut immen-
siim fitiret : neque tamen vel tantulum bi-
beret, ob formidinem, conceptam non
tantumexaqua: intuitu, fedexqualicunque
ejus mentione.
Hinc torreri vifcera , & pras fervido ar-
dore, tantas intus excitariauguftias, utde-
morfus fenex reiiceret modo ftragula fibi
impofita , modo vero exfiliret nudus , ex
leclo : exclamans ftentorea voce , ardentius
fibi effe incendium , & urgentiorem fitim:
quam utpoffetab homine tolerari.
Quem tamen fervorem , fiquidem fata-
geret bibendo xompefcere , contremifce-
bant protiniis omnia membra : & fenticns
brachiinervosminus firmos,ad retinendum
poculum , ratiocinabatur fecum, adinftar
illius Philofophi, qui apud^Etium, tet. 1 1.
ferm. 1 1. capxxiv. defcribiturfeipfumro-
gare ; quid Cani cum balneo. Quod fi vero,
tantulum liquoris forberet , decidere ilico
poculum amanibus, & exhorrefcereufque
adeo corpus univerfum, ut exclamarit non
iemel, 6 homines quid me cogitis , adea,
qua? naturas mcs tantopere adverfa.
Tantum
Medicarvm Lib. I. 4£
Tantum itaque profuit huic feni blan-
dior hxc aqux ablutio : ut potuerit inter-
dum, licet molefte, bibere : Prsefertim cir-
ca poftremosvitsedies, inquibuslicetbibe-
ritaffatim, nequit tamen extinguere incen-
dium, nimisdiuinveteratum: multominus
fupprimere convulfiones , quae haud diu
poft ipfumiugularunt.
Capvt XXII.
Catalepjts examore.
IUvenisBritannus, impenfius (ut foletilk
setas ) amoriindulgens, perculfusfuitadeo
vehementer ex inopinata matrimonii repul-
sa : ut obrigueritinftar ftipitis; fedensin iedi-
li fuo K9wx©"> five detentus, five congelatus,
per integrum diem: retinenfque continenter
eundem fitum, & oculos non miniis apertos;
atque olim fimillimumadfedumdelineavit
Galenus , comm 1 1. in prorh. cap. lv.
A quafigura, ne latum quidem cum rece-
deret unguem : iuraffes certo, te ftatuam
potius, quam hominem videre. Adeo quip-
pe fuere omnianonmodorigida, fedplane
immobilia. Vemm ubi exclamaretur, alta
voce ; rem ipfius meliori effe loco , & cupi-
tam habiturum amicam : modo adferever-
teretur, proflliitconfeftim exfedili, &qua-
fi excitatus ex profundiore fomno , rediit
a&utum
46" Observationvm
actutum ad fe, difruptis protiniis illis vincu^
lis, quibusipfum arctiilligaverat, tenacik
iimahseccatoche.
F
Capvt XXIII.
Pollicis Tremor, a detrattionefanguinis*
abro cuidam ferrario , nunquam ferieba-
tur brachii vena , quin contremifceret
protinus, vel manus integra -y vel faltem pol-
lex ejus lateris , e quo fanguis fuit emiffus.
Cujus tremoris cauila, procul dubio fuit,
cum a fpiritibus evanidis , tum ab innata,
humidioris cerebri,imbecillitate: quas duo
in hoc aegro fuere tam magna , ut ipfum tan-
dem prascipitaverint in lethalem apople-
xiam. Cujus indicium , uti hic fecit pollicis
tremor, ita alibidefignat eandem^ vel palpe-
hvx, vel labii palpitatio. Ver e itaque, vir in
geniofus Actuarius: Tremorfit a natura,
«partim vidtrice, partim verovi&a. Lib. i.
«<meth.cap.xvi.
Cognofcenda itaque medkis, non tan-
tum , communis , £ed prafcipue, propria cu-
jufque natura : i&o<nvKyuria* vocant Graeci:
quam qui perfpectam habet , is demum vere
medetur. Penetravit quippeadnaturaepe-
netralia : & edoclus, ex fimilifcintilla, in-
gens incendium iniifdem a^dibus,aliquando
excitatum : contemnit haudfacile parva ini-
tia :
Medicarvm Lib. I. ^y
tia : fed metuit inde magnos progreffus : &
confpicit provide, quafi ex altiori fpecula, ex
tremulopollice, exitiale, morbiattoniti, pe-
riculum.
Capvt XXIV.
Hydiocephalus.
HUmor capitis hydropem inducT:urus3
inflat, & extenditinterdum tamJateno-
bile hoc mentis palatium: utin setate tenella,
nonnunquam excedat magnitudinem viri-
lem. Delitefcente aqua, non minus extra,
quam intra calvariam : & utrobique, modo
fupra, modo infra membranas : obvolven-
tes, vel cerebrum, vel calvariam ipfi circum-
pofitam.
Puerquinquennis, diffectus in valetudi-.
nariopublico, congefferatin capite tantun*
liquoris, utvitiata naturalifigura,tantope-
re inter fe defcifcerent diflbluta offa : ut dl-
latata ipforum compages, haud parum di-<
fcreparet , a virili magnitudine. Cui oneri
impar cumforet, exile corpufculurn, coge-
batur, velperpetuo defidere; velafliduoin-
cumbere cubili : faltem eo ufque, dum fi-
nem miferia: imponeret mors.
Qua defun&us,ofl:endit,in capite fuo de-
tineri, quinque aquaelibras: quibuseffufis,
fuere omnia adeo vacua, ac inania: utpleri-
que
48 Observationvm
que medicorum praefentium , fed pr#pr<3
pere , judicaverint hic confpici, caput fine
cerebro. At oculi acie,illuc penitius directa,
vidimus fatis perfpicue , cerebrurti non de^
fuiffe : fed amifsa figura globosaYinduiffe
formam convexi fornicis : & ab exuberante
aqua, fequacem ipflus medullam adeofuif-
fe diftentam : ut inftar alicujus craffioris
membranse, adharrefceret undique, arcuatse,
dirTolutorumoflium , circumferentiae*
Mirabantur autem fummopere,qui fectio-
niintererant, Medici, qui, extamdeformi
cerebro , & medulla adeo extenta , ac irri-
gua , prodierint ( quod tamen fancte adfe-
verabatpueripater) integra mentis munia.
Quum in aliis,vel folius figurse vitium,indu-
cat , five morbum attonitum , five lethaiv
gum , vel fatuitatem , vel infanabilem ali-
quam amentiam.
Aliis vero fuggefHt, confufa haec,intricati
cerebri,congeries, inexpugnabiie argumen-
tum, adverfus difdncta illa ]oca: quaenon-
nulli adfignant,cuilibet animasfacultati. Alii
viciifim credebant, hic confirmari, dogma
Ariftotelis : afferentis cerebrum, non mentis
ergo , fcd refrigerandi cordis caufa , con-
ftruchim. Et prout quifque , vel amore , vel
ftudio fuit , in hanc , illamve partem ; pro
eo, etiam extulit , reiecitve, vel huius, vel
illus fententianu
Sed
MtDICARVM. LlB. I. qp
Sed exercitatiores, confugiebant, ad in-
genuumilludi Quantum eft, quod nefci-
mus ! veiut namque in aliis , fic certe cre-
dibile eft, potifTimumnoscaecutire, ingeUu-
ino cerebri regimine : cujus opera mul-
t6 fortaffis funt diviniora : quam quifpiam
hactenus, fuo comprehendit captu*
m Capvt XXV.
Hydrocephalus dimidiati capitu.
Slcuti autem prioripuero, totum caput:
ita protuberat aliis , duntaxat media
ipflus pars : hasrente liquore , vel in dextro ;
vel finiftro cerebri ventriculo. In quorum
alterutro , memini me bis vidiffe, ultra
duas aquae libras : inclufas tam ftricte uni
ifti , parti ; ut altera foret , plane ilisefa, ac
integra.
Inufferat quidem hifce capitibus , ulcera
chirurgUs ; & diffecuerat non uno Ioco,
cutem : fed utrumque , seque improfpere;
exftillante humore , magis guttatim : quam
tam effuse ; ut ievaret cerebrum : & ex-
hauriret fontem , vitalem calorem ? alias
certo , extincturum.
D Cap.
50 Observationvm
Capvt XXVL
Potypusnarwm.
POft frequentesdeftillationes, occupavit
uxorem asditui, diviAdolphi, infignis
polypus : colore albus , &c fubftantia pitui-
tofus; fed obturansnarem utramque, at im-
primis fmiftram : cumrpiritudifficili, & con-
tinuo furrocationis metu. Conrpigkbatur
quippe , non tantum in naribus ; vcrum
etiam in gutture ; cum duplici caruncula:
akeraalba, ac leni ; altera ver6 livida , ac
dura , imo pariim diftante , a natura carci-
nomatis. Sed in eodifcrepabantevidenten
quod difparem , pras fe, ferrent figuram: quas
eniiti inilialiumanumventriculum; illaex-
prerTit non malc in hac, fo rmam ovi coluiti-
birii.
Suadentibus itaque , celerem remedib-
rumufum,hinc prsecipiti carcinomatis me-
tu ; illinc vero seftuantium faucium fervore;
& humoribus acrius naresiamerodentibus:
tentatum fuit impedimentum hoc inde ex~
trahere. Sed fracris ma gis, quam eductis il-
linccarunculis, arrepta fuit deinde forcipe,
illa pars ; quam diximus in faucibus carcino--
ma minari. Qua potentius veliicata , feque*
batur protiniis integer polypus : cum omnu
bus fuis pediculis , tam in naribus , quam
gutture confpicuis*
Quem
Medicarvm Lib. I. $1
&■ tnct£tens carcinpnui
b -c- d. -vene
52, Observationvm
Quem inopinatum eventum , quantum
mirarentur amici : tantum invicem exhor-
ruit ipfa a*gra. Verita hocimproviforaptu,
totum palatum fibi eripi. Sed re^erfa, pau^
lopoft, adfe, gavifafuitimpense,quodca-
i:cret jam illo impedimento : qu6 conje&a
fuerat , non modo in urgentem fpiritus dif-
ficultatem: veriim in pernicirnmum, pra>
fentis ftrangulationis, periculurm
Erant autemhuicpolypo (cuivel a pifce
marino ; vel a pedum frequentia nomen )
oc1:onipedes,incipientes finguli, inftarpy-
rorum, a teretipediculo: orto abexcrefcen-
tise hujus centro. Unde quoque prodiere
vense:peripfam difperfa?. Pedesautem,quos
carunculas vocant medici,plurimum inter fe
difcrepabant. Quieniminnaribus erant ob-
longi: illi ipil fuere in faucibus rotundi. Sed
omnes erant te£ti membraneo velamento 3
iub quo continebatur concretapituita. In-
plerifque niollis, ac pellucida, inftarpulpas
primi albi: inaliis ver6 dura , ac opacaadin-
ftarcornuadufti.
Argumento certe evidenti, metuendum
non tantum, alividis, acmelancholicis: fed
etiam apolypisalbis,ac pituitofis.Prsecipue fi
velafervido ianguine;vel aba?ftu,intus con~
clufo, dcgenerentinnaturam carcinomatis:
u ti hic evidenter factum. Errantitaque non
leviter, qui judicant polypum pituitofum,
carere
Medicarvm Lib. I. 55
carere omni periculo. Quod plerumque
quidem verum; fed necpromifcue^necin-
difterenter.
Sed dicat quis? annon fortuitum hocce
tentamentum ? & inopinatahaxpolypi , per
fauces e/lu<5Ho? imoita, ut etiam alios no-
verim, quoshocexemplumdocuit, idem in
aliis quoque experiri. Neque fane minore
cum felicitate. Iuxta illud Poetas Manilii:
Tervariosufm artem experientiafecit ,
Exemplo monflrante viam.
Quod fl ver6 lubeat medicamentis rem
tentare, confugiendum ertt adpulveremvi-
trioli calcinati, colcothar vocant Chymici:
veladradicemhermodactyli albi, exceptam
autmelle rofato, aut aqua fabinae. Quibus
remediis corrugatur magis , quam aperitur
polypi tunica. Nec penetrat hic pulvis per
anguftiam , prope nafi finem, ab excrefcen-
tia hac, obturatam.
Unde tamen, nifieduxeriscarunculas,il~
Hc ftabulantes : luxuriabit continenter ea-
dem ha?c feges. Et ex affluxu novi humoris,
intumefcetaffiduo, quar in exficcata tunica
remanferat, pulpa. Nifi forte involucrum
ipfius , flt ade6 teres , ac molle : ut a pul vere
hoc, abfumatur nonminuspulpa, quamtu-
nicaillam fuccingens. Quemipfiusfuccef-
fum, alicubi, aliquiexperti, crediderepro-
pterea, fed fatis temere, pulverem comme-
P 3 mora-
54 ObSERVATIONVM
moratum, ubiquelocorum idem pollere: &
infalHbiliter fanare, quemcunque polypum,
Capvt XXVII.
Voljpm Cordis.
CRedidit Galenus, interiora cordis nul-
ium pati tumorem , quin protinus fati-
fcerethomo. Sed indefeffa, infequentis seta-
tis,indagatio, invenittamennon femel, iii
ipfms ventriculis,non unum tumoris genus.
Imo glandulas, carnem, ofTa, pinguedinem,
&interdum ulcera. Ut fileam nuncaliorum
experimenta,confirmabit id abunde,mira-
bilis illa excrefcentia: quam juxta mecum,
in (iniftro cordisiinu, invenerepra?cipui,no-
ftrae civitatis, medici: indigitantes eam uno
ore, polypum cordis. Surgcnte vocis etymo,
aliquatenus quidem a pedum frequentia:
fedpotiifimum, a forma*, acmateriasfimili-
tudine.
Momma Baxius, hornotorpidus,ache-
bes, occifusrepente,amorbo attonito,ob-
tuiitfecanti chirurgo, cerebrum adeoflacci-
dum; & membranas iplms,tam frequentipi-
tuita perfuias: ut opus fuerit, eamfpongia
detergere. Qua eadempituita,replebantur
utique &venas, per cerebrumdifperfse; nec
minus, finus falciformis : & quidemutrobi-
que, tantacopia, aclentoret ut inde po-
tuerit
1aL ii.
Medicarvm Lib. L 55
_^^s^ ~Polyj]us corJis
aaRanri puhrpi «
bh jjotypus.
ccc pedes J>ohrpi.
ddda cordis fihrce
e mucro cordts .
fffJrterta ■OnrttdMsnUi-
qga lahis cordis
nhfi vlrfcriasttiofa *
expanfa*
iti tres Vahiulaz .
56 Observationvm
tuerit extrahi , iiiftar longioris alicujus fili.
Moventehacconcretapituita,nonlevem
polypifnfpicionem: fedquem, idtemporis
fruftra qua?fitum ivimus in naribus : illum
ofFendimus deinceps infcii, infiniftro cordis
ventriculo:in quo fimile cjuid etiain,animad-
vertit vir diligens, CafparusBauhinus: (td
ex materiaadiposa; ciim nofterpolypus fue-
rit, a concreta pituita. llti videre eft, in ap-
pendice operis anatomici.
Sed antequam hunc polypum pleniiisde-
fcripferim: fatius erit tantifper adhucimmo-
rari , inpituitofb hoc cerebro : in cujus ven-
triculis inyenimus, non tantum plurimum
aqua? (quodattonitisfamiliare) fed fpinalem
medullamitahumidam, imb udam: ut ne-
ceffefuerit,exuberantesliquoixs,priusfpon-
gia abforbere : antequamlicuitinquirere, in
naturam nobiliffimse hujus partis.
Quammediusfidius, longe invenimus a-
liam, quam hadfcenus exprefsere fpeciofe, a-
natomicorum tabulae. Involvebatur autem,
hxc medulla,facre; fiftule^ inclufa,tribus tuni-
cis : quarum cuilibet fua: inerant vcnx: fed in
duabus propinquioribus, tam eleganti ordi-
ne diiperfa? : ut ad amumm exprimerent, va-
riegatum marmor.
Nervorum autem paria, prodibant ex cer-
vice , non diftincta, acfejugata : uti quidem
delineantur : fed tranfibant plerumque per
idem
Medicakvm Lib. I. 57
idem foramen, mod6quini3velfeni;mod6
vero deni nervi. At in thorace difpar fuit ra-
tio:prodeuntibus illic nervis ¶tirn,qup~
rum principium etiam tantum difcrepabat
abexitu:utnervus, tranfiturus, perforamen
quintse vertebrse, inciperetplerumque circa
primam , aut fecundam. Quem ordinem e-
tiarri in aliis pamm vidimus obfervatum.
Sed prope os facrum , qu^efivimus qui-
dem curiose, fed noninvenimus, pilofa illa
filamenta; quse dcpingit Andra^as Lauren,-
tius, fcriptor alioqui minime infidus. Oc^
currere quidem nobis nervi , illic magis,
quam alibi diffoluti : fedinterim compacl:i,
& tam prefse uniti : ut ab aqua tepida , (licet
aliquandiu, in illa detinerentur) nequaquam
itadiiflueret,congIomerata ipforum compa-
ges: uti idem afferit au&or. Nifi forte intel-
lexerit, per filamenta fua , teretesillos ner-
vos : in quos difpefcitur evidenter, extrema
fpinalishujus medullaepars.
Sedadpolypumutrevertar,cpnftabatis3ex
alba, ac concreta pituita,inclusa membraneo
involucro: & inhasrensfuisradicibus,carneis
cordis fibris, affurgebat hifidotrunco, ob-
turatum non minus arteriam aortam, quam
venofam. Quarum nobiliffimarum viarum
obftacula, impedimentofuere: nedeinceps
vel aerem libere attraheret ; vel fuligines
debite expelleret cor. Nedum exacle fe clau-
D 5 derent
5S Gbservationvm
derent valvulae, poftlegrerfum fpiritus vita-
lis. Cuitamen ufui , illas ibidem loci defti-
navit follicita natura.
Unde fa&um , ut partim, ob cxclufum
aerem ; partim vero ob retentas fuligines ; &
fpiritus , plus a?quo , ditfipatos : infirmare-
tur , ufque eo, cordisrobur: ut nequiverit
ampliusfuumofficiumfacere : multo miniis
fpiritus vitales (ut par erat) quibufcunque
partibus impartiri. Quorum calore ac fotu
ubi carendum fuit: refrixit inde confeftim
corpus : emarcuit animus : & torpuit tam
vehementer cerebrum : ut tandem perierit*
a gravirTima apoplexia.
Capvt XXVIIL
Oculi procldentm,
MAle vocant nonnulli, quamlibetoculi
procidentiam, five ^«W^v, five $-«?>«-
**p* Pauli ^ginetse lib. 1 1 1. cap.xxi i. &
lib.vi. cap. xix. Loquitur quippe illic 5 de
illaprocidentise fpecie, quamproduxit,vel
rupta, vel elevata oculitunica: cujusetiam
meminit Cornelius Celfus, lib.v 1 1 . cap.v 1 i .
ccin ipfo (inquit) oculo, attollitur nonnun-
"quamfummatunica: fiveruptis, intus, ali-
"quibus membranis , fivc laxatis , & fimilis
"figura fit acino: undeid ^yAa^Grsecivo-
cc cmti
At
Medicarvm Lib. I. 5p
At longe aliud procidentia: genus, con-
tigit nobis fubinde videre , poft Victorem
Trincavellium;ac Fabricium Hildanum.-qui
idem quoque memorise confecrarunt. Pro-
tuberantiam videlicet , non membranae u-
vex ; elevatse , vel inftar acini , vel capitis
mufci : fed tumorem totius oculi; eflfunden-
tem fe tam late , ex fede fua , ut deturpet
faciem univerfam.
Quem deformem, excidentis oculi, pro-
lapfiim, fiquidem lubet reducereadnomeii
aliquod antiquitati ufiratum : videbis euni
Paulo^ginet^Tnrs^y yocari;!. 1 1 i.c.xxi i.a
Exprimuntur (inquit) oculi^&exertiperma-^
nent : caufa eft, vel ftrangulatus, vel dolores,cC
qui frequenter accidunt , ex partu : quos<c
folvunt uteri purgationes.
Sed Aetio , ac Cornelio Celfo , vocatur
idem vitium ^Mum , tumor videlicet , ob
magnum inflammationis metum , oculos
fede fua propellens. Celfus lib. v i . cap. vu
veriim addit Aetius , procidere ufque eo
oculum; ut apalpebris contegi haudpoflit;
im6 vergere interdum ad malas, & ipfafu-
percilia. Lib.vi i.cap.xxiv.
Ex fuppreilis menftruis , inciderat filia
cujufdam vitrarii , in immodicum narium
pronuvium : quo intempeftive, ab iracun-
dia , fuppreffo ; convertebaturprotinus, o-
mnis,impediti fanguinis,impetus,in oculum
dextrum;
60 Observationvm
dextrum; qui inde ufque adeo intumuit : ut
fede fuapropulfus , deformaverit , mirum
in modum,totamfaciem. Cujusvitiumuti
auferret, nihil non nobifcum molitus fuit,
vir jure magni nominis , Vopifcus Plem-
pius ; fed fiicceflu miniis profpero.
Induerat quippe jamtumnaturamcarci-
nomatts, cunicutelivida, tubere inxquali*
& pure tam acri : ut vitiata forent inde na-
riumoffa; &virespraeterea* adeofrato: ut
nihil profuerint etiam faluberrima confilia:
nifi forte lubuiffet oculum excidere : quod
tamen crudele auxilium,licet fuccedatnon-
nunquam feliciter: equidem haudfacilefua-
ferim: nificonftentvires.
At enim, fubiata e vivis aegra, vidimus evi-
denter procidentiam haiic originem traxiffe,
ex tumore pone oculum delitefcente : quo
adaperto, occurrebant paflim vena? lacerse;
membranas diftenta? ; offa carie infe&a; &:
tantum fanguinis cum extra, tumintra cere-
brum , effufum : ut nulli mirum videretur,
periiffe virgine,tothoftibus circumventam.
Inconfiderate itaque agit, quifquisfata-
git coercere, qualecnnque fanguinisprorlu-
vium: diftinguenda funt caute loca: & vitan-
da obnixe, quas hic fignantur, breviaifatius
enim naturam liberare , quam onerare : &
prasftat interdum , fanguinem aliquamdiu
fluere: quam indifcriminatim inhibere,
Cap,
E
Medicarvm Lib. I. 6i
Capvt XXIX.
JZncanthis cancrofa.
Txcw&q eft Cornelio Celfo , ac Paulo
yEgineta?,tuberculum, enafcens, in oculi
angulo: quem ^Vnominat, RaifFusEphe-
fius lib. i i.cap. v. dividitur autem iri beni-
gnam , ac cancrofam. Illa ut occurrit fre-
quenter , fic hsec non nifi rariflime.
Vidimus tamen eam, luce clarius, in
naupego Hornano: cui, ex fluxu lachrymali
per oleum vitrioli, intempeftive fuppreffo,
ufque eb luxuriavit glandula , a narium
parte, ocufis adpofita: ut ejus excrefcentia
cooperirit , non tantiim malam : fed dege-
neraverit quoque in perniciofiflimum carci-
noma. Quodtentavitquidem filocompre-
hendere, & convenienter ferro exfcindere
Cornelius Sasboutius , lithotomus , ac chi-
rurgusfatis felix: fed acquifiverat jam tum,
eam malignitatem hic tumor : ut vix potue-
rit attingi, quinprotinus,profunderetplu-
rimum languinis : ac proinde neceffe fuit,
folis lenientibus uti : quibus%dtium-a?gri
magisfuit dilatum, qiiam ablatum. Vide-
rint itaque illi, quibus acria medicamenta
infrequentiufu: quam facile committatur
error : nulla arte deinceps emendabiiis.
Cap.
6z Obsehvationvm
Capvt XXX
Vulnus pupiUa fanatum.
vidittamen indefet-
/^\ Uantumvis raro,
V^ fus naturae perfcr
nafeihomini , aq ueum \
rfcrutator Galenus, re-
Lqueumhumorem : exoculo,
per vulnuseftufum : lib.i.fymp. cauf. c. 1 1«
videre id ipfum deinceps & alii: fedfelicio-
res u trifque funt iiii , id in fe , qui vident ipfi.
Sagitta decidens ex altiori loco , difcidit
cujufBam equitis filio, tam late pupillam;
ut effunderetur non tantum aqua, oculo in-
clufa: fed concideret quoquemembranau-
vea : hebefcente inde ufque eo vifusacie , ut
ne admotum quidem candelse confpiceret
lumen.
Unde plurimum confternari parentes; &
frequentius ingemifcerefamiliares: fed pro-
ftratoshaudparumereximus, eorum exem-
plo : quibus rcgenerata aqua, reftituiffet, a-
miffi luminis,ufura, acproinde non abicien-
dumanimum: fedex aliisexemplum capien-
dum, nobis quod ex ufu fiet. Non minus
virium cffc n#urae nunc, quam olim. Ean-
demmanere rerumfaciem; fecula quidem,
8c perfonas interire ; fed caufas , & eventus
identidem recurrere.
Quas profeclo monita, tantum vaiuere,
apud segrum: ut nihil non admiferit reme-
diorum;
Medicarvm Lib. L 63
diorum : inter cpx primas facile tenuere,
collyria, cum anodyna, tum exficcantia :
quibusfimiliterufque adeo benedixitDeus:
ut indu&a vulneri cicatrice, brevi fuccreve-
rit iterum oculo, aqua deperdita: &pulsa ca-
ligine, redieritrurfus, gratifTimum vifus, of-
ficium: verumnaturaliimbecillius: ob cica-
tricem, uveas, a vulnere, reli&um.
Capvt XXXI.
Q&citm a vemnOi .
INter csecitatis genera ; eminet evidenter
uf^v^a<nq,{\YQ obfcuratio vifus. Qujedu-*
plex eft ; altera cerebro propria; altera ver6>
a confortio aliarum partium : prior fpecies,
ut eftpkneimmedicabilis; fic contra cura-
tur interdum pofterior. PotifTima autem,
hujus caecitatis, cauffaftatuitur, humortur-
gens : vel a bile flava , aut atra ; vel a veneno
potuidato. Manenteinhac cascitate, pupilla
iemper clara, ac pellucida: licet interim nihil
cernat oculus : ob vitium , nervo viforio, in-
trinfecusobje<5t.um: veiabhumore eoube-
rius affl uente ; vel a cer ebro, plus arcjuo , agi-
tato.
Non temere ergo Diclator nofter , Hip-
pocrates , lib. i. pra?d. V^7^^7^*"^ > °* «
•&<*> f&*w- Oculi occlufio, in acutis, mala. Si- «
«juidem enim a bile tiav&? veii, plerorumcmo •
acutorum
6*4 Observ Ationvm
acutorum morborum, caufsa,lsedaturcere-*
brum,nonmod6, qua fimilare : verum ob-
turentur, quoque organa, vifui deftinata:
videbisejufcemodi £gro, aut raro, autnun-
quam reftitui, ademptum vifus lumen*
Vultis hanc rem clariiis ? legite, fedrion
perfuncr.orie, apli. 1 1 i. lib.i i.coac.c.xxiv*
€i cvtdToi [49>viahai,<m-<x,<r fj&c z-myiw^j^a.^v^uaiv i%ei.
Quafidiceret, convulfionem, quammania?
induxitbilis atra,privarehominem, omni,
lucis, ufura. Quippe $>f&vgov ipfiappellatur*
non quodlibetobfcurum : fed, quodvel ex-
tinclioni eft proximum ; vel quod caret o-
mni lumine. Non feciisac Lucianus, Jf&Pgo»
xvxvlhov, deficientem lucernam : & ipfe Hip-
pocrates , ^%^ qt&k01'* fpiritum ita obfcu-
rum,& evanidum;ut flt verus,mortis, index.
Vir olim fplendidus , fed , id temporis,
inops , exceptus hilariore convivio, incaluit
ufque adeo , a vino : ut inftar mufti , dolia
fuarumpentis, quoquo verfus exitummoli-
renturhumores, plus nimio, in ipfoconci-
tati. Quatrentes exitum, modoper vomi-
tum , modo per dejectionem alvi; modo ve-
ropernares; e quibus ut erluseprofluxitfan-
guis : fic doluit impense caput : cum febre
intensa ; prsecordiis seftuantibus; fpiritu gra-
vi; oculisflammeis; & mente tam vehemen-
ter perturbata: utvel caecus vidiffet, bilem
ipfl fummopcre turgere.
Cujus
Medic arvm Lib. L 65
Cujusimpetuofum , quo infringcremus,
raptum, infudimus ilico Clyfterem; & ex-
foluta prius brachii vena , propinauimus
medicamenta , cum cathartica , tum intem-
periem corrigentia. Quorum ope, inhibi-
ta quidem fuit , fed non tam ftritte, effera
hasc vis ; quin converrerit fe nihilominus , in
nervum opticum : inducendo ilii pemmam
illam cxcitatislpeciem : quam d/^v^azv no-
minant Grseci. In qua, licet omnia oculo
iint pura , nihil tamen vident aegri. Vide
Galenum comm. 1 1. in prorh. cap. 1 1. &
^tium tetr. i i.ferm. 1 1 1. cap. xlvi i i.
Cui pertinaciifimo vitio,quamtumvis pro-
tinus^animofe, cum Koberto Verhoevio, ac
Nicolao Fontano,obviam itum:cum per fer-
rum candens; tum per ftybium potui datum;
utique percucurbitulasfcarificatas; fternu-
tamenta valida ; filum , per cervicem , tra-
je&um; & fanguifugas; affixas non minus
temporum, quam oculorum venis. Nequiit
tamen redintegrari vifus : five ob morbum
penitius jam impreffum: five obvehemen-
tiam alicujus veneni: quodseger adfeverabat
medicis, afe adfumptum. Cujus,licetvolue-
rit, exa&am haberirationem: nequiittamen
e6 unquam perduci, utejusexprimeretna-
turam ; nedum a quo datum : fatagens clam
potius muffitare , quam palam detegere,
iniuriam fibi Ulatam.
D Cap.
66 OfcSERVATIONVM
Capvt. XXXIT.
Dolorcapitis , a natura deviclus.
COrneliusTecl:or, vir plenihabitus, ex-
carnificatus aliquandiu,ab intolerabili
capitis dolore: contorquebatur tandem,tam
vehementer , a contacxione nervorum : ut
nihil proficiente arte medica, neceife fuerit
implorare naturae opem : quas etiam tam
fedulas tulit fuppetias; ut pulfo, pernares,
plurimo pure , brevi liberaverit hominem,
non tantiim a dolore ; verum etiam a parti-
naci , horribilis illius convulfionis , causa.
"luxtaillud Hippocratis: Capitedolenti, &
<cvehementer laboranti, pus, velaqua, vel
<c fanguis, per nares, aut aures, aut os efTluens,
<cmorbum folvit. lib. v i. aph. x.
Quod ipfum , benignae nature , auxi-
lium , etiam aliis vidimus adlatum : ciim
per porriginem ; tum per vermes , a nari-
bus, exeretos. Quos hiclicetfilentio prse-
terierim , non poflum tamen non memi-
niffe, falutarisilliusporriginis, quas affinem
Cafparis Barlsei, fummi, noftrifeculi, ciim
Oratoris, tumPoetae, liberavit officiose, ab
inveterata cephalaea: expulsa,per infenfibilia
cutis foramina , vifcida pituita : adhsere-
fcente,inftarglutinis, capillorum radicibus:
&producente paullatim,veram porriginem:
defaedantem quidem caput ; fed vindican-
tem
Medicakvm Lib. I. €y
tem interim ipfum,a dolore,alias invincibili.
Difcant hinc medici, naturamimitari; &
obfervare, cumjudicio; quantopere, in ca-
pitisdolore, exufufmt, cum fternutamen-
ta,intempore motaitumulceracapiti, ma-
ture, inufta: natura quippe dux optima:nec
facileerrat, ipfmsquiinfiftit,veftigiis. Illa
flante, profpere navigataeger : &interdum,
ipsa duce, incredibilia peragit medicus. llti ^
fcite Seneca. Naturam fequentibus omniac<
facilia, & expedita funt: contraillam viventi-c<j
bus, non alia vitaeft, quam contra aquam^
navigantibus.
Capvt XXXIII.
T>olor> inter caput, acpedem, reciprocus.
VApores apede, ad cerebrum adfcendere,
ibidemq; morbum comitialem produ-
cere, novum non eft. Sed eundem dolorem,
apede, in caput, & a capite, identidem in pe-
dem, reciproco curfu, revolvi: idcerte,non
nifi pauciftimis obfer vatum .
Uxorem fabri lignarii, excruciavit ali-
quandiu acerbiflimus dolor: proferpens,
cummanifefto caloris fenfu, modo apede,
incaput; mod6 ver6, acapite,inpedispol-
licem: in quem ubi defcendiffet , jiuTimus
ilico, cucurbitulam illic imponi : adelicien-
dum volatkum illum fpiritum : qui tam per-
E i nici
68 Observationvm
nici curfu, permeaverat cottidie corpus uni-
verfum : eoque extra£l6, vidimus ilico cef-
farereciprocos illoscircuitus: &aegram mul-
t6 convenientius liberatam , quam rufticos
illos, quos Galenus, lib. m. de loc. aff.
cap.v 1 i. teftatur evafiffemortem: amputato
illo, quemvipera momorderat, digito.
Capvt XXXIV.
Pedes Talpim, Capiti humano, innati.
INefFabilem, diffimilium, fimilitudinem;&:
uniformem, diverforum formam, offert
quidem nobis aliquatenus, mundus univer-
fus: Sed multo evidentius , incomprehenfi-
bilis confenfus ; & admirabilis, fingularum
partium, inter fe, harmonia. Cujus ea vis
eft: ut terreftria aquatilium ; & volatica ter-
reftrium imitentur naturam. Neque quic-
quam fit uni elemento itaproprium: quin id
ipfum, communicet utiquecum aliisobfe-
quiofa natura.
Sic exhibet marecoralliarborem; avium
pedes ornuthopodium ; earundem roftrnm
geranium; pulmonem, pulmonaria; teftes,
Satyrium; & colem, phallus. At homo,ani-
mal perfecT.iffimum , licet contineat in fe,
omnium animantium, formas: rarotamen
fert , prse fe, alior um figuras. Nifi forte , vel
errante natura ? in prima conformatione:
unde
Medicarvm Lib. I. 69
unde fiunt monftra: vel eadem irritata3a diu-
tinis abfceffibus : quorum putredo offert
nonnunquam medicorum oculis, mirificas,
im6 prodigiofas rerum figuras. Velutvide-
re eft, apudGalenum, lib. x 1 v. meth. c.x 1 1.
Paupercul#,abecclefia,enutritae,obfideba-
tur caputundiquaque, a manantibus,ac for«
didisillis ulceribus:que; *#%$ Gracis vocan-
tur. Quibus fummam cutemdifirumpenti-
bus,confpurcanturomniafanie. Sed quod
fumme admirabile, excrevit hic, ex quolibet
ejufcemodi ulcere, nefcio quae durior carti-
lago : figura, ac colore, talpse pedi, ad amufi-
fim, fimilis : cooperiens capitis cutem, inftar
porriginis.
Quamdeformitatem, quo auferret ars,
ufafuitpraetercathartica, ac fomenta, par-
timexficcantia, partim detergentia, ipfofer-
ro candente: cujus beneficio,demetebat, in-
ftar falcis, luxunantemhancmeffem. Quse
tamen paulo poft, iterum repullulavit: fed
ea fuit inopis hujus mulieris fordities: ut ma-
luerit retineredeforme hoc vitium, egeftati
fuas forte non inutile : quam convenienter
iterum ab eoliberari.
D 3 Cap,
jo Observationvm
Capvt XXXV.
Rejpiratio per aures.
LAtitant in ore humano , duo angufti du-
c~his; adfcendentes utrimque, ad latera
maxilla? verfus aures; quarumingenitoaeri
ut advehunt pabulum : fic conceduntinter-
dumexituniper aures, fpiritui; ob gutturis
anguftiam, aliashominem certo fuffocatu-
ro. Uti id bis a nobis obfervatum, in illa
refpiratione } qua? non trahitur, nifi recta
cervice: ^«^wyocant Graci; acujusperi-
culofilfimi morbi, fuffocatione,equidem vi-
di duos segros liberatos : efFufo fpiritu, per
vias jam commemoratas.
Quod auxilii genus, forte quoque ani-
madvertit olim Alcmaeon Crotoniates:affe-
rens propterea, capras auribus fpirare. Non
quod crederet, illis omne fpirandi officium,
effeabauribus:fed quod notaveritnonnun-
quam, hacvia, nonlevelevamentum acce-
dere pulmonibus, afpiritusdifficultateop-
preffis.
Docet utique ha?c ipfa via : cur fiirdi acu-
tius audiant, aperto, quam occlufo ore. Ad-
fcendit quippe per illam, cum aere, etiam fo-
nus : inveniens interdum aurem, intus non
tantum la^fam ; quantum videtur indicare
externafurditas. Quibus addo,per hosipfos
du<5tus,
Medicarvm. Lib. I. 71
du&us , offendi interdum, non pariim illo-
rum aures : quos plus a?quo infirmavit lues
venerea : quibus aures fubinde ade6 funt te-
nerae : ut eas lsedat non tantum aer frigidus:
fed etiam qualifcunque ftrepitus,insequalius
per os, adaurestranfiens.
Capvt XXXVI.
Mors a dentegenuino.
DOlor dentium , quam parvi inexpertis,
tam magni fit expertis : idemque & rU
detur, & defletur. Quin imo , funt qui cre-
dant, maximum hoc tormentum,iemper
effe innoxium. Sed crede 6 medice eventi-
bus : & videbis inde, no.n femel produci : vel
inemendabilem faciei defofmitatem ; vel
certammortem.
Gofvino Hallio>medico Amftelredamen-
fi, eruperetam molefte, dentes genuini : ut
opusfuerit illorum eruptionem accelerare,
incifis, fcalpello, gingivis. Sedtantumab-
fuit , ut inde vel citius emerferint dentes; vel
placatus fit dolor : ut potiiis cuncta inde rue-
rint in pejus : excitatis, ab incifione, non
modo febribus, ac vigiliis : fed etiam deli-
riis ade6 efFeris ; ut dies noctefque prse furo-
re, difcurreritperconclave : antequammi-
ferrimo dolorifinem impofuerit mors.
E 4 Cap.
V
*fi Oeservationvm
Capvt XXXVII.
Vlcera palatL
Lcera palati occupant, vel os, vel car-
nem:prioraut funt infanabilia;fic curan-
tur segerrime pofteriora. Vidimus id evi-
dentifilme , in Piftore Alberto: cui ampliffi-
mum carnis ulcus, in palato, u bi fanaffet chi-
rurgus: crediditiiico,homo gloriofus, quae-
cunque palati ulcera , etiam cum offis carie,
feliciter fibi ceffura. Sed obfervata, miniis
diftincle, difpari, horumulcerum, natura;
exciditnonfemelfpefua : neque tetigitper-
petuo, ad quem collimabat, fcopum.
Quod enim ulcus , in mufculis palati fa-
natur: id manetimmedicabiie, inoffe. Ac
proinde haud mirum, fi in parte declivi, ac
femper madida operam luferit; licet utere-
tur remediis, alias fatis ingeniofis : aqua vi-
delicet fublimati : infracH cum fyrupo ro-
faceo. Qua , vitiatis offibus, admota, erupit
ilico exillisalbicansqusedamfpuma; quaa-
liquotiesdetersa, feparavitdeinde partesca-
riofas ; per oleum cinamomi, mixtum cum
oleo fablimati. Quo remedioequidem, in
fegregandis ceieriter offibus, nec vidi, nec
kgi, quicquam convenientius.
Nequiittamen, velcarneminducere, dif-
fitis , ulceris, oris; vel ex vitiato offe, tantum
calii,
Medicarvm Lib. I. 75
calli , elicere : ut obturaret commode am-
plum foraminis hiatum.' Sedneceffehabuit,
tandem confugere, ad argenteam illamla-
minam; quam ejufcemodi ulceribus, cum
adnexa fpongia, jubentimponi, quotquot
de re chirurgica, fcripsere,auc~tores.
Capvt XXXVIII.
Trolapjus palatu
HAc~tenus quidem, vel omninoprseteri-
tus, vel levi faltem brachio, percurfus
fli it, a medicis , prolapfus palati. Vitium ta-
men nonminusgrave, quamrarum. Cujus
origo eft, a deftillatione humoris,deprimen-
te ufque e6 , mufculos fub finem paiati fitos:
ut, prse pondere, prolapfi, praecludant viam
fpiritui,cum per os, tum per nares erupturo.
Qua? anguftia, neceffario peflundant ho-
minem: nifidic~lum,acfac1:um fcalpellotu-
morem pcrtuderisievacuatoque humoreil-
lic conclufo , aperueris confeftim viam, ac-
cedenti, ac recedenti fpiritui necelTariam.
Vidi equidem tumorem liunc , in palato, a~
deo celeri , ac pernici curfii, aliquando exor-
tum : nt vix licuerit cogitare, de gargarifma-
te: nedum de aliis auxiliis;praeterquam de fo-
la fcalpelli incifione : qua dextre , & fefti-
nanter, idtemporis,inftituta, vidimusnon
modo effluxifle inde , plurimum aquae : (cd
E 5 detume-
74 Observationvm
detumefcente palato, protinusadferediiffe*
hominemextin&ionijamproximum.
Capvt XXXIX*
Vox afebre, intercepta.
MAlum Hippocrati eft,infebribus,ob-
mutefcere. Sed filentium hoc vocat,
vel «tyantuf., vel *vccvoicM>: pofteriore autem vcr-
bo, intelligit, impedimentum fermonis , or-
tum : ciim a refolutione , inftrumentorum
voci infervientium ; tum ab eorundem ex-
ficcatione. Kefolutio vero, ut fit, a deftillan-
te pituita : fic exficcatio, a calorefebrili: are-
faciente interiorem laringis rimam. Quod
vitium judicatur quidem grave; (cd non cer-
to exitiale.
At *<pwU fignificat ipfi, privationemvo-
cis, inducxam: vel a graviore cerebri morbo;
vel ab omnimoda fpirituum ditfipatione.
Quam fpeciem propterea, pluris faciunt me-
dici: utpote cum majore periculo conjun-
clam. Vultis utriufque difcrimen? *q>mU*
exemplum dabunt, graviffima apoplexia; &
funcfta illa virium refolutio: qux in febri-
bus continuis , privat hominem, non miniis
vita, quam voce. At «Wfc proponetper-
fpicue, qua:hicintexitur, hiftoria.
Pucrulus biennis, obfeffus afebreconti-
nua, inciditrepentein ««^, fiveeam vo-
cis
Medicarvm Lib. I. 75
cisintcrceptionem: quaminfert, partim hu-
mor acerebro uberius deftillans; partimve-
ro, calor febrilis ; exficcans tantopere, inte-
riorem laringis rimam , verum vocis orga-
num : utnequiverit aniplius voces formare.
Mufculos autem laringis, utique nervos vo-
cales, fic fuiffeaffe&os; docebantevidenter,
hinefebres intenfas: illinc vero, praeter fputa
frequentia , tuflis permanens; & aflidua fau-
cium irritatio. Quibus ab arte debellatis,
ceffit actutum, pertinaxhoc filentium:quod
ukra diem quartum decimum, vocem ipil
integre fupprefferat.
Capvt XJL.
idem filentium, apituita.
"C Life^ Germane>deftillabat quotannis,tam
-*-* frequens humor, a capite, in nervos voci
deftinatos : ut propter eorum impedimen-
tum , obmutefceret fubinde, non aliquot
dies, verum integros interdum menfes. Non
quidem femper , fine aliquo vulvas vitio : fed
inhaerente plerumque,potilTima filentii cau-
sa, inhumore, mufculos lanngis,plus x quo,
refolvente.
Fuit quippe is, huic puella? , adeo fre-
quens : ut fputa inde prodeuntia, replerent
cottidie, aliquot pelves. Qup curfu, dein-
ceps, velfponte, vel arte impedito, contra-
hebantur
76 Observationvm
hebantur iiico, non tantiim omnesnervi;
fed fupprefsa voce, obmurmurantibus in-
teftinis, & interrupta fpiritus libertate, fe-
quebatur protinus , tam vehemens cordis
palpitatio : ac fi ipfa achitum, peffum iviffet.
Cujus anguftiae evitanda? ergo, moneba-
tur femper, ferio abftinereabomnifermo-
ne, licet interdum fortepotuiffet eloqui. Si-
quidemenim, velminimum fatageret pro-
ferre verbum; contremifcere ilico omnes
artus ; concitari abdomen ; perturbari fpi-
ritus ; im6 trahiinconfenfum , pleraque o*-
mnia membra, quibus furculos fuos im-
pertiuntnervi, fexti paris. Qui fe difpergunt
latifsime, non tantum per pe&us : verum
per omnia abdominis vifcera.
Habuit quidem, interea temporis, hxc
asgra, fatis exaclamfui rationem : neque in-
termifit unquarn , vel decoctum farfaspari-
iia?,velpulverescapiti impofitos; veluicera
artubus inufta; nedum catapotia, dejeclio-
nis causa, data. Sed ea fuit cum vifcerum im-
becillitas ; tum nervorum laxitas : ut facile
iterum impegerit, in eundem lapidem: raro-
que tranfegeritintegrumannum: quininci-
derit aliquoties,vel in graves nervorum con-
trac~tiones;velin commemoratam vocisfup-
prefsionem.
Cap.
Medicarvm; Lib. I. 77
Capvt XLI.
Mutus loquens.
IOannes (ciu muticognomenimpofuitin-
foitunium ) petitnrus Italiam , incidit in
pyratas Turcicos : quorum religioni nomen
dare, quum renueret; adnixi fuere homines
feroces,linguam, propterearadicitiisipfi e-
vellere: fedperplagam,ex vulgi fententia,
fub mentomfli&am. Verumea crudelitate,
minusexvoto, ipfisfuccedente, detrunca-
runt ipfideinceps, totamillampartem,quai
linguahomini yolubilis eft; eaque adempta,
privaruntluvenem omni voce.
Quatres amplius annos ubi caruiffet; eve-
nit forte , ut intempefta nocle, admodum
percelleretur , ab inopinato fulgure: cujus
pernicifsimum lumen , caelitus immiffum,
perftrinxit ufque eo , pavidum ipfius ani-
mum: utindeipfi, nonfeciis ac olimCra:ft
filio, diffolveretur violenter, tenax illud vin-.
culum, quodipfumfermonisufu, hactenus
privaverat.
Quem tamen , ubi vidit fibi reftitutum,
vix credidit fibi ipfe loquenti ; nedum ipfi
alii. Commovit quippe ba^c inexfpeclata
ipfius vox, ufque e6 totam famiiiam : ut inde
protinusabortierit, juvencula, ipfi cohabi-
tans. Quo rumore latius , deinceps (ek dif-
fundeate,
78 Observationvm
iundente , ivimus & nos tandem Wefopum,
modicum Hollandia? oppidum: fpectatum
coram, infolitae hujus rei novitatem : fama
certe fua, nequaquam inferiorem.
Qui enim integrum triennium obmu-
tuerat, ob mutilatam mediam linguae par-
tem; eum audivimus, cum eodem vitio, non
tantum diftin&e loquentem : fed etiam ac-
curate pronunciantem , quafcunque literas
confonantes : quarmn tamen enunciatio-
nem, folius lingua? apici, attribuunt fagacio-
res naturx indagatores.
Sermo quippe non formatur fine motu:
nec confonantes literas fine linguae apice.
Quatenus enim lingua volubilis, eatenus di-
ftinguit vocem, in verba: &prout allidit,
vel ad dentes, vel adpalatum, autlabia : pro
eo, credituretiam eruditis, difcernere voca-
bula;& modulari concinne fermonis fonivm.
Ac proinde haud mirum , la?sa tam evi-
denter lingua, genuino, dearticulatsevocis,
mftrumento, lxfam utique fuiffe , & ipfam
vocem : fed eandem , poft triennii obmute-
fcentiam, manentelingua, perinde mutila-
ta, integre ipfinihilominusrediiffe : idfane
excedit omnium eruditorum captum : po-
tuit quippe non mod6, expedite clamare, (id
enim & aliis integrum fuit , poftabfciffam,
refolutam, velligatam linguam)fed diftinxit
quoque perfpicue, vocem in vocabula: &
elo-
Medicarvm Lib. I. yp
eloquutusfuit omnia admodum articulate.
Sed ut explicem me clarius , quoad repa-
gulum, afulgure difruptum: affeveravitmi-
hi candide , fe protinus a fulgure , percepiffe
majorem motum,inmufculislinguse. Quafl
fublato jam , insequaliillo coalitu, quem fub
mento reliquerat, vulnus ibidem a pyratis
ruditer fanatum. Verum deglutitio (cui non
minus, quam elocutioni inferuit lingua)
manfitipflperindeimpedita:ade6utingenue
conqueftus flt,ne tantulum,quidem alimen-
ti, etiamtum temporis, tranfmitteregulam:
nifi idin eam intruderet,violento,digitorum
fuorum, adminiculo.
Capvt XLII.
Gula refoluta.
POft vomitum, vertiginem, acrpafmum
cynicum, refolvebantur, fub autumnifi-
nem, mulieri quinquagenarise, tampertina-
citer mufculi deglutitionis : ut gulapropte-
rea flaccefcente, ne guttulam quidem dein-
ceps potuerit tranfmittere : licet nec dolor,
nec tumor, nedum ulla ipfam urgeret an-
guftia.
Quodrefoluta? gulseimpedimentum, ab-
laturimedici, intruserefaucibus, plumam a-
cribusmedicamentis imbutam, ex fententia
Aetii. Sed illa non eiicuit adeo pitu.itam mu-
fculis
80 Oeservationvm
fculis impactam , ut potius conjecerit x-
gram, inpraefens fuffocationis periculum.
Integra enim deglutitio, quantum deprimit
gulam , tantum elevat invicem caput afperas
arteri^:&dilatandoipfmsrimam, efficit, ut
ob adfumptum cibuni, non anguftius , fed
liberius trahatur fpiritus. Inrefolutaautem
gula, contra quum fiat, mirum profecto
non eft , segram hanc propemodum fuiffe
fuffocatam: apluma,obturante, nonminus
laringem, cjuam gulam.
Quarum profecto partium anguftia, in
caufsafait, quo minus deincepsvoluerit ad-
mittere, falutarem illumtubulum, quemin
fimili neceifitate, defcribitHieronymus Ca «
povaccius., lib. i. cap. l i v. Cujus ope^licuifi-
fet fortaifis, per os, jurulentaventriculoin-
fundere : eaque ratione , vitam , f\ non inte-
gre, aliquandiu faltem ipfi prorogare.
Quo auxilioobftinaterepudiato, fategi-
mus tamen, qualicuit, viresipfiustueri: &
cum non poffet id, convenienter fieri per os:
infudimus tandem idem illud jus^per alvum,
beneficio clyfteris. Quod remedii genus,
quantumvisplurimifiat, Abenzoari, Oriba-
fio, imo ipfi Celfo : tantum tamen haud pro-
fuithuic mulieri: utpropterea, licetinfun-
deretur inteftinis fatis deterfis, extenderit vi-
tam , ultra dsem feptimum ; in quo diem
fuum obiit.
Cap,
Medicarvm Lib. I. 81
Capvt XLIII.
Inedia undecim dierum*
HOmini (inquit Plinius ) non ante fepti- ie
mum lethalis inedia: duraffe, & ultra"
undecimum * plerofque certum eft. Bre-
vioris temporis fpecimeii , ut edidit segra
commemorata: fic exhibet longioris , horri-
bilis illa tragcedia:quam nonitapridem,con-
fpexit India Occidentalis , in feptem Britan-
nis ; quibusnecefTitas famem fecit, undecim
dierum. Velut nobis flncere relatum , a te-
ftibus oculatis : qui ha?c ipfa ventorum ludi-
bria, &humaniternavibus fuis excepere : &
officiose, ad fuos reduxere.
SeptemBritanni accinxerantfe, in infula
Chriftophoriana, uniusfolummodo nod:is
itineri : ultra quam etiam non extenderant
commeatum. At interveniens tempeftas
abripuitimparatos, longiusinmare: quam
ut potuerint reverti, ad portum deftinatum,
antediem feptimumdecimum.
Quo tempore pepercere quidem, tam
impenfe, cibouninocti duntaxat deftinato:
ut furrecerit ipfisin diem quintunv.verum eo
utique tranfacto, Iuctandum fuit reliquos
undecim dies, cum omnimoda inedia : quse
co ipflsfuit gravior ; qud ardentius, id tem-
poris «ftuarit, fol : & vehementius exucca
F ipfo^
Sz Observationvm
ipforum guttura, exarefecerit, exhalans, in~
calefcentis maris, falfedo.
Cujusintricati erroris,nullum finem pro*
mittentefpatiofo mari, adigebantur tandem
( 6 durum neceffitatis telum ) ancipiti forti
committere; cujuscarne urgentem famem;
& quo fanguine compefcerent inexplebilem
fitim. Sedjacta alea, quiseventum hunc non
miretur ? deftinavit primse cxdi, primum,
hujuslaniena^ auctorem. Nonfeciis, ac o-
lim Phalaris, tefteipfius epiftola» seneo tauro
inclufit Perilaum, primum crudeliffnni illius
inventi fabricatorem.
Sed,quodfummemireris,fuithievir,non
magis promptus in dando, quam imperter-
ntus,infuftinendo,ferocis fuiconfilii, even-
tu. Addens confidenter meticulofis ani-
mum ; &obteftans, nonfemel,perterritos;
praefidiumab audacia mutuandum. Auda-
ccs fortunam juvare. Neque ullum ipfis,
deinceps reftare effugium : nifi dictuin ac
fa&um, fugientem vitam ftiterint human£
carne. Se lubenter fortunae ceffurum ; imo
benefieii loco accepturum ; fiquidem vel
mortuusamicis profit.
Idem olim , etiam ab aliis, infimiliinfor-
tunio , nonnunquam factitatumi flc matres
devoraffefuos fsEtus;uxores maritos; liberos.
parentes ; imo alibi, alios fe ipfos ; alios ver6
filios fuos , ob hanc ipfam cauffam, prascipi-
taffe
Medicarvm Lib. I; 83
tafle in ardentem rogum. Ac proinde nul-
lam legem neceflitati hactenus pofitam:
quin cuique liberum effe, quod invitoex-
torquet inevitabile infortunium.
Qua oratione , ut non parum lenivit hor*
rendifacinorisatrocitatem: fic erexit uticjue,
ufqueeoflaccidosipforumanimos: ut taii-
dem reperiretur aliquis, forte tamen prius
duc~his, qui petierit animose perorantisju-
gulum : & intuleritvim Volenti. Cujus cada*
veris (horrefco refereils) expetiitquilibetil-
lorum, tam prsepropere, fruftum : ut vix po-
tuerit, tamfeftinanterdividi. Keipuentibus
interim, nec carnem famelicis dentibus; nec
fanguinem fitibundo ventriculo ; nedum
inexpiabile hocce facinusanimo; anecefli-
tatejamplanedevicto: juxta illud Satyrici,
Membra aliena fame lacerabant, ejfeparath
Etfua.
Reperiebatur tamen inter ipfos aliquis*
qui ob ar£ciorem,cum occifo familiaritatem,
averfatus Thyeftiam hanc caenam , noluit
fleri tantifacinoris reus : certus, quidvispo-
tius perpeti, quam fepolluere, tam amico
fanguine. Quse fententia obftinate retenta,
conjecit ipfum, poftridie ejus diei, in rabiem
tam faevam: ut ea percitus > fe ipfum prsecipi-
tem dederitinmare.
Sed qui aderant focii , non patiebantur,
tam inopporturio tempore , famelicis iuis
F % dentibus*
84 Observationvm
dentibus, tamdefideratumeripibolum. At
conceptarabiesjvitiaveratjamtum^itaipfius
fanguinem: utique carnesvenis circumpofi-
tas: ut in univerfo corpore, vix quicquam
foretefui aptum, praeter exta: quibusfolis
videbaturid relictum, quodfaceret,adavida
ipforum palata.
Attandem mifertus, miferrimihujuser-
rorisDeus, deduxitipiorumnaviculam, ad
infulam Martiniamrin qua a prxfidio Belgi-
co,&humaniter excepti; & benignead fuos.
reduclii fuere. Sed vix attigerant terram ,
quin accufarentur protinus, a pratore , ho-
micidii : fed diluente crimen inevitabili ne-
ceifitate, dedit ipiis brevi veniam ipforum
judex: (Utcumluvenaleloquar,)
dira, atque immaniapafsu',
'Etquibus ipforumpoterant ignofeeremancs,
Quprum corporibus vefcebantur.
Capvt XLIV.
Lethalisguk tumor.
1 Ntera2fophagum,acaiperam ar
^fmuatfenonnunquam durus,
artcriam,in-
nonnunquam durus, & exitialis
quidam tumor: modoforisconfpicuus; mo-
do vero intus delitefcens. Primum autem*
coarctat, fed mox occludit gulam: & qui-
dem tam ftri&e; ut denegato alimentisomni
tranfitu, certo peffimdethominem.
Caufam
Medicarvm Llb. I. 85
Caufam autem agnofcit, vel pituitain,
vel fuccum melancholicum : & prout , five
hic, five ille humor uberiusredundet; pro
co etiam augetur,imminuiturve difcrimen,
in quod pracipitat a?gros. Pituitofum tumo-
rem ut interdum ; fic nunquam domabis il-
lum ab atra bile, Pra^fertimfioccupetmol-
lem, aupersearterise, partem. Cujus flexiles
membrana' , ut ponefacile deprimuntur: fic
ante refiftunt potenter , huic tumori , carti-
laginei illi annuii : quos inftarfcuti, nobilif-
fimae huic fiftulse, prxpofuitfollicita natura.
Signa ejus funt, gulse anguftia ; fpiritus
difricilis; gutturis fervor;fputafalfa ; ae per-
ennis falivse fcreatus. Ip£i autem pars affe-
cta, digito deprefia, oftendit tumorem ma-
gislatum , quamelatum: quiquanto delite-
icitpenithis, tanto magis coarctat, ciimgu-
lam, tum afperam arteriam : adeo, ut inter-
dum,nec detur fpiritui exitus; nec alimentis,
conveniens in ventricuium, ingreflus.
Vidua?,cujufdam naupegi,fuccrevit paul-
latim, ex deftillatione ; humilis,aclatustu-
mor: infidensfirmiterlateri, afperae arteria?,
paulum fupra jugulum. Hinc impediri evi-
denter fpiritus, &tandemtantoperedeglu-
titiones : ut circa fummum tumoris incre-
mentum , vix quicquam amplius tranfmife-
rit gula : nififorte exiguas aliquas, lactis vac-
cini, guttulas : quarumope nequaquamubi
F 3 reftau-
$6 Observationvm
reftaurarenturdebite , vires majoris opisin-
digae: emarcuit neceflario corpus; & exceflit
ipfa, non invita, e vita.
Diffe&o autem cadavere , & denudata
convenientercute, pffendimus hunctumo-
rem, adinftar carcinomatis, colore lividum,
& radicibus diffufum, per quamcimque col-
li partem. Potiflimum vero circa gulam :
premendo eam tam ar&e , utex cpmplicatis
ipfius tunicis, excrefcerent intus, variafila-
menta : obturantia, intricata fua textura,u£-
que eo, perviam hanc fiftulam : ut ne fer-
reumquidcmfpecillum, pcr eam, nobishV
cuerit, tranfmittere.
Intumuerant adhaec, a perenni pituitse
curfu, tamvehementerglandulas, inmedio
thorace, gulaeextnnfecusadpofltae: utnemo
mirareturampliusj mulieremhanc incidifle
non modo infummas anguftins, verumin
fameminexpugnabilem,& noviflime in ine-
JucTabilem mortem.
Sed exceflitomnemadmirationem, arte-
ria cervicalis; tam ampla,aclata;ut in fe facil-
lim e recepiffet du os digitps : fed interim pla-
ne vacua, & omni humore deftituta. Calpr
quippe arterise, a carcinomate imprefliis, at-
traxerat eo plus fanguinis, quam ipfafuitre-
cipiendo. Unde veriflmile eft, tunicasipfrus,
prseter confaetudinem, fuifle diftentas.
Athumoremattra&um, abforpflt deinde
tam
Medicarvm. Lib. L 87
tam valide, idem incendium indies incre-
fcens: ut arteria integre inanita, induceretur
inde inevitabilis illa moriendi neceffitas:
quamtedtius videtur innuere , Audtor libri
de corde, aflerens non inconfiderate. Vafa
cordis effe fontes humanae naturae : & flu-Cf
mina, quibus totum corpus irrigatur : haec cc
vitam conferre: fedfiexficcentur, hominem "
perire. u
Quam eandem exficcationis (peciem,con-»
tigit mihi deinceps , non miniis evidenter
quoque videre,in emaciato exfucci eunuchi
cadavere: cujusarteriam cruralem ofrendi-
mus, ut extrinfecusfummeduram:ficintus
afperam^insequalem, & omni fanguinede-
ftitutam. Sed prioris aegrae arteriam, utex-
hauferatincendium, a» carcinomate ipfi pe~
nitius impreffum: ficinaniverateunuchum
hunc feptuagenaria fenectus. Cujustamen
inanitionis, lubuit e6 Iongiorem hic facerg
mentionem: quodeinceps deligentiuspen-
ficularetur, abillis, quicateris, utotio, fic
eruditione praepollent.
Capvt XLV,
Idem tumor apituita.
Vldna locupl tisalicujusmercatoris, ob~
feffa ab eodem Jioctumore, fed apituita,
curabatur deinceps admodum profpere;
F 4 cum
88 Ob'servationvm
ciim percatapotia, tum decocTiachina*: fed
potiflimum per continuam gargarifatio-
nem: elicientemnontantum, pituitamfau-
cibus impactam: fedcompefcentempraete-
rea,fervoremgutturis,tumori huic fumme^
noxium.
Bi. Maffse piiularum agarici. ExtradH ca-
tholicijfingularum fcrupulum. Guttse gam-
bae fcrupulum medium. Croci , mafticis,
fingulorum grana quinque. piant piiulse
xn.dentur ii i.
Bi. Florum rofarum rubraruin, fambuci,
nymphaeae albse , fingulorum manipulum.
Decoquantur ex aqua plantaginis, & adde
colaturae librae uni , cum dimidia,acetifanv
bucini unciastres, fiat gargarifatio.
Capvt XLVL
Strumarum anatome,
VAria? funt ftrumarum fpeeies; five a loco,
five amateria. Externoediu funt inno-
xiae: fed internae brevi periculofae. Fiunt au-
tem vel ex pituita fola; vel permixta, cum
fanguine, acatrabile. Quorum humorum
concurfus, fiquidem exficcetur, a prazaffante
asftu, producitur nonnunquam in ftrumis,
vel gypfum: vel verus calculus.
Strumaa fanguine, ac pituita, vertitur
faciie inpus ; fed eo quse npn tendit , elice il-
lam,
Medicarvm Lib. I. 8p
lam, cuminvolucro,cuiincluditur : fedpo-
tius conjunctim,quam fegregatim. Caven-
do obnixe^nequaeremaneantreliquise: quas
tamen tollesdeinceps,pulvere mercurii pr&-
cipitati , caute illis lnfperfo. Sed maxima
moleftiaerit, afeminibus,fubqualibet ftru-
ma,clanculum delitefcentibus : quse licet
mole fint exilia; nequemultum difcrepan-
tia, a forma feminum lupinorum : produ-
cunt tamen permciofifTimam, inexpugna-
bili.um ftrumarum, fegetem.
Semina autem hsec, obtulit nobis aliquan-
do, orphanotrophium publicum, in collo
puellse, ab hoc morbo fuffocatas. Erant ve-
ro hsec ade6 frequentia : ut non quina, aut
fena; (cd interdum dena, vel vicena occurre-
rent, in eodem loco. Sed eo femper ordine:
ut majora incumberent minoribus : decli-
nante fenfim , ufque e6 : ipforum magnitu-
dine ; ut tandem vix aequarent femen fefamu
num:inclufanihil omimis quadibetfuatuni-
ca:&aptaproduceremajoremftrumam.Ma-
nentibus itaque hifcefeminibus, repullulant
continenter eadem ftrumarum germina^
Capvt. XLVIT.
Cancer quinquagmta annos innoxius,
CAncer occultus,latet f^pe diu,fine offesa:
fedirritatus exedit cutem:eaq;five fpon-
te, flve curantis imperitia, adaperta, coerce-
F 5 tm
5>o Observationvm
turdeinceps nullis repagulis: fed inftar (x-
vientis ferae , depafcitur quicquid obvium.
Etquo liberiiis exhaletvapor, illi inclufus:
eo impenfius quoque affluit humor , tumo-
rem adaudfcurus. Ad cujusintima,flquidem
penetret, circumfluus aer,a tunicis antea ex~
clufus: infequitur ilico , §c major putredo;
& uberior , partis affecta?, luxuries. Quam fi
fatagas, velferro, velacribusinhibere me-
dicamentis, idem facis, ac fi primo vere, co-
neris rurfus in gyrum redigere, quem femel
diffolveris , conglomeratarum areneola-
rum, globum.
Blanda quippe remedia, utnihilprofunt,
fic nocent fumme acria: & qu6 plus puris^
eo penitius defcenditvirus; fecaitaquema-
ture : vel blandire prudenter. Et fi lubet ,
audi Cornelium Celfum, expolientem fua
ccdolabra, aphorifmum.xxvii i.lib.vi.Ple-
ccrique (inquit) nullam vim adhibendo, qua
«tpllereid malum tentent; fed imponendo,
<ctantum,leniamedicamenta:qusequafiblan-
« diuntur; quo minus ad ultimam fene&utem
«pervcniant* non prohibentur.l,v.cxxv 1 1 1.
Filia GeropiiBecmi, medici olim Ant-
verpienilsjtulitin fimftris temporibus,quin~
quagintaamplius annos, durum, ac inaequa-
le carcinoma: fcd fine ukere, ullave gravi
noxa. Verum incrcfcentepaullatim,poft tot
annos, cum dolore , tum pruritu, flve ex ad-
versaj
Medicarvm Lib, I. pi
versa , mariti fui Cafparis Conjetti, fortuiia;
five ab atra bile e6 uberiiis effusa: impofuit
tumpri improvide, ex confilio empyrici,ne~
fcioquse adurentiamedicamenta.
Quibus cutem erodentibus , concitaba-
tur non modo malum hactenus quietum:
feddegenerabat brevi, incarcinomaulcera-
tum ; cum labiis inverfis, crufta cinerea, fi-
nu deformi, tubere inxquali, colore livido,
fanie cadaverofa, dolore, vigiliis,animideli~
quiis, ardore, pruritu, aliisque conclamati
cancri notis. Quibus nulla cum prodeffet
medicina: applicuit tandem blandiens hoc
ceratum: quod ufus comprobavit, quali-
cunque carcinomati, fumme utile.
&. Oleirofati unciasduas, eera? albse dra-
gmas fex, plumbi ufti, ac loti, unciam me~
diam, oleum cum ceraliquefiat ; &addito
plumbo, agitentur fex horas, in mortariQ
plumbeo, utfiat ceratum.
Prxter quod , vidimus ulceratis cancris ,
utique ab aliis feliciter admoveri, pulverem
concinnatum, explumbo liquefa&o, cum
mercurio vivo : cuifiquidemtantillummer-
curiivitaunfperferis, rediges omniain pul-
verem friabilem ; ulcerato cancro adprime
Utilem,
Cap,
5>2 Observationvm
Capvt XLVIIL
Arteriotomia.
SApientiae profeffor, dolens graviter, ex
capite, ob impetum fanguinis vitalis e6
converfum,adhibuit quidem plurimareme-
dia, fed ferme incaffum. Sed emiffo tandem
fanguine ex temporibus , convaiuit ex toto.
Eratautemiscolorefloridus; fed fubftantia
adeotenuis, acievis; utinftarfpongiaejfero
fuo innataret: fuperficies vero illius, non
minus glabra, ac fplendicans, ac fi tecta fuif-
fet, atclapingui : reliquaautem textura tam
erat rara : ut vix attingeretur a cultri acie,
quin protiniis difcifceret in variaspartes.
Inciditur autem arteria, unico ichi, non
fecus ac vena : fed ca vendum obnixe , ne vel
nimiseffuse profiliatfanguis: velminus ftri-
cte occludattir vulnus. Cui propterea im-
ponendum, liiiamentum, expreffum ex a-
quafrigida; cumalbo ovi, boloarmeniar,ac
manna thuris. Quae ne decidant,urgendum
impofltum linamentum , lamina plumbea,
pannolineoinvoluta. Eaque ratione, & bre-
vi coit, & folidc glutinatur diducta arterise
pars, Iicetid, ob perennem arteria? motum,
vix virifimile fit Cornelio Celfo , operum
chirurgicorum ahasnon imperito.
Cap.
V
Medicarvm Lib^ I. 93
Capvt XLIX.
Sangw ex dente.
T moleftum, ficquoque periculofum,
fanguinemprofluere, exoculis, auribus,
ac dentibus, five quoad ipfas venas, arteiiaf-
ve ; e quibus facile plus effl uit, quam partes,
quibusdeftinantur, fintferendo: fivequod
remedia, profluviohuicneceffaria, segerri-
me perducantur, ad loca diviforum vafo-
rum.
Mulier Iocuples, dedita, plus£quo,po-
culis, concitavitfibiinde, tantum fanguinis
impetum, verfuscaput : ut referatsedentium
venae, effuderintcottidie, plurimum fangui-
nis. Licet illis, non femel cruftam inuflerit
chirurgus : per calcinatum vitrioli pulve-
rem, quem colcothar vocant Chimici.
Cujus viparum, autnihilproficiente; ivi-
mus ad pulverem illum adftringentem :
quem fummopere commendant Chirurgi
noftri: fivt in membris amputatis ; fivQ in
fupprimendo, qualicunque fanguinis fluxu.
Prsefertim f\ imponatur laceris venis, arte-
riifve, cum exficcato illo majore fungo,
quem bovift vocant aromatarii.
Ifc. Boli armeniae, uncias quatuor, calcis
vivse, vitrioli ufti,aluminis ufti,fingulorum
fefquiunciam> lapidish^matitidis, aloes lu-
cid^
P4 Obs-ervatiOnvM -
cidx, fanguinis draconis, terraelemnia^ croci
martis , mumise fingulorum unciam me-
diam, mafticis, thuris, olibani fingulorum
dragmam. Fiatpulvis.
Cujus ufu,licetconvenienter fiitisfuppri-
meretur ianguis, ex dente proruens; exafpe-
rabaturtameninde tantopere guttur ; ut ne-
ccffefuerit, eoomhTo, folumfungumdenti
intrudere : cujus beneficio, etiam feliciffime
vidimus coercitum, impetuofum hoc fan*
guinis profluvium.
C A P V T L.
Vulnus ajj>er& arterid*
TUvenem, abatrabile, aliquandiu adfli-
* chim, offendit tam vehementer, inopina-
ta, quarundamnuptiarum, repulfa; ut vitae
pertsefus , violentas fibi ipfe intulerit manus:
prsecifis ferroobviis, afperse arterise, cartila-
ginibus, fed intactis, mollibusillis tunicis,
quas fiftulam hanc pone alligant fubjedbe
gula: : illasfis utique venis jugularibus ; &ar-
teriis carotidibus, lateri, afperae arteriae, u*.
trimque adpofitis.
Quse plaga, licet non vita, privavit faltem
ipfum voce : quod fpiritus denegaretui' (ut
loquiturGalenus.lib. i.deloc.aff.) proprio
vocis inftrumento. Cui incommodo fefti-
nanter , opem uti ferret chirurgus, confuit
dexterrime filo didu&asvulnerisoras: fata-
gens
Medic arvm^Lib. I. c>5
gens hac ratione inhibere evanidum fpiri-
tum. Sed ea fuit impotentis hujus juvenis
temeritas : ut difruperit iteriim futuram : &
referato vulnere, prsecipitaverit fe fatis im-
provide, in idemj modononinmajusvitse
periculum.
Quippe taminaequaliter dilaceraverat dif-
ruptas oras: ut vixlicuerit eas denuo confue-
re: fedneceffefuerit, illis imponere utrim-
que emplaftrumfabrili glutineillitum : & fr*
lo per illud adafto, conjungere hians vul-
nus, & ex mutuoillo atta<5hi,tandem produ*
cere folidam cicatricem. Ad quam etiam
pervenit grave hoc vulnus, intra primum
menfem , licet interea loci, aliquoties rurfus
adnixus fit,diffoIvere confutahsec fila:& qua
potuit, remorari vulneris coalitum : fed em-
plaftra hxc femel debite accreta , inhaesere
nrmius: quamut avellerentur deinceps, fme
ipsa cute.
Quoingeniofo invento,fanatum quidem
fuit vulnus; fednequaquam furor, menti,ab
iracundia, penitius impreffus. Qui tamen
tandem degeneravit, ineam,la?fe imagina-
tionislabem: ut crederet, crurafuadeftitui
furis: ac proinde facile quid finiftri, fibi even-
turum : fiquidem iis innixus , conaretur per
conclave ambulare. Quippe carere fe illo ad-
miniculo, (furasintelligebat) quod homi-
aem detineret , in sequilibrio.
Quam
p6 Observationvm
Quam falfam imaginationem, incUiftrio
ftratagemate, quoeriperem: jufTi furasper-
cutijinopinatoiclu ; quarum doloremevi-
denter ubipercepit; vidit,luceclarius,feil-
lis minime carere : quin potius convaluit, ab
eo tempore : neque remanlit ipfi deinceps,
ex periculofohoc, afperajarterise, vulnere,
quicquam vitii : prseterquam quod in con-
centu mufko, cogeretur fubmiilius paullo
canere, qiiamanteplagam infli&am.
Capvt LI.
Angina interna.
\7Aria funt anginse genera , fednullum
perniciofius illo ; quod produxit , vel
vertebra introrsumluxata; velinflammatio
mufculorum interioris laringis. Quorum
profundustumor , fiquidem coarctetangu-
ftum, afpera? arteriae, caput; & ligulamilli
infculptam (quae funtproximavocisinftru-
menta) fupprimitur non tantiim vox : fed
prsecluditur quoqueviafpiritui ; vel potius
ipfi vitae. Quse fine fpiritu nulli diu, durabi-
lis. Ac proinde non inconfiderate , Hippo-
«crates lib. 1 1 1. prog. latens angina, velpri-
«mo j vel fecundo die, lethalis.
Nauta pleni habitus , correptus intempc-
fta nocle , ab urgente faueium anguftia,
traxit ilicd fpiritym adeo difficulter : utexci-
tata
Medicarvm Lib. I. pj
tata febre , & accenfo gutt ure, inciderit pro-
tinusin gravefufpirium,fpiritum turbidum,
imo ipfam mortem. Cujus periculo , quo
fubtraheretur, nihil non molitum : fed ur-
gentior fuit neceffitas ; & vehementior, ab
inclufo fpiritu , ftrangulatus : quam ut juve-
rint ipfum , vel fanguis mature ex utroque
brachio detractus: velincifaranula: velcu-
curbitula* , gargarifationes, clyfteres, cata-
plafmata, aliaquefatis celeriteradhibita.
Anginam autem hanc , fine ullo tumore,
in cwe , confpicuo, tampariim, cum juverint
falubria hxcremedia : ecquidigiturfperan-
dum ? fi quis , praeteritisimprovide, rernediis
univerfalibus , ferierit confeftim ranulas.
Quibus praepropere exfolutis , elicitur qui-
dem frequensfanguis, fednontamexparte
afFecla, quam a corpore univerfo. Per trun-
cum videlicet venas jugularis , cujus fanguis,
attra&us uberius, verfuslocum,perfe, fatis
anguftum , fuffocat facile homincm. Uti,
ejus infortunii, exempla aliquando nobis
vifa.
Sed nequem lateat diutius , naturafpiri-
tus turbidi, feu ^nZ^Tn^ V^confpecli evi-
denter in hoc segro. Sciendum Hippocra-
ti nihil familiarius effe , quam certam ,*«tlicu-
jus morbi, defperationem defignare , ciim
per wnvt& df&vz°v> id eft, obfcurum ; tum per
vvtv[& eoxi%ov, five fpiritum turbidum.
G Obfcu-
5>8 Observationvm
Obfcurum autem utvocatfpiritum, ex^
tinctioni proximum: fic turbidum, quiab
admixtis, velvaporibus, vel etiam humori-
bus, adeocraffus, actenebricofusevafit;ut
amifsa vera fpiritus natura, qua? confiftitin
a^thereo fplendore, acinvifibilihalitu; non
exhilaret ampliuscor; multo minus digerat
convenienter aerem infpiratum ; vel fegre-
get debite fuligines ; fed confpiciatur efferri
turbulento impetu ; & foras prodire, adin-
ftar alicujusfumi, elati vehementiore turbi-
ne, fwc ab udis, atrifque cefpitibus, five a fu£=
focatis carbonibus.
Fatifcit quippe fubtalifpiritucor: & de-
bilitatur eateniis calor vitalis : ut fuligines
fiveretentej fivefpiritui perperam permixt^,
vel opprimant , vel interimant hominem,
Quo adfpe&udixitforte Hippocrates. lib. i«
prsedid.
ec In acutisA tenues fudores, eirca caput, ma-
u lum : fed prsecipue , cum urinis nigris , ac fpi-
cc ritu turbido.
Qua fi diceret,fiquidem vires ita fint debi-
les; nt non moveantfudores, prarterquam
incapite ; &accedatpra*terea urina, quse nL
gredinemcontraxit, vel ab extinclrione cali-
diinnati : velab atrabileilli uberius immix-
ta: periculum eft, ne pereat a?ger. Sed fi prae-
ter commemorata, adverfae valitudinis , vi-
tia, videris utique, inipfo, fpiritum turbi-
dum:
MEDICARVM LlB. I. £9
dum : actum eft , & ne falus quidem ipfa , ta -
lemfervaverit hominem. Fitenimfpiritus
turbidus, non nifi inextremalu&a, inqua
dumfatagit aiiimaimpedire, quapoteft,fui
diffolutionem, concitat violento impetu,
quicquid in corpore, mobile eft.
Et permixtis limpido fpiritui, velcraffis
fuliginibus, vel atrabile, autfangumequa-
licunque, reddit eum fumme turbidum; ex-
citando, prater craffiorem aliquem halitum,
inxqualem, acfonoramillam, agitatifpiri-
tus, difficultatem : quam in moribundis, in-
terdum confundit cum ftertore, medico-
rumvulgus.
Aquotamenfiquidem lubet, diftingue-
re turbidum hunc fpiritum : obferva cum
judicio, fonitum vel hominis, ab apoplexia;
vel bovis, a lanione morientis. Quorum
pectorapoft obitum fi referes , videbis afpe-
ram arteriam , fpumofb fanguine, ubique
obfitam. Ceu veras, turbati fpiritus, reli-
quias. Quas,procul dubio,quoqueintellexit
Poeta,ubicecinit,
Bcceautem duro ,fumans ', fub vomeretaurus,
Concidit, & mifium fpumis , vomitorecruo-,
rem.
Cap»
100 OBSEIiVATIONVM
Capvt LIL
Ranula.
RAnuIa fub lingua excrefcens, peperit ju-
veni Gallo, tantum negotii, utvixpo-
tuerit eloqui, nedum deglutire, vel fpiritum
commode ducere. Cujus anguftias erg6, de~
creveratchirurgus fcalpello elicerepituitam
illic conclufam : fed induruerat jamfirmius,
quam utinde effluxiffet. Ac proinde muta-
ta fententia , confumpfit eandem deinceps,
ferramento candente;impediendofimul, ne
identidem reverteretur.
At vero, fi mollis,ac fequax fit ranuke ma-*
teria (quod facile atta&u dignofcitur ) noli
de exuftione cogitare;fedexcideduntaxat
fummam ipfius tunicam; & effluet fponte,
vel exprimetur faltem digito, lympida, ac vi-
fcida quasdam pituita; fimillima albo ovi> re-
cens,exefFracta> tefta excidenti.
Capvt LIIL
Cancer mammarum.
Obilis cancri, ut unicum remedmm
M
•eft, tempeftiva fe£tio ; fic citra illam,
inextricabilis error. Nifi enim praecidatur,
prascidit vitas filum. Sed vitandas funt curio-
se , ake, aurium glandulse, & venae rhajores:
in quarum confragofislocis/aepeplusnocet,
cuiam prodeft incifio,
Ancillg
Medicarvm Lib. I. 101
Ancillse Coymanni , increvit , ex i&tfi in
ma^imafinift.ra, ingens tumor : inclinans
quafi in naturam carcinomatis : cum dolo-
re,seftu, livore, acpruritu. Sedneeomali-
gnitatis deveniret, decrevimus eum potiiis
fcalpello exfcindere. Quod etiam dexterri-
mecuratum, a ChirurgoLugdunenfi, qui
incisa duntaxat cute, tuberculum hoc,invo-
lucro fuo inclufum , tam dextere digito fuo,
fegregauit a circumpofita pinguedine : ut
nihil detraxerit mufculis fubje&is: & nihii
ominus integre exftirpaverit malum .
Quam curandi viam , etiam ab aliis , alias
vidimus fatis feliciterdecurfam: fed fi con-
tigerit aliquas reliquias intus manfiffe, expe-
dit quidem illas radicitusdeincepsevellere:
per pulverem mercurii praecipitati : fed vi-
dendumattente,nea?gerinducatur in peri-
culofam falivationem : & ars, in indelebilem
ignominiam»
Capvt LIV.
Evanidd mamfmrumpufluU.
MEnftruis minus convenienter fluenti-
bus, expullularunt mulieri obefe, ae
pingui,in mammis,quoties fugeret,plurimse
puftulae : ita evanidse, ut ablactato infante,
identidem protinus diifiparentur. Plane ea-
dem ratione, qua fimillimam efflorefcen-
G 3 tiara,
102, Obsekvationvm
tiam , olim defcripfit, vir oculatiifnnus Hip-
pocrates,lib. i i.epid.fed. 1 1. Afferens,la-
ct.anti apparuiffepuftulas, incorporishaoi-
tu : fed fub seftatem, ubi la&are defiit,denuo
fubsediffe.
C a p v t L V,
Livorex tufsu
jC Iliusfcnatoris, HenriciHudde, tuffiitali-
•*■ cjuando , tam vehementer : ut retracto
fpiritu , & exclufo aere incideret in praefen-
tiilimum fuffocationis pericuium. Difperfis
jam tum, perhabitum corporis, lividisqui-
bufdam maculis: fimiilimis ex anthemati pe-
ftilentiali.
Sed momentanea ipfarum eruptjo , utU
queprsecedenstuffis, docuere fatisluculen-
ter, colorem illum proveniffe, non tam a
contagio ; quam abimminente , fpiritus vi-
talis, extin&one. Quo intereunte, mirum
non eft , perire utique partibus vividum co-
lorem:& iiii e veftigio,fuccedere luridum,ac
emortuum livorem. Eftenim fpiritus vita-
lis(fiquidem credimus FrancifcoVerulamio)
aura compofita ex flamma>& aere. Acproin-
de , eo farfocato^fivc ob motus, five refrige-
rii , aut ahmentidefectum, videre cft,cutem
ilico nigrcfcere,autlividis maculis perfundi:
non fectis, ac carbones, ab exclufb aerc, vio-
lenter extindos.
Nico-
ioj
NlCOLAI TVLPII
O B SE R V ATI O NVM
MEDICARUM
LI B RI S E C V N DI
C A P V T I.
Dolor pleuritiw a bile*
Olor pleuriticus , alius audit
fpurius, alius legitimus: exfur-
gente utriufque difcrimine, vel a
materia, vel a ioco difpari. Le-
gitimum (qui occurrit omnium rariflime)
excitat pleura ; utaccenfa, fic diftenta, ab u-
beriore,calidifanguinis,affluxu. Sed fpurius
occupat varialoca,&agnofcit varias fui cau-
ifas: fitque non tantum a bile , ac pituita ; ve-
rum etiam a fpiritu , membranam diften^
dente,
Licet vero fanguis , hunc dolorem pro-
ducturus , plerumque fefe efFundat in pe-
<5lus ; per venam thoracicam, prope papiL
lam, introrfum vergentem : quo loci etiam
frequentiffime obfervaturacutus hiclateris
morbus. Contingit tamen non raro, eun-
dem doloremoccupare, vel humerum, vel
Q 4 jugiv-
IQ4 Observationvm
jugulum , vel dorfum, velaliathoracis loca:
quse noii miniis cinguntur a membrana
pleura; quam cofe, pectoris latera tegentes.
Ututautem difcrepent, difparia hxc lo~
ca, manettamenunicum, qualifcunque do-
loris, remedium: fanguis mature mifius. Et
quidem toties , quoties extorferit inevitabi-
Hs neceffitas. Quae fsepe ade6 prcceps eft, m
pernici hoc morbo: utgrandefitpaucarum
horarum momentum. £t quodvefperifa-
cile curaffes; id in crepufculo, plerumque
vidcas irnmedicabile, & cum certa defpera-
tione co nj u n&uni.
Ac proinde fi ullibi, hic faltem acri eir-
cumfpedfcione opus eft. Ne prsepoftera, e-
mittendi fanguinis , formido inducat prx-
gnantcs , puerperas , ac pueros, in periculo-
fumpe&oris fuppuratum : aquo certe libe-
rantur pauciffimi. Quse enim hsec demen-
tia eft ? Primuin metuis exile brachii vulnu-
fculum, & leve alicujus fanguinis difpen-
dium : deinde vero incidis fecureipfum tho-
racem: &elicisinde, nonaliquot fanguinis
uncias : veriim integras pelves pure refertas:
interdum per aliquot menfes, fed fepiiis* per
plures annos.
Vita haec vada 6 Medice. Satius quippe
eft, prudenter vitam prorogare quamtimi-
demortem maturare. Improvida namque
folieitudo j feyitia adeo eft, nonlenitas : ne-
dum
Medicarvm Lib. II. 105
dum fecuritas, fed fpeciofa temeritas. Secan-
da itaque vena, cuicunque setati, ac fexui:
maxime fl conftent vires, & auxilium hoc
expofcat imperiose , inevitabilis neceifitas.
Iuxta illud Celfi. In pracipiti periculo,fiunt cc
multa,aliasomittenda. ce
Filiam Tabellarii colonienfis corripuit,
circaveris initium, acutuslateris dolor, pro-
pe papillam finiftram ; ex impetu fangui-*
nis, illuc confertim converfo. Aderant au-
tem ilico febris intenfa, fpiritus gravis, & ur-
gens pectoris fervorrat die fecundo frequens
fanguinis fputum : &: eo poftridiepra^prope-
refuppreffo, tanta, oppreffipulmonis, an-
guftia: ut ex ore ipfius elideretur non tan-
tiim evidens fibilus; fed contremifceret in-
fuper totum corpus, adquemjibet, attra&i,
aut emiffifpiritus, motum.
Atdie quartoefferbuitfebris, & prodiere
fputa non minus cruenta, quam flava: 4quin-
toverc^jiiihilapecliorejfedplurimajabalvo.
quafexto iterum fuprefsa, exfcreavitrurfus
frequenter, fudavitlargiter,& evafit omnem
dolorem. At feptimo continuabat fudor,
utique fereatus, cum fomno blandiffimo,uf-
quein undecimum: inquo integredifceffit
acerbiffimus hic morbus.
Inquo, ter venam ferierat Chirurgus:li-
cet aliis idem auxilium , mod6 quinquies,
mod6 adhibeatur octies. Neq; tantum cor-
G 5 poribus
io<£ Observationvm
poribus valentibus; veriim intcrdum quo-
que., prxgnantibus, puerperis, ac pueris, fivc
'trimis, frve quadrimis. Quorumcerteinto-
lerabilcm lateris dolorem, nifitolieretinter-
dumfanguis, ex brachio, emiffus: qui eva-
derent thoracis fuppnratum ? imo perfora-
tionem mufculorum intercoftalium , &
ipfms pleurae ? quas neceflario requiritur ,
ubi pus in thorace eolledhim , minus con-
venienter expcllit pulmo. Animoseitaque,
cx Hippocratc , Cornelius Celfus. Vehe-
«menti morbo, nonfuccurrit, nifiremedium
« xqxxc vehemens.
Capvt II.
Sanguis, oclies puerpera , miffus.
VXori Cafparis Walendalii, infurrexit,
oclavo, apartu, die, acerbiffimus lateris
dolor : repetens identidem, tot infultibus;
ut neceffefuerit, ter pedis , &quinquiesbra-
chii exfolvere vcnas : antequam compefce-
returiterum, fanguis, afuppreffis menftruis,
furfumraptus. Sedeafuitipfi, virium con~
ftantia : ut , praeter fanguinem toties detra-
<5tum , fuftinuerit etiam infuper ingens alvi
profluvium,antequam integre,evicerit hunc
mprbum.
Cap,
Medicarvm Lib. II. 107
Capvt III.
VleuritU , fangmnem venis, fubtrahefis.
VXorMartini Collenfis,muliermacra, ac
fummebiliofa, obfeffi a laterismorbo,
expetiit fummopere detractionem fangui-
nis: fedeamaturefatisinftituta, retraheba-
tur tam potenterfanguis, verfus thoracem*
ab acerrimo ipfius dolore : ut vix quicquam
illius erumperet, ex venaincisa. Sed ubiim-
peratum fuitsegrse, per validiorem tufPim,
reciproco curfu , fanguinem a thorace ite-
rum, verfusbrachium propellere: vidimus
eumliberaliusprofiliiffe, & aegrani brevi, a
dolore liberatam.
Siquidem itaque fimili cjuis involvatur
procella , confugiendum protiniis ad hoc
ipfum afylum : excitanda ilico tmTis, &repel-
lendus ea ratione fanguis, ad brachium.
Quod inventum equidem vidi, multis dein-
ceps , admodum feliciter fucceffiffe : tollit
quippe,quodaliastollerethominem.
Capvt IV. .
Pleuritis fuppurata*
\ Tlduse fexagenarise, inlaterismorho,mi-
* nus mature , ciim exfolveretur bra-
chium : collegit inde plurimum puris, in
thorace;
I08 OBSERV ATIONVM
thorace : cujus onus, qu6 cxpelleret officio-
fa natura,demonftravit tandem quafi digito,
locum; intercoftas, evidenterprotuberan-
tem: quem ubi perforavit Chirurgus, man-
fit segra exitio fuo fuperftes : & eiecitcotti-
die, perinfliclum vulnus, fcetidum, ac for-
didumpus.
Quam , lateris fuppurati , incifionem , e-
quidem frequenter vidi inftitutam : inter-
dum quidem profpere, fed pluries, infelici-
ter. Sive quod adimat pulmonimotum : five
quod tam diu plerumque continuet: ut vix
id fufferant vires; vel corporis totius; vel pe-
ctaris folius: cujus vifcera ufque eoinfirmat
frigidus, acindigeftus aer: ut rar6 evadant
mortem, quibushac viapus elicitur.
Capvt V.
legitima thoraci* feckio.
OUod fi tamen pus, incumbens fepto
^tranfverfo, reddiderit fpiritum admo-
dum difficilem, jubent medici latus incidi ;
fed de fe&ionis loco , magnus fententiarum
conflichiseft* Eligentibus aliis interftitium
quartse, ac quintse: aliis vero, tertiae, ac quar-
tx coftae. Sed pofterior fententiaprseponde-
rat evidenter : educendo convenientiifime,
quicquid diaphragmatinegotium parit.
Seddifpareftvivi,acmortui hominis ra^
tio:
Medicarvm Lib. II. 109
tio: quippeinviventibus, elevatiirdiaphra-
ma , multo altius , quam in mortuis. Sed in
diutina fuppuratione , languet, vel potiiis e-
moriturtantopere, vis expultrix : ut multo
faciiius expellatonusfuum, perviamdecli-
vem , quam fublimem. Vidit id aliquando
valetudinarium publicum, in hominevere
infelici -, cui viventi, nihil puris fubduxitfu-
perior: fed piurimum feclio inferior,poft
morteminftituta.
Dirige itaque curfum tuum 6 Medice,
per lineas hic fignatas : & excipe grate, quod
praefertur lumen. Sed feca mature, conftan-
tibus viribus , & integris vifceribus : alias e-
ducesquidem pus, vel cruorem : fed neuti-
quamexpericulo aegrum. Acproinde non
temere monuit prudentiae genius, Hippo-
crates. Tabefcentes cit6inurendos.aph.vin. u
lib. v 1 . fect v 1 1 . epid.
Capvt VL
Tus thomis per umUUcum.
MAgni quidem facienda,falutaria Medi-
ci; fed non minoris,natura? auxilia:qui-
bus juvat nonnunquam , humana ope de-
ftitutos. Satagens nihil non tentare , an-
tequam diffolvatur nobilis humanae fabri-
caecompages. Prseclusa via fuperiore,de-
curritinferiorenu eaquefimiliter impedita,
iib Observationvm
deflectitaltrinfecus. Nihil quippe ipfi eft in~
vium. Quin potius omniapervadit, dum^
mod6 in liEertatem afferat hominem.
Sponfa? pleuriticaeferius opemimploran-
ti, ademit quidemfanguinem deinceps Chi-
rurgus : fed neutiquam dolorem, nedum
tuflim,& pus: in quod fe converterat inflam-
matio pleurar; miniis mature, per detracrio-
nem fanguinis, adiuta. Tn quo urgente vitas
periculo , varia quidem tentavit ars , fed fer-
meincaflum. Tandemvero, manumoperi
admovit officiofa natura: & excitavit pri-
miim quidem, infignem abfceffum in alis:
fcd deinde fimilem,imo majorem prope um-
bilicum : per quas vias expulit ipfa quidem
lente;attamenade6 falubriter, pusinthora-
ce contentum : ut priftinam fanitatem, brevi
inde, recuperavcrit aegra.
Capvt VII.
Rara, difficilis fpiritw , caujja.
Clvis Amftelredamenfis , feptem ampliiis
annos, divexatus ab indefatigabili tuf-
fi, traxit continenter fpiritum , adeo difficul-
ter: ut corpus ipfi fummopere emarcuerit.
Sed eje&o tandem,per vehementifTimam
tuffim, putamine, nucisavellanse: duxitilico
fpiritum commodius ; & evafit celerrime,
quod vkaemtentabatur, periculum.
Inhae-
Medicarvm Lib. IIL iii
Inhseferatautemhocputamen (quodad-
sequabat unguem humanum ) circa caput
afperae arteria? : uti latis diftin&e indicavit
seger . Forte Prope illum locum , in quo au-
reum numum , fcribit ultra bienniumdeli-
tuiffe , Philippus hechfteterus , obf. decad.
vi.caf.x.
Capvt VIIL
Marcor oflreis fanatus.
MEdicus meticulofus , veritus, ob imbe-
cillitatem,venamferire Catharinae Ge-
rise , acerbifTimeexlateredolenti,auxit tan-
topere,febrem ; utique inflammationem, in
membrana coftas fuccingente, conceptam:
ut ex retorridi fanguinis asftu , ipfa non fecus
emarcuerit; ac filaboraffet,immedicabilita-
be. Quam etiam non obfcure videbantur
defignnre, fputa ita frequentia, ac fordida: ut
copia, capacempelvim;& fcetore, fpatiofum
facile repleviffent conclave.
Reautemrpfius, jamplane defperata, &
morbo , ultra quartum menfem, inipfam fe
viente; apparuit ipfi, quafi ex machina Deus.
Excitando , nefcio quod, crudorum oftreo-
rum, defiderium. Quod eoquoqueluben-
tius conceflimus , quo minus hacteniis pro-
fuilTent, potiones concinnata?, exhumidis,
acfrigidisherbis.
QuS
112 [OBSERVATION VM
Qua fpc ctiam minimc excidimus. Vix
cnim comederat cruda haec oftrca , quia
protinusimminucrcntur non tantiim calor,
ac febris: fed etiam ufquc co perniciofiflimus
hicmorbus: ut brcvi integre convalucrit.
Ilxtincto, abalgido, ac vifcido oftreorum
fucco, pcrtinaciifimo illo inccndio : quo,
proculdubio, conflagraffet miferrime uni-
vcrium ipfiuscorpus.
« Non temcre itaquc Cclfus. Qiios ratio
<cnonrcftituit,adjuvattcmcritas. Nequecer-
tcinconiidcratc agerevidetur, qui circum-
ipcctc cedit natm xinclinationibus : & obli-
quat prudenterfinus, ubinonlicct,rcct.um.
«<tenere curfum. Satius quippe cft, anceps
«rcmediumcxpcriri, quam nullum. Dubia
«namquefpes, ccrta defperatione potior.
C APV T IX.
Idm ficceffus, afoli mturS.
| OanncsvandcrWiclcn , virplcni habitus,
•* procidehs forte in terram,licet non videre-
tur,plurimumofFendifle latusdeclive; inci-
dit tamcn poft aliquotmenfes,ininfignem
ejuspartisdolorem , cumtuffi indefatigabi--
li, febre intensa, &fputisadeocruentis,ac
fcetidis ; ut nonnunquam anima dcfcccrit; cV:
obortumiitindc,tantumciborumtaftidium:
ut ex-
'MfcDICARVM LlB. II. U£
ut exhauftisviribus, & emaciato corpore,
crederetur certo certius peffum iturus.
Sed ea fuit fortitudine, ut hxc iucommo-
da fueritferendo, ultra quartum menfem:
fubcujusfinem, enavigavit feliciter pericu-
lofam hancce charibdim. In quam tamen,
haud diupoft, bisiterum incidit, oblatus,
purulentisfuccis, rurfusrepletum. Quibus
fiirfum prorumpentibus , dici vix poteft,
quantus fcetor in ore,& quam vehemens an>
guftia fuerit, circaprascordia.
Aquibus tamen ubi ipfum , poft aliquot,
menfium, curriculum, denuo vidimus , ut
que e6 affertum : ut potuerit iterum in pu-
blicum prodire: & libere obire, quarcunque,
fani hominis, officia : mirati certe, nonpa-
rum fuimus, quiprodierint,ex thorace, jam
ter, totcruenta, acfordidafputa, fineinfe-
quente tabe. Sed judicavimus forte, non
praeter rationem : pusillud nondelituiffe iii
pulmonibus. Sed per eos duntaxat tranfiiffe.
Dolebat enim femper in la tere finiftro:a quo
ubi fecerneretur pus fuperfluum : invenit
forte pulmonis vifcusadeo validum ; utpo-
tueritillictranfire fineevidentelabe, ullovc
fanitatisdifpendio.
H Cap.
JH4 Observationvm
Capvt X.
Vomica pulmonis*
Omicam ( tefte Galeno, lib. i. de locis
v
aff. ) ut facile concipit pulmo i vifcus flac-
cidum, ac putredini fummeobnoxium: fk
confpicitur illa, vix ullibi locorum,frequen-
tius/quaminnoftraBatavia. Sive ob alimen-
ta humida ; five ab aerem uliginofum ; vel
loca, plerumque pluvia, ac irrigua.
Latet hocvitium ,interinitia, ade6 clan-
culum; utvixullafui proferatinditia: prae-
tertufn\:ulam,primumficcam, fed moxhu-
midam. Qua aliquandiu continuante, trahi-
tur difficulter fpiritus; deficit anima; 3c e-
marcefcit paullatim corpus : licet interim ,
necpus, necfanguinempraefeferant fputa.
Sed fi rumpatur , nec opinanti, vomica: oc-
ciditur di&um ac factum homo. Vel fi man-
ferit , aliquandiu exitio fuofuperftes: con-
fumitur tamenlente,a febricula; five ob pus;
five obfanguinem, per thoracisinteriora, ef-
fufum.
EliaeTrippio, gravius refpiraiiti, & cre-
briiis tuflienti, concidere tantopere vires : fi-
ne ulla, vel fanguinis, vel puris excretione: ut
nequiverit ampliiis in publicum prodire,
Quo languore indies increfcente,difrumpe-
batur tandem vomica : cujus referatio, pro-
ftravit
Medicarvm Lib. II. 115
ftravitufqiieeo, debile ipfius corpus; ut a-
miffo omni colore, ac decore, compofuerit
feprotinus, ad mortem: quam etiam haud
diu poft oppetiit: cum fjputis, nonminus
cruentis,quamfcetidis* §>
Quemtragicum eventum, etiam aliis, a
fimilivomica, vidimusufuveniffe: fed pra^-
cipue praclaro Senatori, Petro Opmerio:cui
aded exitialis fuit, difrupta thoracis vomica:
ut intra biduum ipfum occiderint, ctim do-
lor eruptionem pracedens ; tum pus eamin-
fequens. Quae duo , tam inopinato interve-
nereipfi, febre continualaboranti : ut fum*
mopere miraretur, inexfpe&atum illum e-
ventum.
Affereiis reHgiose, fenullas, infidiantis
vomica?, animadvertiffe notas : neduintuf-
ficulain , aut ullum, inceffus fui, incommo-
dum. Attamen fe fatis evidenter nunc vide-
re : inexfpe&atum illud pus, non here atque
hodie, fed diu ante fuiffe colledhim : confta-
re fibi abunde, res, & eventushumanos, fse-
pe latere, in alta nocte. Et ut ferrum ru-
bigo,itaabfconditascauffas, tecte nonnun-
quam confumere homines , nihil fequius
cogitantes.
H z, C a p»
ii<£ Observationvm
Capvt XI.
Sputum/anguinis, triginta annoruml
^Q Putum fanguinis a pulmone, ut non per-
v3 inde occidit , fic neque inducit asquece^
lerker tabem. Qiiasenimaliosdecimo, illa
ipfa invadit alios , anno demum trigefimo.
quocirca inconfiderate facit, quifquis pras-
propere animum profternit , fanguinem
exfpuentibus.
Pauci quidem evadunt, impendentem
calamitatem : fed differtur faepe tamdiu ; ut
nihil mortem magis maturet, quam impor-
tunum prarfagium. Non inconcinne itaque
cc Aretafuslib. i i.cap. 1 1. Sanguinis amtwym
ccfiye reje<5Honem, velaprincipe vifcere, vel
<« avenis majoribus, valde lethalem effe : at a
«cpulmone, non aeque cito interimere. Sed
€c tandem definer e,in i^k^, five veram pthi-
«cfim.
PidtorRychius, obnoxiusapuero., acn,
ac falfedeftillationi ; exfpuitplurimumfan-
guinis, annos amplius triginta. In quibus
tamen licuit ipii, mod6 in Britanniam traji-
cere ; modo vero in Hifpaniam , ac Galliam
iterfacere. Sedreferebaturtandem, tamla-
te, volatico homini dehifcens vena: ut ne fa-
!usquidemipfa,ipfum fervaffet.
Quod ipfum, validioris naturse,robur li-
cuit
MjEDICARVM LlB. II. I17
cuit etiam videre , in genero fenioris Berro-
vici, quem fanguinis fputum, utique non
praxipitavit in tabeni , nifi poft annum de-
mum vigefimum. Sed fuit illa , id temporis,
ipfi aded gravis : ujt fputa ori propinqua, non
femeliterum reciderint, in thoracis vacuum:
per exefos, ac confumptos pulmones.
Proculdubio , in ipfum diaphragma : ubi
etiam percepit evidentem ponderisfenmm.
Quod certegrave, confumpti pulmonis, vi-
tium, equidem lubens coram confpexiflem:
Sed deterruit, a fectione, fcetor tabidus: 110-
xius forte non minus medicis ? quam ipfis
eonfanguineis.
Capvt XII.
Surculus, ven<£ arteriofa, expecloratm.
R.ancifco Epifcopio, juveni macro, ac te-
F
reti, exefit acris, ac ferinus humor, acapi-
te deftillans , non tantum molle pulmonis
vifcus: fedetiamvenasilliinclufas: aquipus
ubi concitaretur frequens fanguinis proflu-
vium; erupit tandem, prseter omnem fpem,
ingens vena; arteriofe furculus : adsequans
longitudine fua, digitum auricularem.
Qua inopinata excretione , adeo perter-
ritus f uit hic Iuvenis .: ut metuerit inde mor-
tem repentinam. Qux tamen ipfi non inter-
venit nifi poft anni curricuium. Exfoluta
H 3 enini
n8 Observationvm
enim brachii vena, fupprimebatur ilico fan-
guis, expe&ore emanans. Etfa&o, hacra-
tione, medicina? loco, adhibebantur tam fe-
liciter remedia : ut potuerit iterum in Ze-
® landiam proficifci ; & ubique locorum mer-
caturam exercere.
Sed exa&o hoc anno, revolvebatur iden-
tidem, ex iifdem deftillationibus, in idem
fanguinis fputum. Et ex illo infcetidum pus,
& ta ndem inexitiale pulmonis ulcus. A quo
qui perit, is vere fentit fe perire. Nam fi qua>
piam, tabidorum certe mors, excarnificat
homines, & lente, & miferandum in mo«
dum.
Capvt XIII.
Integravena, apulntone^rejetta.
NAvarchus Amftelredamenfis,qui diu ln
marivixerat, contraxitaetate jam ma-
turus, experennideftillatione, tufiim ma-
gis terra, quam mari moleftam. Qua , per
biennium , flaccidos pulmones exagitante,
defecit tandem vifcus hoc , plus nimio lacef-
fitum. Et effudit, ex inopinato^ non tantum
fanguinem , fed praeterea duos infignes ve-
narum ramos; adacquantes fingulos expanfe
manus magnitudinem. Prodibant autem
feparati , ab omni parenchymate : often-
fientes non minus diftincte, extrema fua li-
neamentas
Medicarvm Lib. II. 113?
-Vas vtdttumis exjrtztot-aiuHt ,
l2o Observationvm
neamenta: ac 11 otiofus anatomicus remo-
viffet, circumpofiti vifceris, impedimen*.
tum.
Argumento certe evidenti, totum pul-
monem fuiffe vitiatum. Ac proinde haud
mirum ; excretis hifce furculis , effudiffe
ipfum, ipfam cum fanguine vitam. At vero
mirabanturmedici, tantam parenchymatis
diffolutionem , fine praevio pure. Quod
ipfum forte, non minus quoque mirabun-
tur pofteri: licetnecvifuri,necle£hirifimi-
le exemplum , in ullis medicprum monu-
mentis. Sed ut altiffima rlumina, minimo
labuntur fono; fie eveniunt homini fubinde,
maxima infortunia ; flne turbulentispraefa^
giis.
Divulfas autem hafce venas, ceu miracu-
lum inauditum, equidem coram vidi, publi-
ce examinari , a Prseceptore meo Petro Pav-
vio plane eadem forma, qua illas ccelo fuo
expreffitfculptor: inea,quam huicoperi at-
texui, tabella. Quam mihi dono dedit,vir
officiofus Egbertus Bodams, qui segrohuic
medicinam fecit, cum viro,profundseeru-
ditionis, Sebaftiano Egberto , Confule Am-
fteiredamenfi.
C AP.
MjSDICARVM LlB? II. Ilt
s dterutti s\$ einfdzm tommfs
122, Observationvm
Capvt XIV.
Frufium pulmonis fauces occludens»
TiA Edicus abunde eruditus, divexatuscre-»
brius, a tuffi, articulorum do!ore,cibi
faftidio, aliifque,deftillantispituitx, incom-
modis, confugit tandem, quafipertseliismo-
leftiarum, ad antimonium, ceufacraman-
choram. Cujus ufu , elicuit quidem pttui-
tam ex ventriculo : fed offendit interim uC-
que eo pulmonesmt diffoluta ipforum com-
page, eruperit ab ore, non tantum frequens
fanguis : verum tam ingens pulmonis fru-
ftumz ut inde didhim, ac faclum obierit.
Adasquabat quippe longitudinefeptem: ut
latitudine digitos tres.
Enfpeciofam illorum artem, quibus ni-
hil ftybio familiarius : quam facile lidunt
acria medicamenta, nifidentur acricircum^
fpeclione ? praefertim fi vifcerafint imbecil-
lia : & viresefFrac~foe,ab antecedentium mor-
borum, vehementia»
Capvt XV.
Turunda ore rejefta.
NObilis Danus, vulneratus in bello Ger-
manico, & negligentiiis a chirurgo ha«
bitiis, attraxitin thoracis vacuum, turun-
dam
MEDICARVM LlB. II. 123
vars jmhnams zxvzctoratzL,
lcdj.v*
124 Observationvm
dam plagse impofitam. Sed poft menfem
fextum excrevit eandem iteriim per os. Sed
qua via difficile di&u. Valuit tamen dein-
ceps fatis pancratice : & fuftinuit fatis ani-
mose, quibus equidem in ipfo prasfui, va-
riolas.
Sifapis, fugeliunc fcopulum chirurge. Et
conftringepotiusfilo, linamenta ; quadm-
mittes in lubricum pe<fcoris vulnus. Qu6 re-
fiftant potentiiis thoracis fud:ui: quiinter-
dum tamvaliduseft: utperexilia, diaphra-
gmatis foramina 3 attraxerit nonnunquam
in fe, non mod6 ventriculum : verum etiam
non exiguam, inteftinicoli^partem. Tefte
AmbrofioPareo^lib. ix. cap. xxx.
Capvt XVL
Hjdrops Thoracis,
T) Ilero trimo, ferebatur,ab humido capite,
■*■ tamfrequensdeftiilatio infubjeclospui-
mones : utpra?tertuffim.,acfebriculam,con-?
traxerit inde fummam fpiritus difticultatem,
profundum fbporem, &tam frequens animi
deliquium : ut tandem repente , migraverit
e vita.
Qua defunclais , obtulitmedicorum ocu-
lisjpectusaquarefertum; & pulmones non
tantum flaccidos ; fed finiftram cordis auri-=
culam, va«riisulceribusexefam, A quorum
eruSante
MeDicarvm Lib. II. 125
eru&antefoetore, defecitproculdubio; fre-
quentiusipfi animus. cujus deliquium etiam
aliis,exnmilicaufsa, vidimus contigiffe : fcd
praecipue cuidaiii furi, quem propterea , ceit
puiilanimem vituperaverant , qui cum ipfo
verfabantur, nebulones.
Sedviderint hic eruditi. tttrum non 0-
porteat, ad infenfllem horum ulcertim dif-
ruptionem, referre repentinas illas mortcs:
dequibus loquiturHippocrates, inquiens,
qui exolvuntur fa*pe, ac vehementer, line e- €C
videnticausa; repentemoriuntur. Lib. 1 1. u
aph.xn.
Capvt XVII.
Vulmopr&cifus.
T)Etro Antonio, infligebatur, prope ur-
■*• bem Brielam , ingens vtilnus , fub papilla
finiftra. Sed eo, ob teimilentiamfloccifa&Oj
neque implorata, alicujus ope; erupitpo-
ftridie, exhiante vulnere, non exiguapul-
monis pars: adsequans magnitudine fua, tres
tranfverfos digitos.
Quod grave infortunium , non permo-
vit tamen hominem temerarium : plagam
hanc cum cura habere. Sed contulit fe nihil
ominus , fatis inconfiderate Amftelreda-
mum: biduiitinere,indediftaiis. Neccoer-
censpendulam pulmonis partem fafciis ; nec
implens
n6 Observationvm
implens Vulnus linamentis , ufque dumre-»
ficeretur, inrtoftro valetudirtario.
In quo ilico imperatum , emortuahi pul-
monis partemrfilopriusconftricl:am, forfi-
ce excidere. Coalefcente refiduo lobo, in
ipfo vulnere. Cujus orae coaluerant tam
firmiter, intra diem quartum decimum : ut
vix quicquam impedimenti manferit, prse-
ter levem tufficulam : interpolatis vicibus
duntaxat moleftam. Partem autem hanc
lanci impofitam vidimus pendere, circiter
tres uncias. Grande mehercules pondus, iri
yifcere tam raro, ac levi.
Creditumhadtenus, utnonfervatur, cui
pulmo medius vulneratur : ita utique vix re-
ftitui, qualemcunque ipflus plagam. Sed u-
fus , qui omnium magiftrorum fuperat pra>
cepta, docet evidenter, nihilhictrepidan-
dum. Sed caute decurrendam femitam,
«c qua m nobis praeivere veteres. Prsecide ( in-
«c quit Celfus ) quicquid ex Iocinore, liene,
ccautpulmoneextremo dependet. 1. v.-c.xxvi*
Sed quorfum retentus , prsecifus pulmo,
iii coalefcente vulnere ? ne ex laceris, retra-
€tx partis, venis, flueret frequens fanguis
verfus feptum tranfverfum : eoque in pus
converfo, fequeretur inde mifera illamors;
quamfuomore, ideft, tecleinnuitHippo-
crates in coacis prseiiotionibus , afferens.
*c Vulneris thoraci infli&i, fiquidem extima
pars
Medicarvm Lib. II. 127
pars fanetur; interna ver6 nequaquam; fup- cc
purationispericulumeffe. ««
At dicat quis ? annon vulnerisone, am-
plexse pulmonis extremum impedivere evi-
denter liberum ipfms motum ? excitarunt-
que propterea gravem fpiritus difficultatem?
fed refpondeo , pulmdnem paucis corpori-
bus effe omnino liberunufed plerumque ag-
gludnari, velhuic, velillicofbe. Nequeta-
men propterea, evideriter Ixdi refpiratio-
iiem:nifi accreveritubiquelocofum. Quod
incommodumnonfemel videre theatra ana~
tomica.
Athuichomini (velut oftendit fectio,
poft fexennium ipfi adhibita ) accreverat
duntaxatpulmo, in ipsa plaga : quocirca
etiam nihil percepitindeincommodi; prse-
terlevemtuiliculam. Sed nonitamoleftam:
quin potuerit, cumilla, non tantum quo-
cunque locorum navigare : veriim etiam
continenter popinis, ac commeffationibus
intereffe, homo diffolutifftmse vita%
Capvt XVIII.
Vulnus Cordis*
CCite fedulusquorumcunquc eventuum
^obfervator Galenus, lib. v. deloc. arT. u
cap. 1. Cordis vulnus in aliquem ventricu- tc
Jorum, jugulatceleriterhominem. Pradfer-"
tim
128 OeservatIonVm
tim fikdatur fmifter. At vir eximius, ac no-
bisnotimmus, Nicolaus MulleriuSj vidit
cum plaga ventriculi dextri, vitam cuidam
prorogari, ftne internecione : ultra diem
quintum decimum.
Qiiodtamen, miraculo,quamvero pro-
pius videretur ; nifiviriintegerrimi au£tori-
tatem conftrmaret teftimonium publicum:
infertum , operibus chirurgicis, Daiiielis
Sennertilib. v.part. iv. cap< i i i, Sednobis
fuffecerit, inmedium,intenieratafide, pro-
duxiffe, exemplum, cujufdam occifi , qui
biduum vixit, poft evidens vulnus, infli-
£fcum* cordi>diaphragmati, ventriculo, ac
IociiiorL
Extraportam Antonianam, iverenobik
cum, plurimi ntedici; fpe<5tatum cadaver cu-
jufdam hominis > interempti a duobus vul-
neribus : penetrante altero , per hepar, ac
Ventriculum in feptum tanfverfum. Altero
veroper membranas mediaftinas, & involu-
crum cordis , in profundifTimum dextri
ventriculi receffum. Cum tam eftusa fan-
guinis copia: ut illi undiquaque innataret
nobiluTimum hoc vifcus : quod tamen fuit
ade6 validum : ut extenderit huic homini
vitam, ufq ue in finem diei fecundi.
C A P.
Medicarvm Lib. IL U£
Capvt XIX.
Cordis palpitatio 3 a liene.
COrdis palpitatio, nonunam ut agnofcit
caufam : fic fit quoque vel a vulvas, vel
a lienis vitio. Quarum partium vapores, tur-
bant nonnunquam tam potenter cor: Ut
exfufcitata vifuapulfifica, nihil nonmolia-
tur, quo expellat fuligines fibi fummeini-
micas. Quam reciprocam, acceleratorum
ictuum, frequentiam, palpitationem vocant
Medici. Cujus licet varise fint cauffa? ; fit ta-
menilla, quam producit lien,potirIimum, ex
praeaffata atra bile : cujusvapor, inducit ve-
hementiffimum hunc morbum : uti clare
docet, vir juremagnus, Vidtor Trincavel-
lius, lib. v i . partic. aff. cap. xn.
Adriano Roeftio, prasfe&omarino, ex-"
citabat induratus lien , tam aligidum , lnalas
finiftrse,torporem : utnullisremediispotue-
rit calor, iterum in cutem evocari. Unde
paullatim obfideri cor : & a tetro , malignas
bilis, halitu, tam frequentes produeipalpi*
tationes: ut seger tandem inciderit, in Letha-
lem gangramam.
Sed vix accefsere unquam palpitationes;
quin triduo ante potuit illas prarfagire : ex
crudo, ac tenui, quodid temporis, reddeba-
tur, lotio. Nonfecus, atque Hippocrates,
X expel-
130 Observationvm
expellucida, acalba urina urgens phrenid*
dis periculum : ob bilem, uti interpretatur
Gaienus,furftimraptam.lib. iy. aph. lxxii,
Capvt XX.
Irapuerperis mxia.
IRa, quse nonnullis furor brevis eft; illa
pnscipitatalios, in perniciofam paralyfim.
Prgcipuevero, paerperas, acfenes: equo-
rum imbecilli cerebro , defiillat facile hu-
mor: ab ebullientebile, proxima iracundise
caufsa, non tam diffolutus, quam propulfus
in principium fpinalis medulla^Ex cujusim-
pedimento, velrefolvunturomnes; velfal-
tem alterutriuslateris nervi.
Intempeftiva Iracundia, conjecituxorem
Solimani , protinus a partu, in paralyfim la-
teris fmiftri. Qua utcunquedevicta, obfi-
debatur ilico latus oppofitum. Sed eo uti-
queconvalefcente, non recuperavittamen
ipfapriftinamfanitatem; fed lu&atafuitde-
inceps , toto vitsefuse tempore, cum adversa
valetudine.
Sed maxime, ciim foret impraegnata. Quo
temporeadfligebatur, nonmodo, amolefta
ventriculi anorexia : verum atampertinaci
ciborum faftidio: ut nihilomnino, idtem-
poris , comederet. Qua? inufitata inedia ,
adeo non confumpfit? fed auxitplurimum
venti>
Medicarvm Lib. II. 131
ventriculi pituitam : exfufcitandoexilla, m-,
fignempicam, prioriabftinentiasplane con~
trariam.
Cujusaculeo, indigus ventriculus, inde-
finenterftimulatus, appetiit avidilfime, ni~
hil praeter acetaria cruda ; ac rhombos Ri-
genfes, fale; acfumoinduratos. Quodru-
de, acindigeftum cibariorumgenus, appe-
tiit utiquenon miniis infatiabiliter, quam
concoxit falubiiter : nonaliquot diebus, fcd
integris fex menfibus.
At hnjus alimenti , paulo poft , itidem
pertaefa, abftinuitdeindeobftinateab omni
cibo. Sed quem refpuit domifuse faftidiofe,
illum ipfum admifit, lubentiifime apud ami-
cos: quibufcum,propterea vixit fatis pancra-
tice. SedDomumubireverteretur. Revol-
vebatur ilico, in eandem, qualiumcunque
ciborum , abftinentiam.
Qua aliquandiu continuante , acquifivit
fanguis ipfius, prafertim circa vmVam fta-
bulans , tam acrem falfedinem : ut inciderit
inde in immodicum menftruorum proflu-
vium. Cumfebre, delirio, aphtis, fingul-
tu , aliifque adufti , ac incenfi corporis af-
fectubus. a quibus tandem infurrexere ter-
ribiles, morbi comitialis, infultus, itacer-
te graves : ut brevi amiferit , yhx (\xx9
ufuram.
1 it Ca^*
13* ObSERV ATIONVM
Capvt XXI.
Vomitus bilis atr<&
S€ A Dpofite exHippocrate, Cornelius Cel-
«<£-*fus. & is confumitur, cui protiniis in
«recenti morbo, bilis atra, velinfra, velfu-
«cpra , fcfc oftendit. Cujus effati veritatem
demonftrat, non quadibetfuccimelancho-
lici, excretio: utpote qua? interdum exufu
eft. Sed potiffimiim illa bilis atra ; quam
produxere, vel lienis atonia, ventriculiin-
temperies , vel inteftina , flve inflammata,
five fyderata. Quse autem a diffolutolienis
tono , illa prsefagit lentam : uti qua? abin-
flammato inteftino , citam mortem.
Aurifabrum brabantinum, diu divexatum,
a praecordiorum anguftia , pancreatis ob-
ftructione, lieneindurato, &noviffime,ab
effera , atrae bilis, ebullitione ; invafittan-
dem tam impetuofa , ejufdem bilis fupra,
infraque excretio; ut dejectis inde viribus,
cogeretur ante menfem fecundum , vitam
cummorte, commutare.
Effluebat autem hsec bilis > per utramque
viam , tam eff ufe : ut omnes miraremur,
liinc ejus copiam : illinc vero vires , tanto
profluvio pares. Erant quippe deje6fiones
hx , flne ulla ferme intermiffione : & itani-
gra? ; ut atro fanguini , ac lutofo paludis
camo^
Medicarvm Lib. II. 133
zxno, forent fimillimae. Quibus tamenin-
definenter, utflu&usflu&um, fefe truden-
tibus : exceflit tandem a*ger, haud invitus,
evita.
Capvt XXII.
Vomitus ottodecim tnenfium.
\7Irgo nubilis,evomuit, obfimilefplenis
vitium, ultra decem menfes; non tan-
tum atra: verum etiam qualiacunque ciba-
ria. Attamen fmc evidenti virium jactura.
Cujus rei caufa, proculdubio, fuit, quod
cottidie aliquid chyli remanferit in ventri-
culo : quo deinceps, in fanguinem, ac ali-
mentalem fuccum converfo : fovebantur
ufque eo corporis vires: uttamdiufuftinu-
erint perennemhuncvomitum.
Quam conjecturam confirmarunt per-
fpicue , cum formata alvi excreta , verse,
retenti chyli , reliquiae *. tum chylofus ille
vomitus , qui ante menfem decimum octa-
vum,integre confumpfit, quicquidaprio-
re nutricatu, corpori fupererat. Sicuti enim
exftirpantur olera, ab radice, excifa: fic
perit homo , genio fuo defraudatus.
Qupd profeclo clariflime apparuit in hac
virgine: cujus corpusnutricatufuodeftitu-
tum, vidimus protinus incidiffe, infebrem
continuam , morbum comitialem , apho-
I 3 ' niam->
134 Observationvm
niam, profufa menftrua, aliaquetot,ac tam,
vehementia 3 fanitatis , turbamenta: ut ne
robuftiiFimusquidemathleta, illis omnibus
fuilfetpar.
Capvt XXIII.
Vomitusptmtd cowreu.
IUvenis octodecim annorum, conqueftus
aliquandiu , de infigni ventriculi dolore
evomuit tandem ingens concretas pituita*
fruftum: longumquatuorj atlatumdigitos
duos, intus albicans inftar cafeirecentis : at
foris obducturn tenui involucro. Qua mole
cxcreta, rediitilicoad fe, expersnonmodo
doloris, fedpronusiterumincibum; quem
hactenus fummopere faftidiverat.
Similes autem maflas jam tertiiimvidiex-
cretas: & quamvis crediderim conglomera-
tionemhanc vel acafeo, vel uberiore la&is
ufu originem ducere : afhrmarunt tamen
omnes, fe ab utroque alimentoperindeab-
horruifie. Acproinde neceffe erit , cauflam
ipflus ftatuere , lentam , ac vifcidam pitui-
tam , fcnflm in ventriculo , concretam.
Quam fiquidem lubet auferre , utendum,
vel oxymelite fcyllitico : vel aqua deftillata,
ex centaurio minore , jam ad putredinem
redaclo. Quo liquore > non inciditur tan-
turn : fed expellitur potenter , quicquid ven-
triculo negotium parit,
C A P»
Medicarvm Lib. II. 135
Capvt XXIV.
Trtgnans edens, milkquadringentos hakces.
*\/f Ulier Daventrienfis, impragnatadele-
ctabatur tam impense halecibusfalitis :
ut ante partum, comederit, miile, ac qua-
dringentos. Attamenfine ventricuii orfen-
sa , ullove fanitatis dhpendio. Fuit tamen
ipfa bis noxia ; in fe , ac in infantem. In fe,
quod nequiverit reframare ; immodicum
hoc falfamcntorum defiderium.In infantem
ver6: quodipfiusappetitum mancipaverit,
adeoftridehuicfervituti: utcumnec dum
poffet verbis; expetierittamen ejulatu, hale^
ces : quibusfe tam efYusedederatmater : plus
#quo, fibiindulgens.
Eftur autem hic pifciculus, vel crudus,
vel ignem expertus. Si mod6 crudum fit,
quod fal rite coxit Quippe legc, apud nos,
cautum eft: ne quis faliamenta ha^cvenum
exponat, ante decimum a falitura diem. Ea-
tenus enimcreduntur efui inepta: fed eiapfo
hoc circuitu , judicantur falubria : utpote
adepta jam a fale, illam , cum coloris muta-
tionem, tum faporis maturitatem: quam re-
quirit publica cenfura.
Atqui certe, fi lubet,halecumnatiiram
propius intueri, videbiseos, inducerequi-*
aemfituri|fednvinquam erudkatemp nifi ul-
J 4 tra
17,6 Observationvm^
tra fatietatem adfumptos. Debite namque
faliti, & opportune dati,adeo nonnocent,ut
etiam fumme profintfupinoftomacho; ju-
vando coetionem , detergendo pituitam ,
movendo alvum , &: reftituendo homini, a-
miffum cibi deflderiuin.
Ac proinde nonvanenoftrates, utafole
nebulas ; fic ab halecibus diifipari morbos.
Imo nunquam magis fterilem effemedico^
rummeflem, quam fub horum adventum.
Unde forte obtinuit, inveteratus ille mos,
excipiendihunc annuumiofpitatorem,non
tam obviis ulnis, quam coronis viridibus,
per compita, iij quibusvel eftur, vel venum
exponitur, paffim fufpenfis.
Capvt XXV.
Calculm Arteridis.
CAlculum , ubivis locorum, in homine
reperiri, certum eft. Vidit eum ex vulva
eruinpere Kippocrates; ex pulmone Gale-
nus; a capite Hollenus; abinteftinisTrin-
cavellius; ex liene, acfellis veficula, ut alii; fic
nos ex lingua, ac colli glandulis. Sed calcu-
lum inarteriisqui invenerit^equidem hacte-
nus inveni neminem : ac proinde opera* pre^
tium fadurusvideoi?, fiquidem ejusexem-
plum, ut inauditum, attamenveriffimum,
huicQperiinieruero,
loannes
Medicarvm Lie. IT.
C-oIchUis arterue aortce
IJ7
Thb.vx.
calculu* ureterem. oo/truens, ^n-
Jratr&tJms , cui.arteriaJuu^calcutofa,
e .avex. cafauU
a. a. a~ a-. caputcalculi^otiiherans JJJJ' yyi*** _
extra artertam>
h. h cvUuma a^vffiarterig, cinetum
dd&. vars arterioiinclu/a^
138 Observationvm
Toannes Arminius, PharmacopolseminL
fter, ob adverfam valetudinem, frequenti-
bus medicamentis, apuero, magisimbutus,
quam adjutus; devenittandem,in tam vehe-
mentemcordis palpitationem : & irrequie-
tum, agitativifceris,impetum : ut verberan-
tisiclus, deftin&e nonnunquam audiren-
tur, prx foribas conclavis, in quo,id tem-
poris, decumberet.
Quibus accefsere, frequens animi deli-
quium; prafcordiorum anguftia;fpiritus dif-
ficultasjpulfusmtermittens ; urinanunc fla-
va, mod6 nigra, modo cruenta, velmuco,
aut arenulis perfufa. Sed ulteriiis proferpen-
te morbo , incidit quoque in anorexiam
ventriculi ; cum crebro vomitu , Iocinore
indurato;abdomine intento; cruribus tumi--
dis; &tantaaquse copia: ut neceffe habue-
rit,ultimumobire diem.
Quorum fymptomatum erg6 , ubi diffe-
caretur cadaver ; interfuere prseter reliquos,
Augerius Clutius , inclutus Botanicus : &
&Iuftus Copyrius, tum medicus, fed poft-
modum facerdos. Erat autem omentum
putridum, ac cruentum : fedlecur magnum:
& plurima pituita refertum. At reliqua vi-
fceraita parva : ut lien vix dimidiatam ma-
num: ventriculusvixinteftinijejuni: &ve-
ficuia fcllis vix articuli digiti a^^uarctma-
gnitudinem,
Vefica
Medicarvm Lib. II. 13P
Vefica urinaria erat admodum corruga-
ta, & prse torrido aeftu , plane nigra. In pan-
create vero omnia dura, at in pulmonenihii
nonaridum, ac maculofum : cor contrama-
gnum, ac amplum; fed fine pericardio, ullo-
ve , vel minimo ipfius veftigio. Inteftina ve-
roinnatabant aquis : ut pulmo biliflavse.
In rene dextro , latitabant plures calculi:
partim rubri, partim nigri : quos inter,unus
caeterismajor , obturabat integre ureteris
principium. At prope renem finiftrum, de-
dit fe nobis inconfpe&um, inauditum illud
calculi genus: quod aloco, cuiinhsefit, lubet
vocar-e arteriale.
Infidebat quippe firmiter , illi , arteriae
aortae, ramo, qui vergitadglandulamEu-
ftachii, finiftro reni impofitam. Difruperat
autem caput ipfius (itaappellamus,rotun-
dam illam excrefcentiam : qux cum angu-
ftiore collo, haud male refert, caput implu-
mispipionis) arteriae tunicam: latitantere-
liquo corpore , in dilatataipfius, fiftula. Sed
ita, ut vulnerisorasminimehiarent:verum
contraherentur , tam arcte circa ipfius col-
lum: ut vix guttulafanguinispotueritillinc
errluere.
At vero, protuberans hsec pars, quam ca-
putvocamus, utreliquocalculi corporefuit
durior: fic difcrepavit quoque parumafili-
ce. Sed quoddelkukina,rtena,eratmollius:
foris
140 Observationvm
fbris quidem, ob aduftam,melancholici fuc-
ci , mifcellam , nigrnm: fedintus, albicans,
acconcretse pituitse fimile. Atcapitiscolor
fuit ex flavo cinereus : adinftar lapidis be-
zoar, ex occidentali India delati. Totus au-
tem lapisreferebatad amuflim, implumem
aviculam : fed lanci impofitus ponderabat
dragmasduas,
Capvt XXVL
Fibra Iocinoris vulneratd.
ccl^Kedidit Cornelius Celfus, fervarinon
cc^ poffe, cuilocinorisportae percuffse : uti-
<£que vix adfanitatcmpervenire, cuicraflum
«t ej ufdem vifceris vulneratur : fed plagam mi-
«nusexitialem, ubi mucro nondefcenditad
a grandes venas. Ex minoribus qnippe effun-
ditur minus fanguinis : attamenlicet tardius,
occidit tamen ipfarum vulnus hominem.
Facile namque effluit , ex parte declivi ,
plus fanguinis: & diffipatur impcnfiiis ca-
lor, Iocinori neceflarius : quam ferendofit,
fine evidenti incommodo, calida fanguinis
onScma. Acproinde non de nihilo eft, quod
Galenus (diligens alias obfervator) nullibi
locorum afferat, abfciffamlocinoris fibram,
fuiffe fanatam. Nifi forte in commentario,
in aph.xY 1 1 1 . lib.v 1. Sed refert illie-aliorum
duntaxat
Medicarvm Lib. II. 141
duntaxat animadverfiones , quibus etiam
manifefte fidem derogat.
Lictor Imperterritus , injecturus vincu-
la audaciilimo cuidam nebuloni, i&us fuit
bipenni, inmfimalocinorisfibra. Cuiusex-
ftillans fanguis, in pus converfus, conjecit
ipfum in lentam febriculam : utique tam
vehementem univern* corporis marcorem ;
ut conficeretur, ante diem quadragefimum.
Quo cadavere, juffu praetoris, deinceps
diffeclio, in venimus fub vulnerata fibra, plu-
rimum graveolentis puris, colle&um. Ex
cujusfaetore, infurrexit, proculdubio,quse
ipfum confumpfit, febris. Planeadinftar eo-
rum, quos peffundat lenta tabes,
Capvt XXVIL
Vus locinorkiper os, ac alvum.
T Uvenis, dudfca recens uxore, doluitacer-
•*-be, ex inflammato Iocinore : fed ignarus
malum hoc indigere celeri fanguinis detra-
&ione, diftulit eam tamdiu, ufquedumiii-
flammatio converteretur in pus: quodpri-
miim quidem excre vit per alvurn : fed fub fi-
nem morbi, aeque liberaliter per os.
Aquo, quantumvis licet fatageret ars ,
obnixe arcere faedam hanc illuviem, lufit ta-
men operam : nequivitque aegrum aflerere,
a periculo, quod ipfum haud diu poft,mifer-
rime
1^.1 Observationvm
vime peffundedit. Sed quasrat quls, quavial
iverit, abinteftinis ad os ? annon per venam
cavam? cujuspropagines, utlocinorisvitia
communicant inteftinis: fic verifimile eft,
eafdem,ejufdem vifceris pus,tranftuliffe uti-
que in puhnones; & per illos, inipfum os:
melioricerte viui, a provida natura, defti-
natum. Vide Galenum, lib. vi. loc. afF.
cap. iv.
Capvt XXVIIJ.
Lienverberans.
Nlliilin artemedicanotius, quam lienem
fubinde pulfare : feu potius concitatas
ipfius artcrias. Sedipfum hoc vifcus, coftas
tam valide ferire : ut vapulantium fonitus
e ionginquo audiatur, id certe novum, &
iorte hacl:enus inauditum.
Nicolao Fabro, viro induftrio, fed ab atra
biie frequentiiis afflicco, fecit nonnunquam
induratuslien, tam vehementem impetum,
in coftas circumpofitas : ut ex urgentiore illo
allifu, non mododoleretipfus: verum ver-
berum fonitum,perfpicue exa udirent,etiam
longiiTime , ab ipfo remoti. Et quidem tam
diftindte: utnumeraverintnon femelfingu-
ia verbera : & admota manu etiam coram
tetigerint , quofcunque , ferientis lienis ,
ictus,.
Quorum
Medicarvm Lib. II. 145
Quorum reciprocum fbnitum, equidem
memini, cumHenrico Salio Medico Vltra-
j e&ino, fatis diftincte audiviffe, licet id tem-
porisab ipforeceffiffemus, ultratriginta pe-
des. Sed prout vel uberius, vel parcius re-
dundaret bilis atra ; pro eo etiam, vel inten-
debatur, vel remittebat horum i6hmm ve-
hementia. Ade6 ut evacuato convenien-
tercorpore, nonnunquamintegre ceflarent
haec verbera: fedeo rurfus impuro , incre-
vere identidem ufque e6 ; ut cogeretur ali-
quoties implorare opem medicam , ante-
quamliberaretur; a vitio alias ineluctabili.
In cujus naturam equidem lubenter in-
quiflviffem, nificadaverdenegaffet defun6ti
vidua: cogens, qu6nonlicuitoculi,eofal-
temingenii penetrare acie. Excitati itaque
fuere hi iclus , cum amotu ame bilis : tum a
fpiritu, fanguini arteriofo, inclufo. Qiias
duoacquifiveretantum virium; ob prohibi-
tamtranfpirationem ; &adftri6tam,arteria-
rumfpleneticarum, obftru&ionem: utpo-
tuerintnon modoelevare, fedmoverefatis
commode, grave> acinduratum lieniscor-
pus.
Virtus quippe unita multum poteft. Ex-
emplo fint, tonitru, tormentabellica, cafta -
neae carbonibus impofitse. In quibus luce
clarius apparet, quid valeat fpiritus inclufus.
Et quam vim producatmateria , a calore ra-
refadar
144 Observationv^i
reracta . Calor namque generat motuni :
eumque tanto potentiorem , quanto ipfus
coerceturanguftius. Sicuti id videre eft, in
flamma, qua? ob calorem perpetim move-
tur. Neque minusin liquore fervente arcte
alicubiinclufo; a cujus motu^contremifcit e-
videnter lebes, in quo ebullit.
Atvero, utcaloris eft, materiaminquam
agit, ita attenuare; ut requirat ampliorem
locum , nifi impediatur. Sic dilatat in nobis
omnia fpiritus; nifi obftiterit circumpofiti
corporis denfitas. A qua repercuflus fpiri-
tus, ubifenondifrundit latius, refilit necef-
fario ( uti in prohibita flamma confpicuum)
& excitans motum reciprocum,concutit va-
lido ifto recurfu , quicquid adnititur prohi-
bere naturalem ipfius expanfionem. Quali
certemotus genere, credibile eft, concita-
tum fuiffe, hujus segriiienem. Vifcus alias
in homine, fuapte natura, immobile, ac
quietum.
Sed unde reciprocus ictuum ordo? annon
a motu cordis ? cujus fuftole , ac diaftole ut
corpori univerfo : fic communicanturpo-
tiflimiim iliis arteriis : qua? circa lienem ade6
funt frequentes : ut Adrianus Spigelius,dili-
gens Mehercules Anatomicus. Non teme-
re dixerit, illas illic quadruplo pluresefle,
quam venas. Fabric humam. lib. vni.
cap. xiii.
Sed
Medicarvm Lib. II. 145
Sedquid produxit fohum ? lionne dura
Heniscompages ? durum nauique renititur.
Dum mollia, ut dua? fpongia^, nullum edant
fonitum. Siquidem rtacjue fonorus fuerit
lien. Induruit neceffarid extima ipfius fu-
perficies: Ejufque denfitate coegitfpiritum
! inardtum: cVperreciprocumipfiusmotum,
fuit proculdubio elevatus, ac coftis allifus,
cartilaginofuslienisambitus. Excitansagi-
tatione hac, illumfonum, quemjuxtame-
; cum;audiverequa!mplurimi. >-.
Extimum autem lienis, licet nequaquam
licuerit hic videre induratum. Vidirnusta-
men id hauddiu poft, in eunucho quodam
tamdensa, ac dura cartilagine incruftatum.
Utinde adimeretur inflar-crafTiorisalicujus
: corticis. Qualem , cartilaginofilienisjcon-
ditionem utique delineavit nobis vir fagaeif-
fimus, Realdus Columbus. lib. xv. , . l •
C apvt XXIX.
Liendifruptus.
f~\ Uamincertus Medicis, verus lienisu-
V^fus. Tam certum ipfis vtilnerati peri-
culum. Maxime fi acies penetretad majores
arterias. Sed quis vidit unquam, molle hor 1
:ce lienis vifcus, Medium diffindi, ab lelufo-
ris illato ? Videtur certe fimile quid literis
confignaffe Hieronimus ab Aquapendente.
-?--.■- • & -,- p De
1^6 Observationvm
Deempyrico quodam, percutiente mallco
fuo j tam vehementer, indurati lienis fcyr-
rhum: ut ipfns rimas;&a:ger vapulans ageret
animam. Lib. operat. chirurg. cap.L 1 1 .
Sedloquitur Aquapendens , de lienein-
durato : cum noftra exempla in medium ad-
du&ura fint lienes vere molles. Quanto au-
temfragiliiisdurummolli: tanto utiqucra-
rius erit, obfervare fifliiram, in liene leni,
quam duro.
Inter ludicrapuerilia, ictusfuitfcipione,
inregionelienis, Iuvenis quatuordecim an-
norum; cuminfigni dolore, ac tam frequen-
tianimi deliquio : utpoftridie ejusdiei, vi-
tamcummortecommutaverit. Licet foris
nullum confpiceretur vulnus. Quo etiam
caruit textor ille, quemafimilii6hi ,inopi~
nate vidit occifum Oudekerka; pagusmille
paflimm, ab Amftelredamo diftans.
Vidimusauteminutroque cadavere, lie-
nem ut mollem : fic in gibba parte, in qua
tamen ictum exceperat, illxfum : ut in cava,
contra evidenter fiftum : vel potius ampla
rima tantum dilaceratum : ut iri illa, facile
duos occultaffes digitos. Mirabantur certe
quamplurimi, cur rimasegerit, cVnonpo-
tius ccfferiti6hii, molle, ac pcndulum hoc
vifcus. Sed.quidnonlaederet penetrans ba-
culi vis ? im6 quid refifteret perniciilimo
impetui? quemtamvalide adegit verberans
manus;
Medicarvm Lib. II. 147
manus: ut ne ipfus quidem aer, innoxie fu-
ftinuiffet, tamfubitamipfius vehemcntiam.
Capvt XXX.
Magnus lien.
MAgno lieni , os graveolens , putridas
gingivas,fanguinis eruptionem,ac cru-
ris ulcera , attribuit paffim prior aetas. Ac
proinde credidere nonnulli, hoc nomine af-
iidue fignari, vel ftomacacem Plinii: vel
fcorbutum noftratem. Seddiftinguuntper-
peram , inter morbum auctas magnitudinis;
& ulcus ; feu partem a putredine vitiatam.
Vtroque enim vitio laborat lien. Sed figna
a veteribus commemorata indicant magis
putredinem ; quam magnitudinem auclam .
atra quippe bile , circa lienem putrefcente ,
vitiatur non tantum os : fed crumpunt uti-
que varices: & lxduntur tantopere crura: ut
meminerim vidhTe, in anu quartanaria, a
putrida hac bile, ultra vigintiulcera : non
minus profunde cruribus impreffa, ac fi can-
dens eainuffiffetferrum.
Infans concionatorispagani, malehabi-
tus a nutrice, & loco lactis , altus gra viore ci-
bo, quam tenella setas fuit ferendo; collegit
inde, plurimum lenti , ac vifcidi fucci; infar-
cientis ufque e6 anguftas, mefenterii, pan-
creatis, ac lienis venas: ut indcvifcusillud
K z fum-
I48 OBStRVATrONVM
fiimmopcre intumefcens, diftenderit noia,
tantum abdomenaclumbos: fedemaciave-
rit etiam corpus univerfum; adinftar rapa-
cis alieujus fifci, plus nimio ditati, ex immo-
dicis, tributorum, exadtionibus.
Verum fublata obftruct-ione, & imminu-
ta uberioris fucci copia, decrevittam mani-
f efte diftenturn hocce vifcus : utluce clariiis,
apparuerit ; tumorem liunc non tam fuiffc,
a mala conformatione quam a redundante
alimento. Quo proindefubducTio, renutrie-
batur iterum infans. Neque apparuere in-
terim unquam , illafigna, qux magnolieni
attribuit Hippocrates, lib. i i.praedict.
V
Capvt XXXI.
' Sanguis cutem traftfudam.
Irgini annofe ,- fed fumme melancholi-
cx> ob induratum lienem, emolliens ce-
■ ratumimpofitum, elicuit tantum fanguinis,
: per exilia cutis foramina : ut necefle fuerit,
cum viro erudito , Arnoldo Tholingio, im-
petum ipfius ferio compefcere : cum per ea,
qua? extinguunt fervorem atrabilis: tum
per infpiffantia cutem. Quibus certe fubfi-
diis,niflmature obviamitum fuiffet, curren-
tifanguini : mifere certepeffum iviffet,quam
jamferme confumpferat carcinoma marn-
masexulcerans^
CjGap,
Medicarvm Lib. II, 149
Capvt XXXII,
Steatoma mefenterii.
A Quamintercutem, inpriiriis quidem lo-
«£* cinori acceptum ferunt Medici : fed de-
inceps nonminus & illis partibus , aquibus
tantopere lasditur , nobilis hxcfanguinisof-
ficina: utlocoalimentalis fucci, nthil profe-
rat, praster iners, ac inutile ferum. Quam
fane labem, potiilimnmilli adfpergunt, pul-
mo, fplen, mefenterium, vulva, teftes mu-
hebres , aliaque vifcera, pnefertim ulceribus
infeclia.
Equidem, ut alia filentio nunc involvam,
memini a folo mefenterii ulcere, jam quin-
quies hunc morbum, mihi vifum. Sedfitin-
iterdum quoque, ab ejufdem partis fteato-
mate, fineulcere.-ex fola, luxuriantium glan-
dularum, protuberantia;plerumquecum a-
qua; fed interdum, quoque, licetrariflime
ifineilla.
Filio Calandrini,excrevit abdomen,intra
biennium, in eam mole:ut crederetur firmi-
'terlaborareaqua intercutem. Sed fcctioca-
daveri deinceps adhibita,invenit tamen illic,
Nihil liquoris : verum ingens folummodo
'fteatoma : quodex meienterii glandulis, ex-
^crefcens, deveneratin eam magnitudinem:
K 3 .ut
150 Observationvm
tit bilanci impofitum, ponderaret ultra li-
brasoct-odecim.
Iocinore interim , liene, ac ventriculoin-
tegris , ac illasfis. Sed pancreas erat pingue,
ac ponderofum. Etalterutrum latus, rene
jfi.10 deftitutum , cujus vicem cum gereret
mefenterium : efFufum fuit iliuc tantum li-
quoris: ut glandulae ipilus 3 a redundante
iliofero, plusxquointumefcentes, repleve-
rint tandem ventrem univerfum; fed fine ul~
lis, collecte aqua^, notis.
Capvt XXXIIL
Steatoma, cumulcere, &aqua.
Slmilem propemodum rerum faciem,ex-
hibuit utique aliquando nobis,abdomen
cujufdam virginis, diftentum gemino tu-
more. Quem rudes, ac infcita? obftetrices,
cum attribuerentvulva^ accufarunt infon-
temimpudicitiav; confi& gemellos ab ipsa,
geftari. Sed calumniam hanc diflipavit ana-
tome , poft obitum inftituta.
Utpote, qua? necfcetum, nec gemellosin
utero: fed in mefenterio, duo duntaxatinve-
nerit fteatomata ; quorum alterum erat im-
putre ; alterum vero a pure ita vitiaturn, ut
erfuderit nontantum y plurimum faniei, &
aquadn abdominis vacuum:fed exeferit pra>
terea, ufque e6, uteri fundum, ut nonfuiffet
recipiendofoetuL
C A p.
Medicarvm Lib. II. 151
Capvt XXXIV.
Hydrops a veficulis mefenteriL
OUam vero acmam, prioribussegrisin-
duxere ftcatomata mefenterii : illam
ipfam, infecruenti mulieri, excitarunt, innu-
merae, ejufdempartis, aquofe puftuke. Quas
elegantilfime licet defcripfcrit , virtngenio-
fusAreta^usCappadox, fateturtamen inge-
nue, fe ignorare genuinam earundem, vel o-
riginem,vel cauflam. 1. 1 1 .defig. diut. morb,
cap. 1.
Filia, celebris cujufdam pharmacopola',
diffe&apoft obitum, ob acmam intercutem,
oftenditinmefenterio fuo, infignem tumo-
rem, ponderantem libras viginti. Tedtum
quidem extrinfecus membraneo involucro;
fed intus refertum pluribus veficulis, lympi-
daaquadiftentis.
Increvit autem hxc molestamlente: ut
moverit fufpicionem prasgnationis. Sede-
lapfo partus tempore, conflixit deinceps in-
tegrumtriennium, cum miferrimahydropis
fpecie: adeb ut vix unquamfpiritumlibere
traxerit: fiveobcopiamaqua". fiveoblecur
diaphragmati, non folum onerofum ; fed
firmiter accretum.
Plurima quidem nobifcum molitus fuit,
in contumaciifimo hocmorbo, Francifcus
K 4 Vic-
i<$i Observationvm ? ■
Vicquius, ob longa itinera,ac diutina ftudia,
in Medicina abunde exercitatus. Verum ut
gubernator, non femper fuperat quamcun-
que tempeftatis vim : ita neque Medicus,
morbumimmedicabilem.
Qiiem in numerum fa ne, aliquis non im-
merito retulerit, hanc, de qualoquimur, a-
quamintercutem. ^Ruptis quippe nonnullis
hydatidibus, manent tamen plurima: illaifa:.
Qiiibus utique a fcalpello, ventrem perfo-
rante, pertufis ; latitant nihilominus & aliae,
foturx continenter, perennem, inextricabi-
lishydropis, cauffam.
Capvt XXXV.
Tympanites cum afecite.
CReber fpiritus, cum aqua, ubidiftende-
rent abdomenMatthan Antonii ; tv^tt»-
vifns. vocatur grsecis. Sategit ipfe , pro virili
parte, corrigere alliatis, illamintemperiem,
vel potiusimbecillitatem, quaepomtur ma-
li caufa. Sed accendit illis ufque eo lienem
obftrucxum: utique bilem atram (qua re-
dundabat ) per fe, fatis turgidam : ut per re-
feratas, ventriculi, aclienisvenas, eruperit
ipfi, fupra, infraque, tam frequens cruor : ut
tdictum, acfaclium peiliim iviffet : nifiimpe-
tumiliius iiicofenailentj cum fanguis ma-
ture
Medicarvm Ltb.IT. 155
ture miflus; tumpulviscorallorum, aliaque
infpiflantia, a&utum potuidata.
Quorum ope fuperavit quidem tempe-
ftatem, ab allio improvide excitatam: fed ne-
quaquam imbecillitatem vifcerum : nedum
foiritum, vel aquam, cujus tympanites nun-
quam eft expers. Facla autem poft mortem
fecandicopia : vidimus perfpicue, quam in-
confiderate, dentur faspenumero hydropicis
alliata , aliave potentiora vina. Intumuerat
quippe lien : exaruerat jecurretorridum:in-
teftina erant fy derata;ren putridus;& in ven -
tre, ultra triginta aquas libras.
Memini aliquando in fimili hydrope ,
nondiflimilemftoliditatem vidiffe, inquo-
dam empyrico: qui neicio cujus imbecilli-
tatis ergo, confuluit, cujufda m fenatoris,vi-
duae , continuum ufum vini malvatici : ied
quo gratiorforetmulierilocupleti, aflidua
illius adfumptio : replevit fcutellam tam fre-
quentibus auri bracleolis : ut judicaffes te ar
licujus Midas yidere potum.Sed inflammavit
hoc vinum utique, ufque adeo vifcera: ut
ps , non modo repleretur aphtis; fcd ignora-
retipfa, p.rae ficcitate, quofeverteret: donec
iniferia? fineni invenerit, magis Mors , quarn
Medicus.
K 5 Cap,
154 Observationvm
Capvt XXXVI.
Morbus regius, cum hydrope.
Tmentio,retorridihujusIocinoris,{iig-
A
gerit exemplum, cujufdammulieris, dif-
fe&x , in vaietudinario publico, coram infi-
gni Poeta, Samuele Coftero, ejufdem loci
Medico. In cujus cadaverc, invenimuslecur
aridum, atrum, exfuccum;&inftarcorru-
gati corii, itain fe contra&um : ut vix sequa-
ret geminum pugnum.
Quolocinore, novacula, incifo, excer-
nebatur inde adufta, ac foeculenta amurca:
fimilior atramento nigerrimo , quam rubi-
cundo fanguini. At loca citimatingebantur
bile flava (laboravcrat quippe hydrope, cum
morbo regio) . Sed cutis, & mufculi, im6
omniaabdominisvifcera,fuere ufque eo, a
biliscolore, & aqua? madore immutata : ut
nihil fani in ipfisapparuerit.
Qua:fivimusc|uidemin deformi, actor-
refacto hoclocinore, fatis curiose, rimas il-
la$;quas ceieberrimusMedicus,Ioannes Fer-
neiius credid.it nonnunquam apparere, in
hydropicorum hepate. lib. v i . partic. morb.
cap. vi ii. Sedquasfitasnequaquaminveni-
rnus. Licet vifcus hoc fuerit tam ficcum : u t
fiullibi; hicfaltem? in confpectum fefede-
diifent.
Sed
Medicarvm Lib. II. 155
Sed quiddicemusdeillis? qui omnema-
quamintercutem imputant, infrigidato Io-
cinori. Sive frigus illud ( ut cum icholis lo-
quar) fitpofitivum; fiveprivativum;feqiiens
intemperiem calidam: qua? confumendo
neceflarium calidiinnatipabulum, efficit je-
cur frigidum. Quale certe frigoris genus,
difficulter imaginarieft, in Iocinore, ita exu-
fto, a retorrido calore : ut etiam poftmor-
tem, manferint in ipfo, evidentiflima,arden-
tis incendii, veftigia. ' Sanguis videlicet igni-
tus ; &ab uftione itaniger; ut nihil difcrepa-
ret ab atramento. Poflent hic forte plures
rationes in medium adferri ; fed quid verbis
opus eft ? ubi tam infallibilia fenfuum tefti-
monia. Qui nififint veri, ratio quoque falfa
fitomnis.
Capvt XXXVII.
Ahfcejfus tnefenterii, apartu difruptus.
MUlierem prxgnantem, quam, ob con-
tinuantem dolorem, crediderat obfte-
trix gemellos parituram : vidimus, poftobi-
tum, in mefenterio, habuiffe abfceflum, dik
ruptum, aviolentiapartus. Etexejuseffu-
fo pure, inteftma fuifle non tantum erofa,
fed vere fyderata. Colon autem tam libere
biliflavae, innatans : utlicuiflet eam cochlea-
riinde eximere.
Quam
i 56 Observationvm
Quam profecto bilis affluentiam , fre-
imentius hic loci, qutim animadvertant a-
natomici. Verifimile eft, eam tranfudare
paullatim,per tunicas folliculifellis : huic in-
teftino, quam aliis viciniores. Quapropter8
male iibi confulunt illi : qui prae nimio ftu-
dio,validiiis comprimuntlecur. Exprimit
quippe prona hasc, flexi corporis, incurva-
tio bilem. Qupe ut iriterdum pungit, ac veU
licat extimam:fic infinuat fefe nonnunquam
inter utramque ipfiiis tunicam. Excarnifi-
cans tam mifere , aegrum hac ratione obfef-
fum : ut millies exoptet mori antequam e6
felicitatis pervenerit. Quam triftiffimam
cataftrophen, equidem aliquando memini
ufuveniffeluveni Bredanenfi, miferandum
In modum ab hac laniena occifb.
Noli itaque 6 Medice, illorum fententiae
Inconflderateaccedere; qui foliscalidis me-
dentur cuicunque colico'dolori. Neceffe eft
turpiter interdum ipfds hallucinari. Kefpice
attente ad oblati morbi cauffam. Et tolle
potius, quam augeas inflammationem, ab
^ffusa bile, inteftinis communicatam.
Capvt XXXVIII.
Vmtris dijjhclio.
T~\Iffec1;ro ventris hydropici, quam -nn&-
J— * kevTeoiv vocant Graeci ; antiquum qui-
dem eft remediuin , fed -admodurn anceps.
DifpM-
Medjcarvm Lib. II. 157
Difplicuitid olim Erafiftrato : nequeetiam-
;iium placet omnibus. Utpoteraro utile , &c
faepius noxium. Damnum autem ipfius ut
irreparabile:fic auxilium erit infidum. Quip-
penontamcurat, quam curationi viam fa-
cit. Exhauriendo magis aquam,quam ipfum
fontem.
Quocirca facilius invenies manum fecan-
:t\s; quam verum , velordinem,velfecandi
i tempus : nedum exactam, educendi humo-
ris, copiam. Quas tameniiif}convenerit, ad
amuiTim , cum viribus* abinfido morbo la-
befactatis; necefleeftperire , quifquis vitam
fuam commiferit tam ancipiti aleae : in qua
tam fortuitum eft vincere ; , quam neceffe
perdere.
Sed dicat quis?,neminem, ex artis lege*
fecari , nifi conftet prius de virium robore:
ac vifcerum integritate. Sed cuivifcerava-
lida: & vires illaslle, eum raro adfligitaqua
intercutem. ; Etfi adfligat, confumiturple-
rumque tantum temporis in medicamentis
aquam, per alvum, ducentibus: ut vix cogi-
tetur.de fcalpello : nifi ubi vifcera jam fint,
prae morbilongitudine, vitiata,.
Quod remedium propterea ferius adhi-
bitum, maturat magis, quam differt mor*
tem. Effluensnamquehumor quantumim-
minuit, debilem,hydropici corporis, calo-
..rem ; tantum di/fipat quoque fpiritus , plus
nimjo
158 Observationvm
nimio evanidos. Imo quo celeriiis profluat
aqua afectione: eo citius abrumpitur utique
fiiumvitse, alias diutiiis fortaflisduraturse.
Paupercula afcite laborans; judicataplu-
rium Medicorum calculis, fatisferendofe-
ctioni ventris ; admifit chirurgum abunde
circumfpectum ; a quo licet vitaretur rite
tendinum concurfus ; neque emitteretur
plusaquse, quam parerat; nequiittamenipfa
fofpes evadere. Sed accensa graviore febre,
fiveexmotu; fiveobaquamedu&am; inci-
dit poftridie ejus diet, in fudorem primum
quidem calidum, fed mox frigidum, &ex
eo, haud diu poft, inipfammortem.
Quem finiftrum eventum etiam in aliis
viderefuit: fed prsecipuein virgine quadam
florentisastatis: quam aqua aliquotiens 01-
dinate educra, tamimpenseexhilaravit: ut
videretur certo certius, inde convalitura: ni-
fi no&etertia, vacillanteilla manu3cujuscu-
ftodia: vulnus, id temporis,erat commiffum;
tam late fcfe referaffet plaga ventri incifa : ut
nonfuentinmanuMedici, vel refarcire vi-
res pkis aequo diflipatas : vel cohibere pro-
fluvium ; muito minus efFugientem vitam.
Sed quid dicendum,de plagis,quashydro-
picorum cruribus, circa talum, cum Cor-
nelio Celfo 3 incidunt nonnulii ? profunt
quidem aiiquibus , fed nocent pluribus.
Praefertim fi jam corrupta fint vifcera. Ex-
ftillat
Medicarvm-Lib. II. i£9
ftilkt quidem perillasaqua; &videturqui~
dem in fpeciem abforberi hydrops : Sed rc
ipsa , latitans in ipfis vifceribus , inducit cru-
ri incifo , vel ulcus infanabile ; vel lethalem
gangraenam. Quocirca nequehocremedio
inconfiderate utendum. Nifi enim valida
fuerint crura ; & probe conftent corpori vi-
res ; non fuftinebunt innoxie, acrem, totius
ventris,colluviem,in unam derivari partem.
N
Capvt XXXIX.
Terforatiofcroti.
Icolaus Haffelarius , ftrenuus militum
prasfe&us, nullum non movitlapidem,
quo liberaretur ab aqua ; tam copiofe , ex
Hydropico ventre , in fcrotum tranfmifla:
utparsilla, accederetpropemodumad viri-
lis capitis , magnitudinem. Tandem ver6
operi ifti , operam navavit chirurgus He-
brxus: qui, vitatis curiofe venarumfurcu-
lis , tam dextre , argentea acu , perforavit
utramque fcroti partem : ut cottidie , inde
ferme exftillarint oclo , vel decem , liquoris,
uncia?. Quibus eductis, obturabantur fora-
mina, pulvere florum fambuci, &chama?-
meli , excepto oleo rofato , ac vitello ovi.
Quo remedio tollebatur non minusdolor;
quam calor, ab inflammationecutixmpreC-
fus.
Quo
IjSO pBSERVATIONVM
Quo certe fubftillo , quantumvis pluri-
fflum aquae fubducereturfcroto, nihilota-
men felicior fuit seger. Manente enim Ioci-
noris vitio : manfit veliter seque diftentus:
fpiritus nonminusdifficilis: &anguftiauti-
que diaphragmatis tamintolerabilis ; utre-
medium hoc, quamvis dexterrimeadmini-
ftratum ; paritm tamen, aut nihil ipfi pro-
fuerit.
Et h* interim non negem , perforatione
hac , ob imbeciliitatem , intermiffa ; non
dico fcrotum 3 fed ventrem totum , ufque
e6 protinus intumuifle : ut non modo non
potuerit in cubili decumbere ; fed ne qui-
dem in fedili defldere , donec tandem erga-
ftulo fuo cederet , laffa, ac aerumnarum
fuar um p er taefa anima.
H
C a p v t XL»
Mors cx depreffb ventre*
Ydrops dividitur trifariam veteribus^ in
•Tympanitidem, anafarcam, & afciteih.
Quibus quartam fpeciem fatagitaddere , vir
ingeniofus, Hercuies Saxonia. Quam afferit
oriri, ex fanguine recens, in ventrem effufo.
Cujus exemplum teftatur , a fe , ac Hie-
ronimo Mercuriali, vifum, inquodam her-
niofo : qui ex repentino hoc turriore, emor-
tuus^ nuilam oftenditejuscauffam; praeter
'" '.< ~~- '- decefn^
Medicarvm Lib. II. 16"!
decem , vel quataordecim fanguinis Libras,
in ventre conclufas ; fine omniomninoa-
qua. Pracl:. medic. lib. 1 1 1 . cap. xxx 1 1 .
Quam eandem utique cauffam , & nos
prcculdubio vidifFemuSj induobusa^gris,a
fimili tumore interemptis: nifiipforum ca-
davera denegaffentpropinqui. horura alte-
rum comprefferantduasnaves, inter fevio-
lenter collifas : alterius vero ventrem eleva-
verat tam impenfe, pronusinterramcafus;
ut videretur afcite correptus. a quo tamen
ipfum fepararunt , cum tumor fubitus ; tum
mors ita repentina: ut uterque animam
efflaverit ante diem tertium.
Verifimile itaque fuit , hos repentinos
ventris tumores fuifle , vel a fanguine , ex
difruptis venis effufo : vel ex fpiritu difru-
ptorum inteftinorurn. Quale tumorisgenus
videtur , in duobus segris , animadvertiffe
AntoniusBenivenius , obferv. cap. lxxvi.
Sed tumores illos , dequibushicloquimur,
adaquam referre, haud videtur certe rationi
confonum.
Capvt XLI.
Volvulus ex ira.
\A Orbus tenuioris inteftini , quem uxw a
^-^ nominant , occidit, nifl refolutus fit, <c
lnquit Cclfus, ante feptimum. Sed ortus,ab «
L inflam-
i6z Observationvm
inflammatis inteftinis , confumit hominem
multo celeriiis. Accenfa cjuippe inteftina,
ut facile emoriuntur ; fic amittunt vi&a,
facillime fenfum doloris : & praecipitant
aegrum , non tam in fudorem frigidum,
cjuam ipfam mortem.
Vxor Mercatoris , dolens acerbe , circa
umbilicum, ob bilem, prae iracundia, libe-
ralius in tenuia inteftinaefrufam, inciditili-
c6 in infignem praecordiorum anguftiam,
fitim immenfam, alvum tardam, &praeter
crebrum , ac exilem arteriaepulfum , in tan-
tumgutturis ardorem; cVtamindefatigabi-
lem vigiliam : utdietertio refrixerit ipficor-
pus univerfum : cum vifcido madore , vomi-
tu bilis seruginofe , & tandem lethali , o-
mniumnervorum , contractione.
Sed inteftinis ha&enusacutedolentibus,
perierat priiis omnis doloris fenfus. Nemo
ccenim (ut Senecae verbis id efferam) poteft
«valde dolere , & diu. Sed indolentia haeci
arguebat , hujus fiftulae mortem. Ac proin-
de , quae in aliis Ilei fpeciebus, obftinate fup-
primitur, illaipfa dejeclio fequebatur hxc
fponte. Sed mali augurii eft, doloremhac
ratione deliniri ; & alvum, ex indolentia fie-
ri citam. Nifi enim Victrix natura, in ordi-*
nem iterum redegerit, inverfum inteftino-
rum motum : qui iliacis familiaris eft ; &
nihilominus plurima vergant deorfum : cer-
tum
Medicarvm Lib. II. 163
tum eft illic aliquid monftri ali ; neque du-
plicihacvia, tamauferri, quamaugeriyitse
periculum,
At enim qu6 conftet clarius. Qui fe ha-*
beat Naturainteftinorum. Sciendum illa, in
viventibus, contiiienter in gyrum redigi. Et
inftar alicujuslumbrici, per indefatigabiles
circum volutiones, ac finuofa volumina,len-
teabillis,deorfumpropelli, quicquid infe
concludunt Quemmotumvocat Galenus
periftalticum, flve compremVum.
Qui manet animalibus,non tantiim quam 4
diu moventur, vercor, vel auriculseipfiu-
trimque adpofitse. Sed etiam longe poft.
Videlicet, donecfe movet fpiritus arteriis in-
clufus. Cujus motum obfervavimus, in mo-
rientibus, longe diutiuspermanere; quam
illum,quem habent auriculas cordis. Quibus
hactenus, fedperperam , ultimus fuit attri-
butus motus.
Infitum autem h.unc motum, quo intefti-
na naturaliter , quafi conglobato agmine
deorsum tendunt , Isedit evidenter obftru-
ctio. Siveilla fit a lenta pituita: five ab immif-
fione, unius inteftini, inaliud : five etiam ab
inflammatione : de qua agit hocce exem-
plum. Remoraturque non modo natura-
lem, expulfionis, motum: verum inducit
contrarium. Qui incipiens, a convulfione,
mufculicircularis, ano circumpofiti,trahit
L z omnia
2<?4 Observationvm
omnia furfum ; rejiciendo per os , qu#, ex
natura? lege, tenderent deorfum.
HjVelut clare videre eft, apud Galenum
"comm. xxxiii.1. in.devid. morb.acut.
"Quocirca nontemereHippocrates. Ablleo
«vomitus, vel fingultus,vel convulfio, vel
delirium, malum. lib.vn.aph.x. Quibus
certe fiquidemlubet addere, alvum , fub fi-
nem morbi, lubricam, inteftinaindolentia:
& fudorem frigidum : habebis omnes, de-
fperatas inflammationis , notas. Emortua
namqueinteftina, deftinanthominem cxdu
Et qu6 minus doloris, e6 plusdeje&ionis, &:
maturius interemptus homo.
Capvt XLIL
Caput iati lumbrici.
Ltlmbricum latum defcripsere quidem
plurimi; fed femper mutilum, &tantum
capite tenus. Quod tamen equidem adnitar
illiimponere. Verumea fide, quaejus Ico-
nemtradidit, qui idipfe,in Zelandiaexcre-
vit: &poftmodumcoramretulit, qusehic
fideliterinferta.
HenricusaRingen, Iuvenis Middelbur-
genfis, & affinis Augerii Clutii, reda&us ali-
quando, ad eam potuspenuriam: ut cogere-
tur, prsetermoremfuum, gelidam bibere:
infregitufqueeo,non modo ventriculi fui;
fed uniuerfi corporis robur : ut excitato cibi
fafti^
Medicarvm Lib, II. 16$
Xumhricus lattts
hi ^- "'■
'/jpS5B
a. caputrmtegrum,
V. caputralterum<
Jeil Jracium,
cc.locavervut
a\ ntgriimacula,.
e. cauda.
alksVertms emictp
TSermicuL) emicius a^vit
treover/JnciUo auciy ,
et~eeee
a. cagut-
h . t>. Jiu) cortdcuU-
c cauda .
iL(L. vewttr
vedUs
166 Observationvm
faftidio, incideritin tam frequentes rugltus:
tot tormina : &adeo vehementia animide-
liquia ; ac tantas ventriculi, ac inteftinorum
erofiones: utfirmiter crediderit vivum a fe
geftari animal. Quod etiam eventus often-
dit fuiffe verilTimum.
Exacto enim, cum tali miferia,biennio.In-
ccepittandemper hieram logadii, excernere
variafrufta lumbrici lati. Etinteralia,alte-*
rum fex , alterum ver6 trium ulnarum. Cui
pofteriori parti , affeverabat ipfus fatis fim-
<5te, inhsefifle illud ipfum caput, quod expri^
mit figura huic operi, a nobis, inferta.
Erat autem hoc caput, utbreve: ficuti-
que planum , ac latum : & ejufdem, cum re^
liquo corpore, coloris. Sed incifuris, quas
infedtumhoc accurate interftinguunt , &
exilibus; & multo arctiiis, quam alibi, in-
terfe, unitis. Ipfi vero capiti protuberabant,
inftarlimacum, duo cornua. Quorum alte-
rum dilaceraverat, ufque eo excernendidif-
ficultas : ut inde exftillarint , tres quatuorve
fanguinis guttulse.
Altero interim illasfo , fed circa apicem
fumme villofo. Attamen fine ullo oris hiatu.
Qup dum caret, quid verifimilius, quam
ipfum ali, folo fudtu ? collum vero, capiti
huic fuppofitum , ut x quavit longitudine,
duostranfverfos pollices: fic fuitinmedio
fui^ tam evidenter dilparatum : ut manifefte
appa-,
Medicarvm Lib. II. 167
appareret, confpicuus ille hiatus ; quem per
nigram maculam , ibidem loci , coelo iuo
adumbravit fculptor.
Quo certecapite excreto , liberabaturhic
luvenisilico, ab omni moleftia: vivens dein-
cepsfeliciter:&trajiciensprolperrimeinKu-
fciam. Ubi etiamnum , ducta uxore, & gna-
viter mercaturam exercet : & aht familiam
(atis numerofam. Extorris quidem patria;
fed immunis interim omnibus illis malis,
quibus ipfum adflixerat latus hiccelumbri-
cus.
Qui, llquidemcredimus Galeno, comm.
in aph. xxv 1 lib. 1 1 1 . Extendit fe nonnun-
quam per omnia inteftina. Prodiensraro in
teger , fed plerumque divifus in frufta , vel
quinque , vel decem , interdum qu,oque
quindecim ulnarum : pro ut alvum exftimu-
lat , five major, five minor excernendi cona-
tus. VideA6luarium.l.i i.meth.med.c.xxi.
Equidem oftendialiquando, inTheatro
anatomico , ulnas quadraginta , bidui curri-
culo, excretas. Quod ipfum tamen, contin-
gitoppidoperquam paucis. Cotinuantepo-
tiusexcretionishujusferie, perannum, vel
unum , velalterum. Quin imoperraro pro-
ditfponte: fed expellitur frequenter, velad-
miniculohiera?logadii: vel pilulis nitri Tral-
liani : vel aliisfumme acribus.
L 4 Cap.
1(5*8 OBSERV ATIONVM
Capvt XLIIL
ifchuria lunatica.
HEnrico Ainfvvordo, Theologo britan-
no , fupprimebatur urina, quolibetfer-
me plenilunio : cum iniigni anguftia , & evi-
denti totius corporis incendio. Neque ex-
cernebatur illaiterum ; nifi vel declinantelu-
na; vel exfoluta brachii vena. Veriim fan-
guinem toties mittere, quotiens luna orbem
iuum complens , fupprimeret ipfl lotium:
non videbatur e re segri. Qui propterea ali-
quotiens , tulit patienter, quod nequiit aU
trinfecusevitari, malum.
Cu jus rarus, & inufitatus rumor , ut exci-
vit varia,cum noftrathun,tumBritannorum
Medicorum ingenia : invenit tamen nemi-
nem tamfagacijudicio: utpouieritreddere
genuinam, reciprocantishujusperiodi, ra-
tionem: nedumfubiti, illius auxilii ; quod
asger dictum, ac fa&umpercepit, afangui-
ne, ex brachio miffo.
Sola anatome,poft obituminftituta,eruit
illic feliciter, veritatem in profundum de-
merfam: & oftendit diftincti, quiangufta,
renis finiftri, pelvis,excreviffetin eam ampli-
tudinem : ut fuppleretcommodevicem,ve-
fica* urinarise. Quje propterea tam fuit va-
cua, quam ren repletus.
Qua?
Medicarvm Lib. II. Itfp
Quae collectio urinae, majoribusvenisa-
de6 vicina> proculdubio,in caufsa fuit, quod
tam prompte fluxerit ipfi lotium , fimul ac
feriretur brachii vena. Nam velut cenopolse,
fpiritu fupra prius emiflb , facile vinum infra
eliciunt, ex repletis doliis: ficreferantur quo-
que renes, ubivel minimum , fpirituofi fan-
guinis , adimitur tumidis brachii venis. Ex
quarum incifione , vident'propterea peri-
tiores Medici, nontamfifti, quampromo-
veri faepe mulieribus , fuppreffa menftrua.
Sed quid dicendum , de lunae confenfu?
quae utireliquis dominatur aquisriic vide-
tur quoque vim fuam exferuifle, inlotium
hujus venerabilisTheologi. Cujusurinam,
in rene detentam , fuppreflit intumefcens
hocfidus, longe facilius5& difperfitfuppref-
fam forte multocelerius, per vicinas venas;
quam fidelituiffet, inremotiorisvefic2e,re-
ceptaculo.
Aqua periodica , reciprocantis urinse , re~
volutione, credibile utique eft,proveniffe,
quas fingulis pleniluniis , patiebatur , cum
febres, tu m anguftias. Quibufcum plerum-
que conflidtabat, ad diem quintum; ante-
quamex totoliberaretur. Sedfanguine,ex
brachio emiffo, refolvebaturilicofraenum,
lotium fupprimens. Quantum vis vefica prse-
ter hocimpedimentum, infe praetereaconti-
neret, duos infignes calculos. Utiquoque
L 5 folli-
iyo Observationvm
foHiculusfellis, fedparvos, nigros, teretes*
&,inftarpumicis, raros.
Quantum vero huic Theologo profuit,
fanguisex brachio detractas , tantum juvere
alios , in fimili , urina? , fuppreffione, vel fan-
guis ubertim e naribus profluens ; vel fre-
quens macularum , in ha bitu corporis , eru-
ptio.Quibus duobusauxiliisfanitatem fuam
aliquando recuperavit , Iuvenis quidam ; cui
integros o&odecim diesftagnaverat urina.
Capvt XLIV.
Calculus Renum.
PLumarum venditor5 emortuus ob re-
num , ac pectoris vitia, habuit in utro-
que rene infignem calculum : difpergentem
fe, quadrupliciramo,inftarcrucis,per nni-
verfum renem : adeo ut non potuiffet inde
eximi , nifi decerpfiiTes fruftulatim , totum
ipfius parenchyma. Viderintigiturilli, qui
fatis fpeciofe docent, ex incifisrenibuscal-
culos eximere: quam turpiignominiaspro-
ftituerent, &fe, ckartem fuam;fiquidemali-
quandoinciderentin calculum, tamfirmiter
renibus innatum.
Sed in thoracevidimus, tres aquadibras.
pulmonem coftis adnatum. & cor , non
tantum pericardio fuo deftitutum ; fedex-
primens pmerea , extima fuiparte , natu-
ram
Medicarvm Lib. IL 171
ram pallefcentis fevi. Quem colorem ipfi,
proculdubio , imprefferat aqua in thorace
contenta. uti luce clarius videre eft, in eo-
rum mufculis, quos occidit , vel Ast^Aey^-
•nt*-, vel otveiffu^i]»
Capvt XLV.
Calculus vreterem obtuuns.
QUam utile foret acgris , quemcunque
curari : tam gloriofum utiqueeffetme~
dicis, fingula futura prxdicere, fed latentfc-
pe penitiiis morbi ; &: pertinaces ipforum
cauffx, adnectuntur nonnunquam ar&ius
corpori: quam utpotfisfemper, velinfalli-
biliter praefagire eventum : vel mtegre ex-
pellere, qualemcunquemorbum.
Margareta nicola, viduaquadragintaan-
norum, infeftata aliquandiu, adolorelum-
borum, procidittandem , in crudeie, calcu-
li renalis tormentum: cum vomitu, febre,
menftruis inordinatis, urinsc difficultate , &
interdum, tanta ejus fuppreffione 3 uttotos
oclodecim dies , nihillotiireddiderit: unde
excitabatur ipfi, ex fero fursumrecurrente,
primum fopor: fed mox tam gravis nervo-
rum contractio : ut cogeretur vitam cum
morte commutare.
Diffeclo autem cadavere , apparuit ren
finifter, ut extrinfecus lividus, ac tumidus:
fic
172, Observationvm
fic intusfrequentiaqua, &pluribuscalculis
infarctus. Quorum maximus infinuaverat
fe, acuto fuo apice, tam longe in ureteris
principium: utidintegre occluderetur; ne-
que permitteretur illac defcendere quic-
quam lotii. Licet potui darentur plurima,
aquam ducentia.
Bafi enimcum foretlatiore, quamutper-
mearet commode, anguftum hunc ductum,
neceffe fuit, quo plus urgeretur ab affluente
fero, tantoquoque impenfius intercludere
tranlitum urina?, a renibus defcendenti.Prse-
fertim cum oppofiti renis ureter, non miniis
ntique occluderetur, alatiore aliquo lapide,
inftar operculi , ipfius principio ; impofito.
Qux duo obftacula confpicue omnibus o-
ftenfa, vendicaruntartemabignominia: 6c
inculcarunt efhcaciter.
Non ejfe in Medico,femper relevetur ut dger.
Seddicatquis? quem terminum ponunt
Medici, morti ; exfurgentiafuppreffo lotio?
annon alios citius, alios vero occidittardius?
Valentia corpora ut interdum excurrunt
diem vigefimum : fic attinguntinfirma, vix
feptimum, vel octavum. Certum eft, ali-
quos duraffe ad undecimum, &tamen, ex
toto , iteriim convakiiffe. Sed poft illum
diem, equidem certe vidi neminem cna-
vigaffe, periculofum hoc fyrtium xquor.
Quamvis enim cedat dolor, 6c fluatiterum
lotium :
Medicarvm Lib. II. 173
Calculus rzms
Idb. vmr
a*. a, . fems ivrnut
p. calcutus unicn ittfixj
c. agsx- calcuU.
dA. colcuUdijper/t.
174 Observation vm
lotium : reddidit tamen diuturnior ilia mo-
ra, urinam, interea loci, ufque ade6 acrem:
&veficam itaefetam: utneprxflantifTima
quidem medicamenta, pofTmtab interitu
vendicare , naturarm hac ratione, nonficte,
ac fimulate, fed plene emortuam.
Capvt XLVl
Viabetes*
IUvenis Patritius , ob calculum, inpueritia
fibiexcifum, perhorruitufcjue adeo,cru«
delem, hujus tormenti recidivam : utnulla
non admitteret remedia, dummodocierent
lotium. Quo tamen impenfiiis fluente, ob
continuumufu#i, vinimalvatici, cumfemi-
neurticx, praparati: contraxereindeinca-
lefcentes renes , tantam imbecillitatem : ut
diffoluto ipforum tono, inciderint in diabe-
tem : five tam vehementem, currentis urinae
tranfitum : ut cottidie emingerentur circiter
fexliquorislibrae.
Quo perenni profluvio , ultra tertium
menfem continuante, emarcuitfummopere
corpus. Cumlenta febricula, fitiinexhau-
fta, vigilia indefatigabili , & tandem totius
compagis,ac omnium vifcerum diffolutione
tam evidenti : ut vere fuerit in ipfo videre :
quid argutus Aretasus intelligat, per colli-
cjuationem illam3 in quam dicit refolvi* car-
nes,
Medicarvm Lib. II. 175
nes, & membra eorum , qui diabete labo-
rant. lib. 1 1. diut. aff. cap. 1 1 .
Eftautem ^etfiims (utcumPauIoi^Egine-
taloquar)velox tranfitus eorumquse bibun-
tur. Adfe&us certe adprime rarus. Quem
Galenusduntaxatbis: & Vid:or Trincavel-
liusjfpatio quadragintaannorum,ter folum-
modo vidit. Etnosannis viginti quinque,
in frequentibus aegris , bisimprofpere;&fe-
mel feliciter, inanufexagenaria, ante diem
quartum decimum, fanata.
Cauffaipfius eft,imbecillitasrenum. Sive
eam induxeritfrigus , poft potum refrigera-
tum: uti in Abbatifsaveneta, &Cardinalis
Pifani fratre , anlmadvertit Vi&or Trinca-
vellius. Sive calor, excitans non modo fitim,
fed irritans praeterea, vim attra&ricem re-
num, velut , decrevere, Paulus iEgineta, A-
lexander Trallianus, Avicenna, & Aretams.
lib. 1 . de fi^. diut. morb. cap. 1 1.
Ubiexprefse ftatuitur,morbumhunc ex-
citari, a dipface, vipera venenata. Quam
Diofcorides , & Aetius Caufum appellant,
Sive, quodcommorfi abilla, infeftenturfe-
bre ardente , ficuti loquitur Galenus, libro
detheriaca, adPifonem. Sive,quodprodu-
cat, (utvult Diofcorides) fitim adeo inex-
hauftam : ut nulla compefcatur aqua. Quse
omniamaximum, citm arguantincendium,
mirum ccrte non eft : seftuantem calorem,
poni
176 Medicarvm Lib. IL
poniaMedicis, intercauffasdiabetis, utihic
a nobis, quoque factitatum.
Ca p vt XLVII.
Miffus Lapidofus,
ANus feptuagenaria , defatigata aliquan-
diu , a febre , ac dolore lumborum,
minxit tandem , unico impetu , quafi relaxa-
tis renum repagulis, trecentos ampliiiscal-
culos. Quem eundem numerum , licuit
quoque videre , in uxore cujufdam prsefecti,
focietatis Indise occidentalis : quse difplofis
utique tot tormentis , vixit deinceps , expers
omnis belli.
Capvt XLVIII.
Membrana lapdefcens,
f~^ Erbreghta Kotaria , credita a calculo
^~* obfeffa , eminxit tandem membranam
fatis amplam : obducliam exilibus lapillis:
fed in medio ita perforatam: utperhiatum
illum commode excerneretur urina. Keli-
querat autem \\xc membrana varia fui, in
vefica urinaria, fragmenta. A quibus ante-
quam fe liberaret Natura , peperit aegrae
tantum negotii : ut refolutis veficae nervis,
inciderit in involuntarium urina: proflu-
vium. Quod vitium tamen deinceps , evi~
cere medicamentaroborandis nervis dicata.
Cap.
MEDICARVM LlB. II. ijj
Capvt XLIX.
Miclus y vermis cruentL
\J Olcardus Aita , virpleni habitus , excre-
vk utiqueavefica, mnillimam membra-
nam : & praeter illam , corpore jam plene
emaciato, vermem teretem : colore adeo ru-
brum : utvideretur, folo quafifanguineal-
tus. In quem etiam totus refolvebatur, poft
mortem flaccefcens.
Momorderat autem hicvermis, tamacri-
ter, quafi fanguinem fitiens , cum renes, tum
membranas, ac venas illis vicinas: ut vix a
lachrimisfibi temperarit, vir caeteroquin du-
rus : & adomefticis aerumnisabundeexerci-
tatus. Ac proindehaudfacile erraretis, qui
infe&um hoc referret, inter illa animalia :
quae veteres faet*, five ferina appellant. Quod
inftar ferarum depafcantur noftra vifcera;in-
fefta non minus naturae humanae, quam per-
niciofiifimavenena.
Utiperfpicueviderefuitin hoc aegro.Cui
peftiferumhocanimal,adeo fuitexitiale: ut
etiam, ne mortuo quidem potuerit fupervi-
vere. Quippe illo excreto, concidere ilico
vires: & poft illas, tam celeriter, refiduum,
emaciati corporis, robur : ut vix offibus ul-
teriiis haerens, amiferit brevij gratiffimadu-
cisufnram.
M C a p.
178 Observationvm
Capvt L.
Vndeviginti vermkuli emitti.
EXimius, noftrae Keipublicse , Medicus,
eminxit , poft fcbrem tertianam, intra
octiduum , undeviginti vermiculos : fine
dolore , ullave urina? difficultate. Sed cum
lotio, a bile, tincto; & pituitain fundo fubfi-
dente. Erant autem hi vermiculi, inter illos,
cruiputri cafeo,innafcuntur;& afcarides,me-
dii. Ab obtufo, ac lato capite (cui protubera-
bantduo cornicula). Senfim defincntes, in a-
cuminatam cauda. Cujusextremusapex ni-
gricabat, in viventibusadmodum perfpicue.
Atinconvexaparte, five dorfo, fuerero-
tnndi, acglabri. Inventreverodepreili, ru-
gofi , & inftar millipedum, irmumeris, pedi-
bus donati. Uti vere exprimit fi gura minor:
conveniens adamuflim, cumgenuina ipfb-
rumforma, ac magnitudine, quastarnenve-
ritus, ne oculos le<5torum facile fallerent ; fa-
tegi ex illis , & alteram , majorem illam figu-
ram eiicere, per perfpicillum illud ; quod
(auctainfigniterfpecierum magnitudine) fi-
gnificantiiis demonftrat latentia, exilium
corpufculorum, lineamenta ; & minutias a-
lias invifibiles. Vide tabula? ieptimae figuram
fecundam.
Quas e6 delineavi accuratiiis;qu6 propius
videntur
Medicarvm Lib. IL 17^
videntur convenire, cum illo vermiculo,
quem vir diligens Ambrofius Pareus , afferit
olim excretum, a folertiffimo Hippocratis
Interprete , Ludovico Dureto, ex difficili
morbo, convalefcentelib. x ix.cap. 1 1 1.
C A P V T L I.
Cottidianusvermium mittus.
MUlier annorum quinquaginta, infefta-
ta crebriiis partim a pituita, excapite,
deftillante : partim vero ab indefatigabili ,
lumborum cruciatu ; excrevit, fub finem
morbi, fingulis diebus, vel quihos , vel fenos
vermiculos: colore ut albos, fic nequefor-
ma diffimilesillis, quos profert cafeusputris.
fuere tamen duo, inter illos, ita magni : ut a?-
quarint longitudine digiti articulum. Ut ele-
ganter exprimit figura, a Cselatore,aeriincifa.
Ne autem putredo , vera vermiculorum
cauffa,ulterius proferperet, plurefque,quam
renes, aut veficam, inficeretpartes: fategi-
mus per fequentia remedia, opem ferre; qui-
bus etiamfontemhuncintegre exhaufimus.
&. Confervse abfinthii romani, Uncias,
duas , radic. helenii conditarum unciam,
corticumcitriconditorum unciam mediam,
pulveris hiera: picrse fcrupulum unum, olei
vitrioli dragmam mediam. Mifcefcondi-
tum.
M 2 &. Mat
l8o OBSE RVATIONVM
8*. Maflk pilularum nitriTralliani. Pul-
veris hiera? picra; fingularum fcr upulum me-
dium, olei vitrioli , guttas quatuor. Mifce
fiant pilulse quatuor.
gl. Radicum hellenii unciam mediam,
bryoniae dragmasduas, raphani agreftis un-
ciastres, herbarum, abrotani,rutse,abfin-
thii, fingularum inanipulum, centauriimi-
noris , cnamsedrios fmguJarum manipulum
medium, feminumlimonum, 8c portulacar
fingulorumunciam mediam, foliorum fena?
mundatorum a ftipitibus dragmas tres. De-
coquantur fecundum artem, & addelibris
duabus colatur.as,fyrupi e quinqueradicibus,
oxymcllis fcyllitici, fingulorum uncias duas,
elimonibus unciam unam,olei vitrioli fcru-
pulum,& fiat potio. Vide tabul.v 1 1 .fig. 1 1 1 .
Capvt LTI.
Feriodicus, capUorum mictus.
MIc~tum capillorum, five r&%*mii con-
fpexere Medicorumaliqui, fedadmo-
dum pauci. At quisreciprocantemipfius pe-
riodum? quam nobis evidentiffime obtulit
.filius, Confulis Hornani : afflicr.us quatuor
ampliiisannos, abhoc inufitato capillorum
micl:u,quiipfi identidem revertebatur, quo-
libet decimo quarto die, cum infigni urinas
difficultate, &tanta, pcrturbati corporis, in-
quie-
Medicarvm Lib. Ti. 181
qitietudine , ut vix fe contineret in cubili.
iEquantibus fingulis pilis , modo me-
dium, modo ver6 digitum integrum. Sed
niuco ita mvolutis : ut rar6 feparatim , fed
plerumque prodierint conglobatim. Du-
rante qualibet acceffione dies ferme quatu-
or : in quibus licet continenter, & molefte
redderet urinam : tranfegit tamen reliquos
dies, fine ullo cruciatu , ullove capillorum
mictu , ufque dum poftliminio repeteret*
confuetareciprocandi ratioi
Capvt LIIL -
Vlcus vefic&fanatum.
SAra Sadelar , divexata , miferandum iii
modum , a fordido , ac acri vefica? ulcere,
fecit quidempericulum , therebinthinsecy-
pria?, ligni nephritici, chalibis, aquse mulfe*
aliorumque cum ficcantium, tumdetergen--
tium remediorum , qua? longior ufus com-
probaverat effe , fanando ulceri, efKcacifH-
ma. Quibus tamen omnibus, parum, aut
nihil proficientibus , confugit tandemada-
quam, fontisfpadani: cujuscertecontinuo
ufu,debellavit tam felkiter deploratumillud
veficse ulcus: utfummeobftupuerint, qui-
bus id videbatur habere certam defperatio-^
nem.
M 3 N i g o-
i8i
NlCOLAI TVLPII
OBSERVATIONVN
MEDICARUM
L I B R I T E R T I I
C A P V T I.
Mifera virgmis gibbofz conditio.
Isparem humanae vitse con-
ditionem, ut paflimalia; ficde-
monftrat potiffimum , inufitata,
quorundam morborum, atroci-
tas: feviens nonnunquamadeoimmenfum
innonnullos: ut vix fuppetentverba, qui-
bus exprimas debite inefTabilem ipforum
miferiam. Qualia infortunia equidem vidi
plurima. Sed non poffum hic , non memi-
niffe trium segrorum ; quorum certe ferox
calamitas, &formidabile tormentum,excuf-
fiflentlachiymas , vel infenfiifimo hofti.
Virgo gibbofa redigebatur paullatim,
cum a dirficili fpiritu , tum ab aqua intercu-
tem,in easanguftias : utnecpotuerit federe,
necdecumbere, nedum (quodtamenmoli-
cbatur) corpus fuum , quafi in sequilibrio
fufpendere, ex lineofubligaculo. Undefa-
dum,
Medicarvm Lib. II. 183
ctum, ut coa&afit, fefe provolvere ih genua,
ac cubitos : eoque prono fitu , integrum
ampliiis menfem , fuftinere gravem , pon-
derofi corporis, molem. Sed nonfineevi-
denti excoriatione cutis, ob continuum arti-
culorum attritum.
Ex quo , inverfi corporis , pofitu , dici
non poteft , quantum intumuerit facies;
quam formam gena^ ; & quas non tubera
acquifiverint palpebrae. Ut fileam nunc,
fummum illud vkx. tasdium ; quod conce-
ptum,exintolerabili hac miferia,nefcio quos
non gemitus; & qusenonexprefTitlamenta.
Adc6 ut vocarit, modo illosfelices, quife-
mel duntaxat morerentur: mod6 vero qui
mortui placide quiefcerent. Quum fibi,qua~
{\ in pcenam daretur : & continenter mori, &
nihilominus nunquam quiefcere.
Exclamans proptera , nullum fux miferiae
dari finem. Venim alium, ex alio, necti er~
rorem. Ejufque perplexo reti, tam ftricte
vitam fuam intricatam detineri, utlicetvi-
vendum fit, ignorettamen,ulteriusvivendi
rationem. Se non amplius libere, fed preca-
rio vivere. Dummodo viverefit,ire cottidie,
quafi ad proprias exfequias. Et accipere a
morte, plus detrimenti, quam folatii.
Quae lamenta ut magna;fuere tamen neu-
tiquam morbo graviora. Siquidem enim de-
cumberet fupina, obftabatilicogibbus. Si
M 4 prona,
184 Observationvm
prona, urgebattarn vehemens, opprem* fpi-
ritusdimcultas: utvideretur dicfhim, acfa-
d:um peffum ire. At fi inclinaret in alteru-
trum latus: profluebat ilico illuc tantuma-
quae, ex hydropicoventre : ut malueritmil-
lies mori; quam tam acerbam vivere vitam.
1
Capvt II.
Vejica, a calculo, confampta.
N quam eandem rerum defperationem,
utique incidit Iuvenis quidam Harlemen-
fis , miferandum certe in modum excarnifi-
catus, a duobus calcuhs, in vefica urinaria
clanculumlatitantibus. Quippe ita abforb-
ferat illos , frequens veficse mucus: ut nequi-
verint eos digitis explorare , nedum ferro
convenienter exfcindere lithotomi.
Vnde fa&um , ut continuo fuo attritu,
non modo abraferirit ; verum integre con-
fumpferint membraneas vefica? tunicas. II-
lasfo folummodo , vel potius , aliquatenus
adhuc fuperftite , mufculofo ipfms collo.
Quod cum non foretcontinendo lotio , dif-
fudit fe illud neceffario per vicina inteftina:
excitans iilic ut dolorem acrem ; fic continu-
am meiendi difricultatem ; & exitialem ner-
vorum contra<5tionem.
Sive obexquifitum inteftinorumfenfum:
five infignem retentae urinas acrimoniam,
quse
Medicarvm Lib. III. 185
quae certe tam acerbe pupugit , laceras,
ulceratae vefica? , oras : & accenfas , vicina-
rum partium tunicas : uti quoque lumbo-
rum nervos : Ut prse infuperabili doloris
cruciatu , contraxerit non tantum extre-
mam maciem : fed oppetierit quoque mifer-
rimammortem.
Qua tamen , priufquam defungeretur,
coa&usfuitintegrum annum fedendotranf-
igere. 3c non here, atque hodie, fed con-
tinenter caput ita fublime habere : ut nun-
quam id licuerit ipfi , in pulvinar inclinare:
quin diclum, ac fa<5tum diftraherenturvel
omnes ; vel certe iili nervi : qui aut caput
verfus fcapulas trahunt: aut rectam , &im-
mobilem reddunt cervicem. Quam prio-
rem fpeciem,ut «5n^«Wwjficinfequentem
vemw , fiye rigorem appellant Medici.
Quorum fane feviffimorum tormento-
rum crudelitatem 3 tam impenfeperhorruit
hicluvenis: ut fugerit, canepejus&angue,
qualecunque decumbendi genus. Malue-
ritque perpetimconfligere, cumineluctabili
dormiendi neceffitate: quam tam acremper-
peti dolorem : & tantis moleftiis redimere,
tam irrequietam , fatifcentium membro-
rum , quietem. Quorum tamen fec uritati,
tandem confuluit mors.
In cujuslucH, contigit quidem fuccum-
bere , fed non decumbere. Quodtamen bis
fuit
i8£ Observationvm
fuit conatus, fed bis utiquerepulfus. Cum
ob indefatigabilem doloremrtum ob atroces
nervorum contradtiones. Qua? certe inter-
venere tam frequenter : ut neceffehabuerit
parere inevitabili neceffitati; Sc invifam vi-
tam finire, fi nonfedendo,faltemcedendo.
Infpectis autem poft obitum , miferrimi
hujus cadaveris extis, vidimus duos infignes,
in vefica, calculos: fed muco, acpuripeni-
tius iimmerfbs : quam ut ipforum durities
potuerit a lithotomi digitis attingi. In quo
tamen maximum artis illius momentum.
Ipfa ver6 vefica, adeo a calculis fuit attrita:
& a pure tam fxdc confumpta : ut urinadefti-
tuta proprio receptaculo, fluctuaverit libe-
reperuniverfa inteftina.
Quorum finuofl anfradhis acriiis ubi vel-
licarentur , communicabant ilico malum
fuum , nervis a fpinalimedullaoriundis. &
illi viciflim ipfi cerebro. Cuj us prxternatu-
ralis contraclio > incnrvavit non femel 3 tam
vehementer hujus juvenis dorfi fpinam : ut
univerfum corpus, videretur, inftar alicu-
jusglobi, retrorfum conglomerari.
Deprimentibus interimduobushifce cal-
culis, ufque eorectuminteftinum: utcoar-
ctatum produxerit plurima membranofa
filamenta : intertexentia tam arcte interio-
rem ipfius fiftulam : ut nihil excretorum
potuerit amplius tranfmittere. Plane eadem
ratione,
Medicarvm Lib. III. 187
ratione , qua fimilia filamenta vidimus ob-
ftruxiffe gulam, acarcinomatecoarcliatam.
Capvt III.
Gangrana umbilicL
MUlier annos nata qumquaginta, con-
traxit , ex acerbiflimo ventris dolore,
infignem gangrsenam rdepafcentem tam tru-
culenter medium abdomen : ut confumpto
umbilico, &perforato peritonsEO, denuda-
verit non modo mefenterium, acinteftina:
fed exeferit praeterea, pleraque ventris exta.
Horrendum mehercules fpe&aculum. &
teterrimum,deteftand*e calamitatis, arma-
mentarium.
Cujus abominanda laniena obiiciebat
oculis , hinc hiulcum cutis , mufculorum,
peritonaei , ac omenti foramen : illinc ver6
cruentas, exulceratarum partium , oras:la-
cera,deformis mefenterii,vafa:& qu^cunque
ventris vifcera, apure, fanie, ac effufis cibi
reliquiis , tam fcede confpurcata : ut nihil vel
acerbius unquam tulerit ; vel exfecrabilius
videritquifpiam mortalium.
Equidem certe, utingenuefatear, nefcio
quam nonpotiusferam admimTethsec aegra:
quam talem aquilam : qux non tantum de-
pafcebatur cor (ut de Prometheo fabulantur
Poetae). Sed pneterea etiam pleraque ven-
tris
i88 Observationvm
tris exta. Im6 quicquid in inferiorehaccu^
lina , nutriendo corpori , deftinavit fagax,
ac officiofa natura. Sed complicatis tragicis
hifce aulseis, properemus potius ad tempe,
minusfaltem inamaena.
Capvt IV*
lapides bezoarttci, in homine.
ADmiranda, ludentisNaturae, opera, ut
pafum mundus univerfus; fic oftendit hu
primis homo,animal vere divim im. In quo,
uti continentur omniumquafianimantium
formae: ita vix quicquam compie&itur ma-
jor mundus ; cujus figuram n©n exprimat
ad amiuTim, fcecundum hocce, totiusuni-
verfi, compendium.
Ioannes de With , Senator Amftelreda»
menfis, enecatus acalculo, & fe&us deinde
a chirurgo , habuit in vefica fua , viginti
novem calculos,figura,ac magnitudineinter
fe , ut difpares : ficforma , glabritie , ac lasvi-
tate ade6 invicem fimiles : & tam prope con-
venientes cum lapide bezoartico , quem fert
India orientalis: ut facile, vel oculatiffimo
impofuhTent, aromatario.
Latitabat autem unufquifque , involutus
proprio receptaculo; & quidem tam tecte:ut
circainitium, crediderit chirurgus, nihil cal-
culorum illic detineri. Cujufmodi caverno-
fiscu-*
Medicarvm Lib. III. i8p
fis cuniculis,teftanturBrouerdus,&R.aphael
Thorius, inhsefiffe utiqueinnumeroscalcu-
los, in rugosa , Ifacii Cafauboni, vefica. Sed
non in facculo illifubtusadhserente, quem
afferuntuno ore, fuifle, fine calculo. Licet
fecus videatur indicare Ioannes Kiolanus ,
antropograph. lib. 1 i. cap. xxvi 1 1. Vide
Iohan. Beverovicium in fpecilegio, de cal-
culo.
Lapides vero hofce, ceu induftrium, faga-
cis naturae, opus, ubi intueretur Cornelius
Sasboutius; quiomnem astatemtriverat, ia
exfecandis calculis ; afferuit fancle , inter
innumerum illum , quem viderat calculo-
rum numerum , occurriffe quidem fubinde,
miras, lafcivientis naturas, hguras. Verum
ha&enus nullam, in quam tantum operse
pofuiffet , polydsedala rerum parens , Na-
tura.
C a p v t V.
Calculus vefica adnatus.
TTElut calvarise fracta: nihil perniciofius
eft , occulta, oppofiti offis, rima: Cic fum-
me nocet veficse urinariae , calculus ipfi adna-
tus. Quem five tollas , five relinquas, per-
inde occidis segrum. Cujus periculofeac-
cretionis fpecimen, licuit aliquando videre,
in cadaverecujufdamviriBrabantini. Cujus
Vefica
i<>o Observationvm
Vefica continuit calculummembranainvo-
lutum ; &fibris fuis tam ftri&e vcficx tunicis
adligatum : ut vix inde avelleretur fine mani-
feftadilaceratione.
Quam eandem calamitatem, fed eventu
triftiore dicitur quoque vidiffe Vetus Am-
ftela, pagus ad mille paffuum Amftelredamo
diffidens , in ruftico vere infelici. Cui litho-
tomus adempturus calculum, extraxitfimul
& ipfam veficam. Utpote calculo, tot, &
tam tenacibus vinculis accretam : ut nequi-
verit ulla arte, ab eo feparari. Ac proinde
conjecit in prarfenspericulum non minus vi-
tam asgri : quam famam curantis.
Viderint itaque hic Lithotomi, quam fa-
cile decipiatipfos candela cerea : & quam pa-
riim fidendum, penicillo ferreo , tentandi
gratia, in veficam immiffo. Quippe renitens
durities, eftipfis, infallibile, prasfentis calculi
inditium. At calculus tunica fiia obductus,
nec reluctatur tadfcui : nec percuffus edit fo-
nitum. Quocirca non credendum folis hi-
ice experimentis : fed vocanda funt infubfi-
dium etiam aliafigna: confirmantia vacillan-
tem ipforum certitudinem.
Sedquid faciet lithotomus, inveniens e-
jufcemodi calculos, incisa jam urethra, & di-
latato rite veficse collo ? tollet, an relinquet?
tollet fequaces, & relinquet reluctantes. Ne-
que cnim omnes involucro inclufi adna-
fcuntur
Medicarvm Lib. III. Ipl
fcuntur veficse,fed quidam illorum flu&uant
libere. Prodeuntque non minus facile ; ac fi
nulla tegerentur membrana. Utiequidem
bisvidi, in duabusmulieribus, qua? ejufce-
modicalculos, &fponte, &profpereexcre-
vere.
Quod fi ver6 , vefica fit male conformata,
five ob membraneum feptum eamintus di-
videns. Uti videre Cafparus Bauhinus , &
Volcherus Cojiter. Sive ob, ««91/01». jMi ad-
harentem, qualem habuitvirinufitatse eru-
ditionis, Ifacius Cafaubonus. Sive ob mem-
branas ipfius complicatas ; & pubis ofli ar-
ctiiisaccretas: quamutpoflit fectio inftitui;
fine evidenti veficae offensa, Qualem hujus
partis pofitum equidem aliquando obferva-
vi, in filio cujufdam mercatoris, fec~tioni jam
deftinato. Tum certe non minore circum-
fpedione opus erit ; uti videre fuit in exem-
plohicinferto.
In quo, ingloriam certe operam collocaf-
fet lithotomus , alias minime in exercitatus.
Nifiperterritus, aperverfo hoc veficx fitu,
fuftuliffet prudenter manum de tabula.Con-
fulens utiliter, nonminuspuerifaluti, quam
fuo honori. Latitabat namque hic calculus,
(uti quidem docuit anatome ) tam perplexo
errore , contortsehuicveficse implicitus: ut
ne ipfus quidem ^fculapius eum inde exe-
miffct, fine manifefto vitsedifcrimine.
Cap,
Ip2 Observationvm
Capvt VL
Calculus vejica arcVe circumdatus.
Vlr matura? setatis aliquoties ferio admo-
nitus, noluittamen fibi exfecari calcu-
lum. Non quod vereretur (uti quidem pras-
fe ferebat) vitas jac"hiram : fed ne videretur
familiam fuam fraudare neceffario fuo ful-
cro. Quasfententiaubiftetit. Increfcerein-
terim malum : infe&ari acerbius tormenta:
& vires indies ita fatifcere: ut obfolefcente
corporis ufu , cogeretur vitam cum morte
commutare.
Altero rene , a putredine , jam confum-
pto , altero vero , ab aqua ita diftento : ut
videretur fupplere vicem vefica?. Quam e-
tiam vidimus plane vacuam: & omniliquore
deftitutam. At ureteres tam amplos, ob cal-
culosillac crebriustranfeuntes.-utinfe, haud
gravate admififfent digitum humanum. .
Ipfa autem vefkacontinuit duoscalculos:
acorrugatis ipfius tunicis tam arcle circum-
datos : ut praster illos, vix unciam recepiffet
liquoris. Qiia? inufitata ipfius anguftia pe-
perit , procul dubio , ipfi , non modo cre-
bram urinae difficultatem : veriimetiam con-
tinuum dolorem: ortum exfervida, prasaf-
fata? urinse, acrimonia: erodente affiduo , in-
tentas vencx membranas.
Quas
Medicarvm Lib. ILI ip^
Quas fiquidem , praster commemorata
incommoda, acriusetiamurgeret, afperio-
ris calculi , attritus , excarnificabatur certe
ufque e6 miferrimus hicce homo ; ut prae
tormentimagnitudine, nefciverit multoties
qu6 fe verteret, non fatagens amplius fuos
demereri : fed invife vitas tantopere jam per-
tsefus, ut exuto omniilloamore, quem cir-
ca mali imtium, diximus, inftar voraginis,
abforpfiffe qualecunque calculi tormentum,
difcefferitnoninvitus , e vita.
Capvt VII.
Calculus , trium unciarum ffficnUexcretus.
CAthalina Pannemaker, agens annum
octuagefimum nonum , ubi integrum
trienniumjtuliffet ahimofe, in vefica urina-
ria , calculum ponderantem tres uncias>i cum
duabus dragmis, enixa fuit taiidem feliciffi-
me lapideumhunc fsetum j cum duobus con-
chiliis, forisitidem lapidea crufta obdu&is.
Aufa fortaflis ipfa plusfponte ; quam in tali
setate aggreffus fuiffet , ne exercitatiifimus
quidem lithotomus.
Sed fuit hxc uirago, prseter setatem, ve-
geta : & tanta virium conftantia : ut tulerit
non tantum fortitcr longum hoc calculi
tormentum : {ed fuftinuerit etiam deinceps
nonminusanimofe> moleftamillam, cfflu-
N entis
i£4 Observationvm
Caicidus veftcat
Idb. ix
a. cakutuiS
h . S.£romimntia
cc, duo couchiUa
Medicarvm Lib. III. ip^
entislotii, incontinentiam, quaefolet fequi
veficam, tantomolimine, diftentam. Pro-
diens cottidie in publicum; &frequentans
non minus conciones facras, ac fi nihil vitii
fuhTet perpeffa. llti cum ftupore nobifcum
vidit exercitati/Iimus noftrse Reipublicx,
Medicuslacobusbarra, quicum vetula? huic
medicinam fecimus.
Capvt VIII.
Modus eximendi calculum , ex urethrL
CAlculum ver6 , quem mulier , ob bre-
vius veficse collum , facile ; illum excer-
nit mas, propterlongioremcolem, dimcil-
lime. Sed fi contigerit , lapidem aliquem,
tam firmiter urethtce inhserere : ut interclu-
dat urinae tranfitum , confugiunt ilicoMe-
dici ad triplex remediorum genus. Scalpei-
lum, uncum , vel fuchim. Eorumque ope
educuntur nonnunquam , ex angufta hac
fiftula calculi ; ut magni , fic interdum maxi-
me oblu&antes.
Sed fuctus cxteris plurimum prxpollet.
Utpote tutuTime, eliciens calculos etiam
afperrimos. Cum a fectione relinqnatur
plerumque inxqualis cicatrix. Et uncus non
parum exafperet glabramurethranunicam.
Verum fi calculus immoretur prope glan-
dem , feca intrepide , certus cicatricisafperi-
tatem non tam reformidandam , in carnofo
N z eolis
ip6 Observationvm '
colis fine , quam in medio membranarum
du&u»
At ver6 , praeter triplicem hanc calculos
educendi viam , excogitaruntMedici i£gy-
ptii&quartam. Cujnsope eliciunt calculos,
fine incifione, non tantiim exurethra; ve-
riim etiam ex ipsa vefica; dilatando duntaxat
colem per inflatum fpiritum. Qui ne pe-
netret ad interiora, comprimunt ar&ama-
nu, extremum pudendi. Et propulfo paul-
latim calculo, per digitum ano immiffum,ad
latiorein urethram; adigunteum lentever-
fus pra?putium. Quo ubi pervenit, remo-
veturconfeftimcannula, quse colifpiritum
infuftlavit. Eaque ratione, educuntur ab il-
lis calculi, magnitudinis nuclei oliva?. Vide
Profperum Alpinum medicina? iEgyptiar.
lib. m.cap. xiv.
Cuiufmodi certe lapides, etiam fine tali
molimine, cottidieapud nosprodeunt, vei
fponte, vel arte eliciti. Prsefertim fucfcu, vel
unco. Et nonnunquam folius cacheteris be-
neficio. Cujus periculum, nonitapridem,
facturus lithotomus , perduxit folo cachete-
re,lapidem vefica?, sequantem nucleum oli-
vxy ukra medium urethrse. Quoloci, ubi
mhaereret firmius, quam ut fequereturtra-
hentis manum; incidit fubtus colem; & edu-
(5lo illic calculo, liberabat segrum feliciflime,
abomnicruciatu.
Siqni-
Medicarvm Lib. III. lpj
Siquidcm autem incruentum hoc JEgy-
ptiorum experimentum , opitularetur pro-
mifcue cuieunque calculo, fivemagno,nve
parvo (quod tamen minime teftatur Profper
Alpinus) ex ufu certe foret, ufumillius, in
ufum trahere. Sed colis virilis ductus angu-
ftior eft,quam ut tranfmittat cujufmodicun-
que calculos. Neque enim dilatatur urethra
perindemari,acvulvamulieri. Acproinde
toto cxlo errant : qui Medicinse candidatis
paflim inculcant, Colem non miniis amplia-
n poffe, ab arte : vel fpiritu illiinflato : quarrf
vulvam, a nat\ira mulieribus prargnantibus,
obftetricante.
Capvt IX.
Turunda lapidefeens,
ADolefcens temerarius, fretusluvenili ro-
bore, ivitinlndiaoccidentali, venatum
Urum, five taurum fylveftrem : ferox pro-
fecto, &indomitumanimal. Verum vena-
tione infeliciter fuccedente, ictusfuit gravi-
ter a tauricorhu; tranfeunte vulnere, perpe-
ritonaeum, ufque in vacuum vefica? urinariae-.
Cujus dilaceratas tunica?, plurimum ubi
colligerent puris ; immifit illis chirurgus,
detergendi caufsa, ampliorem turundam:
concinnatam ex complicatis filis. Quodli-
namenti genus , creditur effe Hippocratis
N 3 tfAfwny,
i_p8 [Observationvm
'wwtvv, lib. v. aph. xlv 1 1 . Evenit autem, fi.
ve argri incuria; five curantis negligentia, ut
turundam hanc infeattraxeritvefica: obdu-
cens eam primummuco, deinde vero con-
creto calculo.
Unde occludi paullatim vulnus ; emingi
continenter pus ; & collum veficae, urgeri
tam perenni mejendi diflicultate;ut inde mo-
veretur non levisfiupicio, latitantisalicujns
calculi. Quem etiamtandemipfiexfciditli-
thotomus,£quantem magnitudine pugnum
humanum : & continentem in fe, turundam
illam , quam diximus chirurgo clanculum
fuiffe fiibdu&am. Erat autem hic lapis , ut
fragilis : fic accretusduntaxat,expureindu~
rato. Attamen liberatus hic Iuvenis a pon-
derosa hac mole, evafit ilico inextricabile il-
lud periculum , quod ipfum alias , miferan-
dum in modum confeciffet.
En vada, ac brevia, quse vites chirurge.
Adne&e prudenter fafciam, linamentis: im-
mittendis in plagas, adinteriora penetran-
tes. Sed-praecipua fit, thoracis, ventris, ac
veficse, cura. Quse nificordifuerit, incides,
procul dubio, in acutos ignomiiiiae murices:
Sc prsecipitabis segros, tuse diligentias com-
miffos, in inextricabilem errorem.
Cap.
MEDICAB.VM LlB. III. ipp
Gapvt X.
Lethdis ani tumor.
PEriculofa utifunt, durioratubera,inter
gulam, ac afperam arteriam fefe infinuan-
tia: fic nequefrieevidentidifcrimineeftille
tumor: quihseret maribusintcrveficam, &
inteftinum re&um ; &feminisinter eafdem
partes, acvulvam intermediam. Prafertirri
(i adultus, nec maturefcat mature;nec efFun-
dat tempeftive pus in fe contentum. Inter-
cludit quippe, molefua, exitumexcretisillac
erupturis. Impediendo rigide, ne defcendat
alvus : profluat vulva : vel lotium deponat
veflca. Quseimpedimenta occidunt infalli-
biliterhominem.
Sutorisuxori, excrevit, fexagefimoaetatis
anno, ingens tumor, inter alvum, acvul-
vam. Sedloco penitiore, quamut e6 vel pe~
netrarent medicamenta pus moventia: vei
ferrum,abfceffum aperiens. Undefactum,
ut indies latiiis {cCq extendens , pervenerit
tandem, ad eam magnitudinem : ut fuppref^
feritipfi, juxta alvum, ac veficam. Quarum
partium cum non potuerit carere ufu,caren-
dum fuit duiciilimse lucis ufura..
N 4 C a p.
2,00 Observationvm
Capvt XI.
Dolor arii, quarta hora, afoluta alvo*
Qllantum homini prodeft moderata;
tantum nocet invicem immodicafan-
guinis profufio ; praecipue ex, ani venis. Quae
diftente acri,ac fervido fanguine,nifi mature
fefe exonerent; excitant faspenumero, vel
perniciofa ulcera: vel dolorem five conti-
nuum five periodicum. Sed rar6 ita ordina-
tum:ut invadat definitaaliqua hora.Quasta-
men interpolatas vices , uti contigit nobis vi«
dere,inmorbis aliis : fic etiam obfervavimus
eafdem, in reciproco harum venarum do~
lore.
Iacobus Scipio, vir procerus,fed ventricu-
liimbecillioris, & lienisfumme obftrudti,
doluit infigniter circa anum,qualibetquarta
hora , poft exfolutam alvum. Quiim alios
idem dolodfoleat invadere protiniis a deje-
ctione. Cujus morae cauffa, proculdubio,
rejicienda eft , in lentam illam pituitam ,
quam frigidus ventriculus continenter im-
mifcuitatrae bili,venis hamiorrhoidalibus in-
hserenti.
Sed cur accemt hic dolor prsecise hora
quarta, a deje<5tione ? annonex natura bilis
atrae? quae uti moveturdiequarto: ita for-
taffis &hora quarta? nifi lubeat forte recur-
rere;
Medicarvm Lib. III. 201
rere; & reciprocum hunc ordinem referre,
ad abftrufam aliquam cauffam. Quam e-
quidem in tantis tenebris , lubens difcutien-
dam relinquam fagacioribus ingeniis.
Erat autem hic dolor,ade6 acerbus: ut vix
fuerit ferendo aeger: quo circa nihil non ten-
tatum; quo opitularemur homini. Sedprse-
cipuum auxilium tulere fanguifugae ano ad-
pofitae:. Quse exfugendo fanguinem , venas
diftendentem, abforpfere fimul malignum
virus, anum fumme excrucians.
Capvt XII.
Lumbricus ex inguine.
SArtoris vxori , vivus lumbricus , ex in~
guinis u bi erupit afceffu \ veritus fuit chi-
rurgus, indeeventurumimmedicabile inte-
ftinorum ulcus. SedbenedixitDeustam cle-
menter, detergentibus , ac confolidantibus
medicamentis , fupra, infraque adhibitis ; ut
repleto convenienter ulceris vacuo; Sc gluti-
natis debite hiantibus inteftinorum tunicis,
brevi evaferit , expericulofo hoc fyrtuim
sequore.
Capvt XIII.
Vericulofa hernia fanata.
Nlhil hernise inteftinali perniciofius eft,
quam ftercusper osreddi. Arguit quip-
pe haec regurgitatio , manifeftam motus
N 5 periftal-
202 OBSERVATIONVM
periftaltici offenfam. In quo cum confiftat
verum inteftinorum ftabilimentum.Mirum
non eft , fi eo labefac~bto 3 peffum eat homo.
Licet interdum reperiantur nonnulli ade6
validi:ut devicta tam exitiali noxa,adipifcan-
tur iteriim priftinam fanitatem. Quod ta-
menalbo corvorarius.
Nautse, ex hybernonaufragiodiitmadi-
do, ac frigido, intendebantur tantopere a
fpiritu, inteftina, plus sequo refrigerata: ut
dilatato peritonsei proceffu , defcenderint
non modo in inguina, verum in ipfum fcro-
tum. Undedifficulterretrocompulfa; fivc
ob diftendentem fpiritum, five induratum
ftercus ; lsefere non pariim motum periftal-
ticum. Et cum non poffent fe infra exone-
rare, ejecerefupraper os, cumbilemflavam;
tum fordidaalvi excrementa.
Qua? pmernaturalis excretio, aliquandiu
continuans, licet videretur habere certam
defperationem : vidimus tamen die tertio
decimo, inteftinahsec, a Cornelio Sasbou-
tio, riteinlocum fuumreducla: & xgrum
quantumvisfumme debilem, im6 morti jam
vicinum, praeter omnem fpem, enavigaffe
feliciter, periculofam hanc charibdim.
Cap,
MEDICARVM LlB. III. 20J
Capvt XIV.
Sapientia Iuvenilis.
QUo profpero fuccefTu utique fruitus
fuit , locuples quidam fapientia? candi-
datus : qui juveniliter prudens, nefcio quae
non in mediumattulerit argumenta:quoe-
vitaret remedia] herniaz fux convenientia.
Afferens propterea, fequidemvideredifcri-
men negle&imorbi: &poenas, quasdaret,
ob contempta remedia.
Quin im6 ipfam mortem haud improviso
fibi interventuram. Quippe mortem omni-
bus promifcue proponi. Rem fibi effefatis
lautam;acproindeobitumfuum, nemini de-
trimento, quinpotiusmultisufui futurum.
magnam fortunam , magnum decere ani-
mum. Se jamfatisphilofophisefacris opera-
tum; &abundefcire, nonperpetuo timen-
dum, quod femel faciendum.
Mortem etiam non terrere fapientem, fed
quavis vita effe optabiliorem. Imo ftultum,
fomno dele&ari, & mortemperhorrefcere.
Se quidem juvene videri; fedfenem interim
effe, quifquis perveniffet, adextremumfui
fati. Iviffe alias alios , quo neceflitas vocarit.
Iturum & fe , quamcunque viam ingredere-
tur morbus: a quo id temporisobfidebatur.
Vitam circaeis illecebris fucatam , fallere
quidem
2©4 Observationvm' ]
quidemimperitivulgifenfus:fedPhiIofophi
mpercilio nihil indignius. Quocircafe bene-
ficii loco accepturum, fipoffetmaturamop-
petere mortem. Etbrevitate vitse fuperare
incommoda : quse forte adferret infequens
aetas.
Quse tamenfpeciofafiducia oppido quam
brevi deftituithunc philofophum;ubi vidit,
futiles fuas argutias difflari , a ftercore per os
erumpente. Et gloriofam illam linguam
continenter perfundi fseda alvi illuvie : & cor
majoribus infeftari anguftiis: quam unquam
conceperat animo.
Quas certetam vehementem, inipfum,fe-'
cere impetum:utlubensexuerit umbratilem
philofophum. Etobteftatusfitobnixe ami-
cos ; nullis parcerent fumptibus : fed quidvis
largirentur Medicis : imo mediam divitia-
rum fuarum partem : modo vendicaretur
ab anguftiis, quas intentabat urgens hicce
morbus.
Plurima quidem improvida fibi excidifles
fed nunquam cogitaffe , tam acerba fore
mortis fpicula. Neque tamimbelliatela,qua2
imaginariaPhilofophiaopponeret morti. Se
quidvis remedii admiffurum , & nihil non
adurum, modo liberaretur a praefentiffimo
hoccevitaepericulo.
Quibus lamentis permotiamici, permo-
veretandcm, fednonfine infigni mercede,
Corne-
Medicarvm Lib. III; 205
CorneliumSasboutium, ut manum operi
admoverit. Et feliciter repofuerit huic ju-
veni inteftina. Quibus in ventrem redudis,
dici vix poteft quantalaetitiaperfufus fithic
Philofop.hus : & qua alacritate numeraverit
pretium, quo amiflam fanitatem redemerat.
Oftendens vere fuo exemplo. Vafa inania
maxime tinnire. Et ante victoriam , facile
triumphum cani. Sed viros fortes , in ipfo
opere, effcacres, atante idplacidos.
Capvt XV.
Pupojlerumfilentium,
QUam neceffe Medicis, inquirere avide,
in naturam , ac morem morbi : tam uti-
le segris omnia nude detegere. Nocet quip-
pefilentium, fed magis fimulata veritas. plu-
resnamque curat, cui plures fidunt. Et opti-
me medetur, cui optima notitia. Ecquis e-
nim telis fuis attingeret, quem nonconfpi-
cit , fcopum? pugnat certe andabatarum mo-
re , quifquis cum ignoto luctatur morbo.
agunt nonnulli fubdole cumMedico : fed
ludentes taliludo, luduntdepropriocorio.
Vidua , luveni cuidamdefponfa, fentiens,
ob inteftinum , ininguina, prolapfum, ven-
trem nihil amplius excernere; fategit omni
ope eum movere. fed fpe fua fruftrata , con-
fugit tandem 3 fed ferius ad Medicum. a quo
tamen >
io£ Observationvm
tamen forte fuiffet adiuta , mod6 candide
revelaffet, quamfubdolefubticuit, naturam
fui morbi.
Sed verita , ne fponfus forte refcifceret,
qua laborabat , herniam : maluit eam clam
habere , quam fuse confulere fecuritati. Ig-
nara, in medicina, maxima effe temporum
momenta.Et occafionem femel elapfam,dif-
ficulter poftliminiorepeti. Quod praepofte-
rum judicium deploravit quidem ipfa dein-
ceps ferio, fedfero.
Iam enim computruerant inteftina : & re-
dticla in abdominis vacuum ; adeo non fu-
ftulere malum : ut potiiis occiderint ipfam
aegram. Quale infortunium nimis certe
quamfamiliareeft, inteftinis; vel tarde, vel
violenter repofitis.
Capvt XVI.
Immoderatus Clyfterisufus.
Flliolse Guilielmi Evervini, infuditPhar-
macopolae uxor , ob inteftina a fpiritu di-
ftenta, tam frequentes clyfteres: ut in ven-
tre, poft obitum diffecto, vix pugillus fter-
coris fuperfuerit. Argumentocerteeviden-
ti, immoderato clyfterum ufu,nonfemper
fubducifuperflua : fedinterdum quoquene-
ceffaria: quas tandem cederentindiga* natu-
xx in utile alimentum. Sine cujus perenni
admini-
Medicarvm Lib. IIL 207
adminiculo , confumitur neceflario homo.
& exhauritur tandem uberrimus, noftrae vi-
t#jfons.
Capvt XVII.
Interior inteflinitunica, excreta.
Dtnvn^xy (quam tormina vocatCelfus,)
cxpellit ab inteftinis , mod6 cruorem,
cum quibufdam mucofis : modoopima, ac
pinguia: modo ramenta tunicac interioris :
modb ver6 qusedam carnofa : quaiia vidit vir
diligens , hercules Saxonia aequantia ulnse
longitudinem. Uti nos integram , inteftini
rec~ti, membranam.
Helmerus Chnftianus , excruciatus im-
penfe, ab acribusinteftinorumtorminibus,
ienfitex fervidaillabile, adeoexulcerarifibi
inteftina: ut intrao&idui curriculum, excre-
verit infra,integramillam tunicam:quadnte-
ftinum re&um intus obvelat. Propellebatur
autem illa , non confeftim in pelvim : fed ad-
hserefcensfirmiter podici, nequiit inde con-
venienter feparari, anteexa&umbiduum.
Quod infolitum, pendulae tunicae, fpecta-
culum , perterruit ufque e6 familiares ; ut
vererentur, neutique prociderent &reliqua
inteftina. Sed re accuratiusperpensa, erexi-
mus perperam proftratos. & convocatisin
auxilium, obaffe&usmagnitudinem, pluri-
bus
2o8 O b s eJr v]at I oJNjV m
busMedicis, decrevimus communicpnfilio,
primiim auferre abrafam inteftini tuntcam:
deinde prseter cottidianam , aquse mulfie, in-
fufionem, lacera inteftinafrequenterabiue-
re , clyftere infequente ; cujus ope etiam , ex
toto , tandem convaluit.
fy. Herbarum , veronicse , agrimonia?,
centaurii minoris. Scordii 3 fingularum ma-
nipulum medium. Mercuriaiis, parietariae,
fingularum pugillum. Decoquantur ex
aquaplantaginis, & vinorubro. &admifce
deinde colaturae unciis fex. Succi apiipalu-
ftris, meliis mercurialis,finguIorum unciam.
Myrrhse , aioes pulveratarum fingularum
dragmam. Miice , fiat clyfter.
Capvt XVIII.
Adeps cottidie d alvo prodiens.
ALithaea Erpicomia , mulier gracilis , ac
tenera, afflicla frequentius , five afebre
tertiana , fwc ab obftructo liene 3 excrevit
tandem finguiis diebus, quatuordecimam-
piius menfes , piurimum flavefcentisadipis;
incumbentis ftercori , inftar butiri lique-
facti. Sed eaplerumquecopia: utpotuiffet,
modo quisillumcoliegiffet, replere aiiquot
vafcula.
Carbonibus injectus edebatflammamfa-
tis lucidam, & remancns aliquailciiu inex-
cretrs
Medicarvm Lib. III. 20p
cretfs refrigeratis, concrefcebat inftarduri-
oris adipis. Verum , quod fumme admiran-
dum , prodibat femper , fine torminibus.
Sine macie, nedum febre colliquativa, quam
tamen plerique medicorum, credebant, in
primo acceffu, infallibiliterfeanimadverfu-
ros. Edo&i fortaffis a Galeno, pinguiaex-
crementa fieri , a febre fundente pinguedi-
nem. comm. 1 1 i.inlib. epid. 1 1 1. c. lxx i i.
Sed segram coramintuiti, animadvertere
ipfam non modo non emaciatam ; Veriim
integram a febre; & potiffiimimillafpecie,
quam fibi fuerant imaginati. Latitanteta-
men in ventre ipfius occulto aliquo calore,
diffolvente , proculdubio , quem hic de-
fcripfimus, adipem. Pinguis quippe excre-
tio producitur ex colliquatione : Sdllainvi-
cem ex calore immoderato. Vide Galenum
lib. vii. comm. inaph.xxxv.feddiffolutio
carnis, indiget seftu ferventiffimo. Iuxta
eundcm comm. iii. in lib. ni. epid.
cap.Lxxn.
At unde qusefo defcendithicadeps? non
certe ab interiore inteftinorum membrana,
uti quidam perperam opinantur. nullus
enim illic loci adeps. Sed adhseret duntaxat
externac coli tunicae. Per cuj us adapertospo-
ros, licet credant viri eruditi, indyfenteria
tranfudare qusedam pinguia : verifimile ta-
men propterea non eft > cottidianam hanc,
O tot
2,10 Observationvm
tot menfium, adipisexcretionem proveniffe,
ab externacolitunica,
Quin defcendit potiiis , ex fententia Gale-
ni> vel ex toto corpore , vel mefenterio,
omento , pancreate , aliave opima ventris
parte. Doluiffet namque alias impenfiiis:
labcraffet utique graviore morbo : neque
manfifiet tam profpera, ac iilibata valetudine
etiam poftfextumdecimum, ab excretione,
annum. Uti etiamnum juxta mecum vident
Medici , qui illi , id temporis , medicinam
fecere.
Capvt XIX.
Idem adeps 3 ab alvo , ac vejica
SEd quid dicemus , de margareta Appel
mania1, hofpita publica? quas feptuage-
fimo aetatis anno , excrevit fimillimum adi-
pem: cum per inteftina, tum per veficam?
itidem finefebre , macie , aut fluxu colliqua-
tivo. Sed non fine immoderato iilo ventris
calore , a quo derivavimus, prioris exempli,
colliquationem. Accefiit tamen huic fub
finem morbi evidens febris : cujusaeftu anile
hocce corpufculum ade6 emarcuit : ut mors
in ipsa , vix quicquam , repererit , prarter
cxuccum, ac aridum cadaver.
Ca?.
Medicarvm Lib. III. 211
Capvt XX.
Vulnus , latioris inteftini , fimatum,
ORta forte inter ebrios rixa , vulneraba-
tur graviter , cum in pect.ore , tum in
ventre , infignis deco&or Ioannes fchram.
Penetrante cultriacie, inlatius, laterisdex-
tri , inteftinum. Quod licet ultra triginta
horas pependerit, cxtracorpus, jamabun-
de refrigeratum : reduclum tamen tandem
inlocumfuum , rediit nihilominus ad prifti-
nam temperiem , fineullocorruptionisme-
tu ; ficuti inculcat Galenus , fatis adpofite
lib. vi. aph. lviii.
Profluentibus interim cottidie , per vul-
nerishiatum , partim faxibus alvinis , partim
crudis , ac indigeftis cibariis. Quibus quan-
tumvis , pro innata ingluvie , nimis quam
frequenter fe obr ueret hic helluo;agglutina-
batur tamen non minus profpere inteftini
vulnus ; ac fi habuiflet exa&iffimam vitse fuae
rationem.
At ver6 , fanato quidem inteftino , fed
difiundtis interim , difciffi peritonau , oris,
incidit tandem, in plaga? loco, ininfignem,
prolabentium inteftinorum,herniam. Quse
negligentius habita^ degeneravit fexto anno,
poft infliclamplagam, in tam vehementem
grangramam : ut brevi occiderit hominem,
luasfanitatis vere focordem.
O z Chirurgus
212 OBSERVATIONVM
Chirurgus autem , qui vulneri praeerat,
fatagens id invenireinipfisintefKnis : &de-
inceps fibula, vel potius futura conneclere
difiunctas ipfius oras : ampliavit non mod6
plagam : fed eduxit fatis confidenter intefti-
na qua licuit, ex abdomine. Quse inconfi-
derataipfius temeritas, tantumabeft, utin-
venerit plaga? locum : & afferuerit a?grum
abhernia : utinduxeritpotiusinteftiniscum
dolorem intolerabilem : tum frigus prope-
modiim infuperabile.
Sed dicat quis? cur tam difhcilis inventu
laefus intcftinorum locus? an quiaperpetim
moventur, & vixmomentumferventillum
fitum; queminvenitingrediens cultriacies?
five ob naturam motus periftaltici : five ob
adfumptum alimentum ; vel fpiritum ipfa
insequaliter intendentem. Quibus accedit,
quod in obefis corporibus , reperiatur inter-
dum tantum carnis , ac pinguedinis in ab-
domine : ut chirurgonec oculis , nec digitis
liceat adinteftinapenetrare , nedum { acum
eo perducere, vel filum itacircumagere:ut
requirit iilafuendi ratio; quam fatis fpeciofe,
in inteftinorum vulneredefcribitAmbrofi-
usPareuslib. ix.cap.xxxiv.
Verum enimvero, diffecto poft mortem
hoc cadavere, vidimus evidenterveram obi-
tus cauffam fuiffe , fyderatam herniam. Sed
vulnus, ante annos fcx , inflictum coaluerat
tam
Medicarvm Lib. III. 213
tamdenfa, acfirmacicatrice: utvixguttula
liquoris per illud ampliiis tranfudaffet. Infi-
debat autem id, in fuprema, inteftini coli, re-
gione : prope membraneum illud ligamen-
tum, quod per longitudinem ipfius excur-
rens, quafi robur, ac ftabilimentum conce-
dit anfra&uofiipfius fiftulae.
Capvt XXI.
Valvula inteftinalis.
\ Tcrebra hsec inteftinorum mentio, fug-
**--*gerit hicmihi valvulam illam inteftina-
lem : quamaliquotiesintheatroanatomico,
propalam oftenfam, expedittandempubli-
ci juris facere. Non qu6 elevem alicujus au-
thoritatem : fed ut vindicem fideliter , ab
oblivionisinjuria, veritatem; nimisdiu,in
profundum demerfam.
Eft itaque hxc valvula , non tantum (ut
videtur indicare exterior aparatus) annulus
villofus, abfolvensintegrumcirculum: qui
animatus inftar orificii ventriculi , urgente
neceffitate, {ck vel aperit, velclaudit. Sed
talis potius circulus : ex quo dependet mem- ,;
brana, lata duosdigitos; cVitaconformata:
ut prseter animse vim , cuicunque viventi
parti infitam ; etiam figuras beneficio , apta
fit occludere Hei inteftini egreffum. Ante
quempendet, inftar cortinae; vel velialicu-
O 3 jus
214 Observ atio-nvm
jus laxioris. Cujus fimilitudinis ergo voea-
tur propterea , haud inconcinne , a Con-
ftantio Varolio Ilei operculum , quafi te-
gens > & operiens ipfius orificium. anatom
fib. m.cap. iii.
Siquid enim excretorum ab IleoafHuit,
attollitfe; concedensillisliberum tranfitum.
at ceffanteaffluxuconciditilico; impediens
expreffe , ne quid revertatur iteriim , a colo,
aut casco , ad ileum. Plane adinftar noftrati-
um cataractarum , quarum repagula fponte
non minus aperiuntur , quam clauduntur.
Quarumque bipatentes Ianua? ita confor-
mantur : uttantum pateantrefluxui,ceden-
do ; quantum renituntur fluxui , oblu-
ctando.
Im6 , quo quid validius hanc valvulam
premit, e6 reprimit ipfapotentiiis. tamar-
<5te fubindeocclufa: utnetertuiilimumqui-
dem tranfmiferit fpiritum. Nififorterobur,
ac ftabilimen ipfius , vel a morbo , vel ab
humida aliqua intemperie flaccefcat. Velut
id aliquando perfpicueanobisobfervatum,
in muliere hydropica. Cui, praenimioma-
dore , uti reliqua exta, fic quoque acquifi-
verat hxc valvula tantam mollitiem : ut vix
potuerit manibus tractari t nedum illud ofh-
cium corpori facere , cui ipfam deftinaverat
follicita, ac provida natura.
Pendula autem, hujus valvute, membra-
na,
Medicarvm Lie. III. 215
CeCCunv
■ co~lon-
'ivahtd&jjenelula?
ttyfrefius
vhndtvi/un
^ginierior con-iunica^
u6 Observationvm
na, ut craflfa, ac duplex eft: fic quoqueap-
paret oblonga, lata, &fi extendatur, femi-
circularis. Sed latitudo ipfi admodum dit
par eft. Etenim qua ileon refpicit, diffundit
Te laxe, adgequans ferme duos digitos tranf-
verfos. Sed qu6 longior hinc receffus ; eo
utique ar&aturpreiTius. Adeo, utcircain-
teftini medium (eo ufqueenimexcurrit) vel
prorfus obliteretur; & definat in membra-
neum illum ambitum:quiintrinfecus difter-
. minat inteftinum colon , a cxco. Ex qua
insequali latitudine , fequitur neceflarid fe-
micircularis illa fornia, quam proponit val-
vula , arte extenta. Uti exprimit fideliter
minor figura.
Membrana vero haec, adnectitur fuperiiis
villofo illi circulo , qui colon finit. Sedfub-
tus firmatur , vel potius detinetur valide
(quodtamen non patebitnifi fagaciinvefti-
gatori) a duabus exilibus membranulis: pro-
deuntibus utrimqueexlatere, illiusorificii,
perquod tenuia inteftina [cfe exonerant in
laxiora. Quorum vinculorumufuseft, im-
pedire, ne valvula facile vacillet. Alligant
quippeipfam Ileo.Nefejugata,ob multifor-
mes corporis agitationes, vel divellatur con-
tinenter: vel diftra&aaliquateniis, excidat
protinusfuis fedibus.
Sed infenor Valvulse pars fludtuatiibere.
Qu_6 feexpeditius , cum attollat, tum depri-
mat.
Medicarvm Lib. III. 217
mat. Inquo confiftit totum ofKcium, quoci
corporihumano prasftat, volubilis hxc pars.
Cujus, adducto framo , nifi coerceretur cot-
tidianaftercoris regurgitatio: erumperet ne-
ceffario, quolibetmomento, peros, abomi-
nanda ventris cloaca: conipurcata indefi-
nenter illa parte, qua divinitatis fuae femina,
aliis communicat anima rationalis.
Quippe ita a Natura comparatum eft. Ut
licet afuperioribuspartibus oriantur intefti-
natenuia : defcendant tamen proptereanon
rectadeorfum: fed expellantexcrementa fua
furfiim : obfinuofainteftinorum volumina,
Praxipue ver6 circa locum hujiis valvula*.
Sine cujus impedimento reverteretur ftercus
facile ad os. Gravianamque natura fuafe-
runtur deorfum, maxime invia lubrica, ac
declivi: quibus accedit, quodinteftinaten-
dant continenter deorfum, permotumpe-
riftalticum. Cujus naturam defcripturus
Galenus, afleritfatisdiftin&e , ciborumde-
lationem per inteftina fieri , inteftinis circa
ipfos, fefe contrahentibus. Comment. v.lib.
epid.vi.cap. xxvii.
Quem naturalem inteftinorum motum,
promovent tam ferio, ciim feptum tranfver-
fum ; tum mufculi abdomini incumbentes:
utinclinata colififtula, vix ulla excreta, ab
Ileo fibi tradita, foretretinendo : nifinutan-
ti , ac pronae ipforum revolutioni , provide
O 5 obviam
218 Observationvm
obviam ivhTet, interpofitumhujusvalvulas
obftaculum.
Ofortunatos aulicos, fitali,contrarela-
pfum,cuftodia,firmaretur fluxaipforum po-
tentia. Non deciderent certe tam facile a
fummis ad ima. Neque momentanea inter-
valla attollerent, dejicerentque, tam fre-
quenter idem , lubrica? dignitatis, faftigium :
fiduciamque aliena vi innixam.
Sedde his alii, nosinMedicamaneamtis
paleftra. Vis itaqueinvenire infigne hoc,in-
duftriae naturae, artificium? exfcinde tranf-
verfe, ex inteftinis ftercore etiamnum reple-
tis, utramque cumIlei,tumcoliextremita-
tem. Et confpicies, in ejus medio, valvulam
commemoratam. Potulimiim vero fi infu-
derisaquam,perabfciffamlleipartem:quam
libere tranfibit, quicquid liquoris illi obtu-
leris.
At illam, quaminfundesper coloiij fiftet
ilico valvula. Quam propius quo confpicias,
dividefcalpellocoli tunicas, abaquaetiam-
numdiftentas.Etfaclo initio, alocolleoop-
pofito, deduceris paullatim, ad ipfam valvu-
lam. Quavel mimmumelevata,eflfluetilic6,
quicquid liquoris fuit remorata. Velut fa-
tegimus adumbrare in majore figura. Tn qua
accurate delineatur pendula valvulse mem-
brana.
Cujus craiTitiem; latitudincm ; nexum
cum
Medicarvm Lib. III. 2ip
cum inteftino colo; ac fibrofa vincula; qui-
bus utrimque Ileo fubtus adligatur, fiqui-
dem lubet attente confiderare : penetrabis,
procul dubio, in abfconditam, hujus arcani,
naturam. Et non poteris non celebrare di~
vinam providentiam : & eximiailkfapien-
tiamionumenta; quse in nobis profufiffime
conftkuitDeus.
R
Capvt XX IT.
Convulfio abdominis.
Aro contrahuntur homini abdominis
nervi. Attamen frequentius , quam ani-
madvertantMedici nonnulli: confifi, nefcio
quaimprudentia, quemcunque ventrisdo-
lorem,vel fieri a bilc acri; vel ob fpiritum,in-
tendentem inteftinum colon. Verum mx-
qualisventris diftentio , &adftri<5ra, rigido-
rum mufculorum, contractio, arguunt fatis
perfpicue,nervosmagis, quaminteftina pa-
ti. Alias non contraheretur venter tam inae-
qualiter : neque latera apparerent tam obli-
qua : velmufculi rectiadeo recta introrfum
incurvati. Utiluce clarius videre eft, in hac»
de quahic loquimur, convulfione.
Matronae locupleti coacervavit fi igidus ,
achumidus ventriculus, tantum crudioris
pituitse: utfafiva ex ore decidua,repleret cot-
tidie pelvemfatiscapacem. Sed eo fluxuad
inteftina
220 OESERVATIONVM
intcftina converfo, vidimns illa pf otinus a-
deo flaccida : ut leviffimo medicamenti fti-
mulo irritata, excreverint fubinde efrufifTi-
me. Imo interdum vicies,ex quinis granis ra-
dicis mechoacanse. Quas tamen> r edundan-
tishumoris, copia, (nifiillam interdum ex-
haurirent medicamenta:)infinuabat {ek fen-
fim , in fenfiles illos ner vos, quos fpinalis me-
dulla difpergit cum per membranam ven-
trem fuccingentem ; tum per mufculos illi
proxime incumbentes.
Quibus, a cr uda hac materia, obfeflis , ex-
carniflcabat ipfam fubindetantaabdominis
convulfio, quantapotuiteffemaxima. Imo
interdum ita efFera, ac ferox: ut venter vide-
retur, pra? cruciatu , quafi difrumpi. Prse-
fertim fiforetgravida. Sedno&ufempera-
cerbiiis , quam interdiu. Qui tamen urgens
dolor vix unquam ipfam defer uitjiiifi expur-
gata ritecaufsa, perradicemmechoacanam:
vel difcuffo acri ipfius vapore,utique & fpiri-
tu prascordiadiftendente , five per mithrida-
tium, fub noctem potui datum: five per cly-
ftere,ante tormentum hoc,mature infufum.
Qua? curandiratio evincit certe evidentifTi-
me, inufitatam hanc abdominis convulfio-
nem,originem fumere;ex cruda,ac flatulenta
pituita. Ex qua eunde affectum utiq; derivat
Philippusheghfteterus,qiu^pfulatiilimede-
fcripiit obfervationeprima, dccadis quinta?.
Cap.
Medicarvm Lib. III, 221
Capvt XXIII.
Ahfiejfus inguinum a vulva
VT mares ininguinadeponuntlocinoris,
ac lienis onera : fic mulieres praeterea
quicquid redundat circa vulvam. Via autem
per quam decurritimmunda haecce illuvies,
ftatuitur ab Anatomicis , inferius uteriliga-
mentum. Quod utrimque defcenditinglan-
dulas inguinales. In quibus uti mulieribus
interdum apparent tumores , a lue venerea:
fic occurrunt quoque in ipfis,ibidem loci,vei
omenti, vel inteftinorum herniar.
Acproindenontemere Cornelius Celfus.
lib. iv. cap. iv. Si mulieri, cum menftrua
non feruntur , (anguis ex ore exit ; com-
modiiTimum eft, cucurbitulam incifis ingui-
nibus ejus admovere. Vis cauffam? vix ullibi
locorum, accedes vel propiusadvulvam; vel
avertes efficacius ; efferum illum impetum,
quem fanguis uterinusfacit, inpartesfepto
tranfverfo fuperiores. Et praecipue in caput,
quod inftar cucurbitsecorporiimponitur.
Carbafia , vidua honefta, incidit ex pravo
corporis habitu, in menftrua inordinata : &
album uteri fluorem. Quae duo infirmarunt
ufque e6 vulvam:ut colle&a magnaforditie,
depofuerit tandem colluviem fuam, m in-
guina. Quorum immundus abfceffus, in pus
conver-
222 OBSERVATIONVM
converfus, monftrabat medicis^quafidigi-
to,fontemharum fordium efle vulvam. Qua
etiam detersa , fuit ilico huic zgrx, non tan-
tum meliufcule: fed evafit integre , exfale-
bris^mquibusha&eniis egeratvitam , longe
miferrimam.
Capvt XXIIII.
Tabes dorfalis.
TAbesdorfaiisjfeu q>timswn*s, dupiexeft
Hippocrati. Altera ab immodica Ve-
nere : lib. n.de morbis. Altera vero, a de-
ftillatione in fpinam dorfi. Libro de glandu-
lis. Quamutramquefpeciem lubuitBaldui-
no Ronfeo lumbaginem vocare. Quam-
quam hxc vox defignet Fefto}folam lumbo-
rum imbecillitatem. Praeterquamtamenin
tabe dorfalividcreeft, cum dolorem conti-
nuum; tum marcorem infuperabilem. Quo-
rum naturam minus ngnificanter cum ex-
primat lumborum imbecillitas : fatius erit,
ftare ab antiquitatis fententia : quam temere
ab ea defcifcere»
Dolorem autem hic parit , acida pituita;
dilacerans magnopere,vel membranam,qux
fpinalem medullam proxime cingit : vel
ipfos nervos inde oriundos. Sed fi obftruan-
tur vena?,aut arteria:: five a lumbis,five a cer-
vice huc delatse : vel ob conftringensfrigus,
a nimia
Medicarvm Lib. III. 22$
animiavenereillisimprefTum: five ob pro~
lapfum craffioris pituitae ( cujus maximam
copiam equidem aliquando illic confpexi.)
Eripitur segro, non modd confenfus inter
fuperiores, inferiorefque corporispartes:ve-
rum redditur praeterea fterilis,propter inter-
ceptam, decidui feminis,materiam.
Neque marcefcit folum ipfa fpinalis me-
dulla , quse obftruitur : fed contabefcit u~
tique cum illa corpus univerfum. Commu-
nicato paullatim malo,hinc per nervos cere-^
bro; illinc per arterias cordi; uti pervenas
Iocinori. Quorum nobiliflimorum vifce-
rum functione, evidenter lassa, torpet neeef-
fario corpus; marcefcit animus ; & confumi-
tur miferabiliter homo.
In qua tergemina , nervorum , venarum,
ac arteriarum via, invenire quoque eft viam;
inducentem , vel febrem convulfioni ; vel
convulfionemfebri. Siquidem febrisfuper-
venit convulfioni ; difcutit ( ut cum Galeno
loquar) seftuans cordis calor, illud frigus :
quod lenta , ac vifcida pituita imprefferat,
nervis fpinalis medulke.
Quod fi ver6 convulfio fequatur febrem.
Vel exaruit fpina? medulla, prafebriliincen-
dio. Vel acris, fervidse bilis, vapor, ab accen-
fo corde , per arterias, illuc effufus, pupugit
tam rigide fenfiles ipfius membranas: ut inde
fequatur exitialis nervor um contradtio. Po-
tifnmum
224 Observationvm
timmiim fi viresexhauferitpratcedens febris*
De cjua proptereafatis, circumfpedte Hip-
pOCrateS, Hb. I I. apll. XXV I. TrvpSTvv £7ri <r7tv*<rpZ
fiiXnov Jtnofy, h (T7m<rfA3V£7ri vrvpira. FebremCOll-
vulfioni fupervenire, fatiuseft; quamcon-
vulfionem febri.
Samueli verfpretio elevabatimpuruslien,
tot vapores verfiis cerebrum : ut inde de-
ftillaverit iterum plurimum acnoris pituita?,
primum quidem in occipitium, ac cervicem:
ied mox inde , in fpina? medullam : & potiffi-
mum in lumbos, ilia , ac coxasarticulum.
Quarum partium immanis dolor excruciauit
ipium tormento tam indefatigabili : utamif-
fo omnicolore, acdecore, incideritinlen-
tam febriculam: confumentem ipfum, mor-
te adeo tarda, acmifera: utante ejusaccef-
fum , non femel exoptaverit , languentem
emittere animam : & reluctantem exfpuere
fpiritum. Quod ipfum etiam, inhoc mor-
bo obfervavit, auclor libri de glandulis.
Sed ferendum fuit, quodnonlicuitmu-
tare. Praefertim. Labehac,jampenitiusin-
fixa, quam ut cefferit vcl tempori, velreme-
diis etiam convenientiffimis. Argumento
certecvidenti. Pervicaci, facra^hujusfiftu-
lae, tabi, auxilia medicaefle, nonfolumin-
firma, fed aufim dicere,nulla.
Cap.
MlDICARVM LlB. IIL 225
Capvt XXV.
Coxa dolor abjcejfu frnatus.
UXor generofi alicujus equitis , depofi-
tura apartu, prargnationis *eliquias,ex-
crevit duntaxat , purum , putum fangui-
nem: eumque tam copiofum: utinfirmatis
viribus, & exhaufto impenfe calido innato,
tantam inde imbecilJitatem contraxerint ar-
tus, genio fiio fraudati: utnequiverint afe
depellere deftillationes , quas nimis quam
frequenter , ipfis tranfmitteret refrigeratum
cerebrum.
Sed pra? caeteris , infeftabatur fummopere
coxa: quam trium menfmmcurriculo,tam
mifcrabiliter excarnificavit acerbiffimus do-
lor : ut aliquando coac"ta fit, totos quadra-
ginta dies, eidem incumbere loco. Neque
vel latum unguem inderecedere:quinpro-
tiniis deficeret anima: diftraherenturnervi:
& obrigeret , inftar alicujus ftipitis, corpus
univerfum.
Ac proinde cubandum fuitaffidud , inla-
tus obfeffum : & quidem tam ftrifte; ut nun-
quam licuerit illlifupponereculcitram plu-
meam: nedumcubile permutare: veltanti-
fperinfidere fedili molliori. Exorto interim,
ex adftri&iflimo hoc decubitu, tam ardente
pruritu, circa coxse articulum : ut ipfa inde
P vereretr,
n6 Observationvm
vereretur,non tam gangrenam,quam omni-
modam, deprefla? partis, corruptionem.
Paruit tamen neceffitati ; &ceifit , licct
invita, dolori inexorabili. Cujuscrudelem
cruciatum, ubinetantulum quidemimmi-
nutum irent etiam valentiifima remedia.
Tulittandem fuppetias Deus. Expulfoim-
medicabili hoc dolore , per infignem fe-
moris abfceflfum. In quo tantum puris fuit
colk-6tum: ut inde, primo eruptionis die ,
profluxerint ultra decem vafcula.
Quibus aliquoties deinceps repletis, ha-
buitipfatandem tolerabilius, &devid:oma-
lo, tsedii pleniifimo , recuperavititerum cor-
pus habiliifimum.Quod licet macies ita labe-
factaverat, ut piguerit vel loqui, vel femo-
vere. Peperittamenipfapoftmodum gemel-
los; vivens non minusprofpere, quamun-
quam ante inflidcum infortunium. Vere
« itaque Galenus , ex Hippocrate , acutos
« morbos ut per excretionem, fic longos judi-
« cari per abfcefliim. Prog. lib. 1 1. lecl:. lxv.
Sed viderint hic eruditi , utrum «W
fignificent Hippocrati , vel hunc afFe&um,
vel ejus cauflam , vel utrumque. Galenus
certe comm. in lib.v i . epid.fect.v.aph.xx 1 1 ,
« dicitclare. Ke^w Hippocrati eflfe diuturnas
«defluxiones in articulos ; & praecipue ifl
« coxam. Idemque ferme Hefychius , Erotia-
nus, & alii.
Cum
Medicarvm Lib. III. 227
Cum quibus etiam facere videtur ipfus
Hippocrates. afferensloco, commemorato,
x.ih/Wmv,'$4 h%Haiv ucnv "oin&iv,q)^i£ut %u?w. Quod fC
interpretatur Hieronimus Mercurialis 3 in- -*
fluxionibusad coxam, venasretroauresfe-"
cato. quo impediatur fcilicet fluxus ad cox-
ain tendens. Nam ad ipfum morbum,
coxae jam infixum , parum profecto faceret
fanguis, pone aures, emuTus. Quem etiam,
ejus ergb , a nemine fua astate, id loci> detra-
clum afhrmat Galenus.
Atlibro dc aere, locis, & aquislegimus
CXpreffe. V7iv ry<i imrnmnst civrsxs rJ^^ru Xap- f c
fiocvii , um dsi K^ifJiefivivvv Xarc ruv I7r7iziv rvTi 7rvcnv. Ab f c
cquitatione apprehenduntillos *$w$ •' ni-c*
mirum femper propendentibus, exequis,"
corum cruribus. Ubi^W** fignificant vei "
deftillationem : vel morbum inde ortum. <c
Verum , libro de locis in homine, indi-
cat eadem haec vox , ipfum morbum a de-
ftillatione indudum. Neque tamen pro-
pterea verum coxae dolorem. A quo illic
loci evidentiffnne feparatur. Quafi fignifi-
cans quidem fimilem , fed nequaquam
eundem affectum. Ac proinde addit fa-"
tis confiderate. u* & hxiyw fa<n , i^ic&^ai f§ y.k\<*
fWm brBitxrtv, hrlJj\kov tmtvo7inc\. Id eft , fl pa-u
riim fluxerit,producit dolorem ifchiadicu m; «
& x6^tw , fiye diuturnum articulorum do- cc >
lorem, ubi fluere defiit. Sed fufficiat nobis, «
P 2 mon-
22,8 Observationvm
monflrafle hunc fontem fitientibus, ape-
riant eum latiiis, cruibusplusotii,
Capvt xxvr.
Coxaferramento exufta.
1 Acobus Vincus, legatus,id temporis, Prin-
*■ cipis LansbergiijCollapfus in fimilem coxae
dolorem, nihil non molitus fuit, qu6 evade-
deret hunccruciatum. Sedremediisparum,
aut nihil proficientibus , necjue affulgente
ulla fanitatis fpe,ullove,falutarisabfceffus,
inditio: decrevit vehementi morbofuccur-
rere remedio aecme vehementi. Et mature
devenireadferramenta candentia, ceu ulti-
mum,inveteratimorbi,remedium,videHip~
pocratem.lib.vi.aph.Lx. EtCelfum 1. iv.
cap.xxn.
Fecitque animofushicluvenis, chirurgo
copiam adurendi, nontamcutem coxadm-
pofitam ; quam exulcerandi eodem ferro
carnem, adipfum ufque os. Satagens hac
ratione , elicere materiam delitefcentem ,
fub membrana offi circumdata. Cui ope-
ri operam fatis rigide dante chirurgo, dici
vix poteft, qua fortitudine, vel potius animi
patientia, pertulerit hic seger candens ho cce
ferramentum : non curfim , fedlenta manu,
femori identidem impofitum.
Quas inufitata crudelitas, perterruit ma-
gisfer-
Medicarvm Lib. III. 22p
gisfermeMedicos, quam ipfum aegrum. Cui
ftahatfententia, quidvis.potiiis femel perpe-
ti; quamperpetimtorqueri, atamimmani
carnifice. A quo tamen ipfum, ex toto, ven-
dicavit crudelis hsec medicina. Non quidem
per dolorem ; qui per fe, dolorem non tollit.
velut diftin&e docetGalenus, lib. vi» epid.
comm. 1 1. fe<5t ix. Sed per perenne , pro-
fundi ulceris , proflu vium. Quod fane tam-
diufervavit, donecevacuata omnimateria,
fuerit extra omnem recidiva? metum.
v.
Capvt XXVIL
Vulnusjpinalis meduU&.
Ulnera lethalia dividuntur bifariarru
quxdam occidunt femper: qusedam verd
frequenter. Prout velpenitius defcendunt,
vel gravioribus implicantur affeclubus,
Priori fpeciei adnumerat Cclfus , vulnus fpi-
nalis medullae. Cujus periculum propterea
propofiturus, afferit. Servan nonpoffe, cui <€
fpinae medulla percuffa eft. "
FiliuslambertiErpenii, i&us pugione, in
fpinae medulla, concidit repente in terram.
Cutn alvi, ac veficas excretionibus ita impe-
ditis : ut nihil inde redderetur , nifielicitum,
avehementiflimis catharticis. Aquibusta-
men paulo poft, ne tantulum quidem move-
bantu r hse partes? redditas fenfim ita ftupidae;
P 3 im6,
230 Obsekvationvm
imby ob refolutos nervos , illis deftinatos,1
tam infenfiles ; ut nullis obedierint reme-
diis.
A qua omnimoda ventris fuppreffione,'
intumuerenonmodointeftina, afpiritu, ac
retentis excretisimpenfe intenta: fedpropter
oppreffa vifcera: accendebatur ufque eo cors
& diftendebantur tantopere nervi : ut inci-
derit inde non modo in vehementem fe-
brem ; fed in tam frequensanimideliquium;
utprmiumfudavererit affatim: mox veroal-
ferit ipfl , totus corporis habitus. Et quidem
hxc omnia ade6 celeriter. Ut tertio, poft in~
fiidum vulnus, die excefteriteviti; frigido
madore undiquaque obfitus»
Capvt XXVIII,
Fiftula infanabilis.
Fllia , pi&oris Nicolai Mix , infeftata
aliquandiu , acerbo lumborum dolore,
incidit tandem in moleftam inguinis fiftu-
lam : qua? perenni fuo curfu, ufque e6 con-
fumpfit teneliicorpufculivires: utbreviex-
cciTerit e vita. Cuj us mortis caufam inquiii-
tuf a anatome , invenit evidentem cariem in
cofta fpuria : emittentem continenter in
fubjc6fcas carnes , tantum acriorisichoris : ut
j Uis erof is 3 prodierit inde fiftula , ut longa, &
anfra£fcuofa : ficeludens quamcunque opem
medicam»
Quam
Medicarvm Lib. III. 231
Quamartisiiupotentiam, nonraroquo-
que videre eft, in fiftulis propeanumexor-
tis. Quarum principium excurrit nonnun-
quam altitfime : five adlumbos; five thora-
cis vertebras ; im 6 interdiim , ad ipfas fcapu-
las : quas fcoptula operta vocat Cornelius'
Celfus. Quibus in locis, equidem non fe-
mel offendi , fontem remotifTimarum , &
immedicabilium fiftularum.
Quarum inacceffa caries, quominusex-
ploretur fpecillo, impedit tortuofus ipfarum
nexus. Qui etiam remoratur clyfteres elu-
endo ulceri dicatos. Excluditque manum,
«xempturam os, intus vitiatum. Quo tamen
minus mature fublato , tollitur immatura
jnorte homo. & obftat obnixe, ne a Me-
dico fanetur fiftula, a remotiore carie origi-
nem trahens.
Cujnsoras, licet forfice diducas, &am-
plies (quod tamen ad cutaneasfiftulasfum-
me utile ) operam nihilominus ludes : nec
pervenies unquam , ad remotiifimum , fi-
nuoforum flexuum , principium. aquode-
fcendunt tot ramuli , & tam frequentes ri-
vuli, per profundiores mufculos, ac tendi-
nes ; ut licet fpecillum vel dexterrime im-
mittatur in tortuofam ejufcemodi fiftulam:
neutiquam tamen attingat , nedum immu-
tet, vel tollat cariem , genuinam , perenn is
ylceris, caulfam.
P 4 Cap.
*3 i Observationvm
Capvt XXIX,
Letbalis lumborum tumor.
"\ /f Ulieribusgravidis, utplurimum dam-
•***-*nidant, repcntinusterror; &inopina-
tum infortunium; ficnihilsequeiliasoffen-
dit , atque importuna repulfa ; aut gravior
aliquis lapfus : laedens impenfe , vel hanc,
vel illam corporispartem. Cujus offenfam:
licet flocci fepenumero faciant prsegnantes,
plurimum tamen detrimenti capit inde fce-
tus, etiam debite formatus. Quem talia in
fortunia tam turpiter nonnunquam defor-
mant, inipfavulva: utnullaarteidpoftmo-
dum cifpellas. In quo certe apparetimper-
veftigabilis Dei potentia. Cui seque facile
eft, hominem immutare, ac formare.
Paupercula, feptimo menfe, prsegnans,
cecidit fupina in lumbos : fed fme evidenti
cutis noxa. At infans in lucem editus habuit
infignem tumorem in lumbis: quoadaper-
to, effluxit ipfi quidem frequens aqua: Ced
non minusipfa vita. Quafublata, vidimus
fpina» vertebras ut laceras ; Cic late , a fe invi-
cem difparatas. & nervos , fpinalis medullar,
tam perplexo errore , per tumorem difper-
fos : ut vix ullibi pofuiffes fcalpellum , finc
manifefto vita* periculo. Quam calamita-
tem fiquidem reformides chirurge, cavefis
improvi-
Medicarvm Lib. III. ! 235
improvide unquam aperias, quod tam facile
ocadithominem.
Obtulit fe nobis, haud diu poft , fimilli-
mus tumor : fed diffolutus in ipfo partu:
eventu tamen aeque infelici. Cum ob gan-
graenam, confumentem ilico efrra&as, lace-
ri tumoris, oras. Tum ob denudatos ner-
vos , per tumorem paffim difperfbs , quos
circumfluus aer, adedimmutaverat : ut non
licuerit infantivitam prorogare, ultra diem
tertium.
Sed notent chirurgi periculum , quod
hicanimadverfum, inlumbis;utique evitan-
dum,in molliillo tumore, quiinfidetnon
nunquamdilatatiscalvariaefuturis. In quem
novacula dire&a, laedit facillimecerebrum,
illic efFufum. Etnihilfequiuscogitans, 110-
ces illi, cui veneras auxilio. Quoad ejus ita-
que , in tantis tenebris fieri poterit , utere
acri circumfpeftione : &confuge potius in
tumore, tam ancipiti; ad emplaftra, acfo-
menta difcutientia : quam ad fectionern,
vitaehumanseadeo perniciofam.
CapvtXXX,
Spm dorfi bifida.
Addam duobus hilceexemplis&tertium;
fed accuratiori bilance , ab anatome,
penficulatum. Tumorem videkcetrapifor-
P 5 mem*.
2J4 Observationym
mem, ibidcm loci, fxtui, in vulva, enatum:
ob rapam , prsegnanti matri , improvide
denegatam. Cujus repulfe erg6 , lumbos
fiios ubi percuifit , mulier animi impotens,
laefit tantopere tenellum , fsetus fui corpu-
fculum : utinde,inlumbis , enata fitipfi, in-
fignis rapa. Quam anguftiori pediculo in-
nixam , qu6 auferret chirurgus : conftrin-
xit eam ar&ilfimo filo : deinde fatagens e~
jnortuam fcalpello excidere. Verum ante-
quam res ed^devenit , jam emoriebaturin-
fans.
Cujus defun&i cadaver ubi perfcrutata
fuit anatomej vidimusfpinsemedullampia-
nc laceram : & nervorum propagines tam
varie, pertumorem difperfas: utnonfuerit
in manu medica, excrefcentiam hanc, quo-
cunque modo, demere: quin protinusde-
meretur & a?gro vita. a qua fevitia , pro-
pterea fedulo abfterrendi erunt chirurgi;
quotiens fe offeret fimillimus tumor : jam
fexies nobis vifus.
Difpefcebatur autem vitiata lixc fpina,
in duas sequales partes : ab ultima thoracis
vertebra, ufque in Iatcra, ofiis innominati.
Tegente hiulcum hunc hiatum peritonseo:
per cujus membranas,difpergebantur copio-
fiflimi nervi,extra orbitam fua, delati. Quani
divifie fpina: figuram , utfummedeformen,
curavi tamen exa&e aeri incidi : ne tumorem
hunc
MEDICAR.VM LJB. III, I35
S-ptrut btficuL
l^dh, xi. fy-r
S<piniL dcvfi
SpituL tijtda,
cLfusn. tumorts
h- *
ma. exetnpta>
iitff sgttue
f. cavutrv tumffris
2.36 Observationvm
huncimprovide aperiant chirurgi: fed vitent
obnixe ignominiam, infallibiliter inde ipfis
eventuram.
Capvt XXXI.
Vulva hili imatans.
A Dpofite profe&o , Aretseus Cappadox,
<C*-Mib. acut. 11. cap. xl. In mediis ilibus
<cmulierum, vulvapofitaeft: muliebre vifcus,
ccanimalis ferme naturamadeptum. Movetur
quippe perfe, vel verfus ilia, ac jecur : vel
thoracem, aut alia vifcera. In quibus exci-
tat fsepenumero infinita incommoda : defa-
tigantia nonnuncruam ingenia etiam acu-
tulima. Sed prout variant ipfius morbi, ac
fymptomata : pro e6 etiam difcrepat fre-
qucnter ipfius fitus. Mod6 uni loco rigide
adftri&us ; modo vero vagus. Quse difcri-
mina producuntur a ligamentis ipfius , vel
intenfis, velremiflis. Quorum ope cum ad-
ligetur velilibus, vel inguinibus; fequitur
neceflari6,ad iliorum motum, vel furfum vel
deorfum, vel oblique trahi vagum , ac er-
rans hoccevifcus.
Vultis evidens fluctuantis hujus motus
exemplum ? confiderate attente , formida-
biles uteri fuffocationes. Sed potiffimum,
infignem illum tumorem , quem in anu no-
ftri gerontotrophii , juxta mecum videre
m edici
Medicahvm Lib. III. 237
Medici quamplurimi. Elevabat is latus dex-
trum , ipfo illo loco , quem Ioeinori deftina-
vit Natura : cum tubere manifefto; &do-
lore fatis vehementi : im6 cum tanta partis
gravitate, ac diftentione: ut multi credide-
rint, ipfum jocinoris vifcus, in eam excrc-
viffe molem.
Sed fcalpellum , poft mortem , cadaveri
adhibitum , docuit luce darius , tumorem
hunc, non jocinori, Sedvulvse adfcriben-
dum. Relaxatisnamqueligamentis, attraxe-
rat illa tantum bilis vitellina? infe : ut inde
diftenta , adasquaret caput pueri, vel bimi,
veltrimi. Innatans etiam eidembili: quam
inftar alicujus gelatina?,per inteftina vidimus
ubertim eftufam. acujus, congelata? maffar,
lentore ut originem traxitmorbus, duode-
cim annos aegraminfeftans : fic verifimile eft,
continuum ipfius dolorem fuiffe, ex acri
erofione bilis.
Qua* etiam plurimum damni dederat &
rcliquis extis. Sedinprimis mefenterio,cu-
jus membranas impenfeinflammaverat. Uti
quoque , & veficam pure repletam. Non
vane erga Celfus. Medicinam effe artem "
conje&uralem : & conje&urse rationem ta- "
lem: ut cum fepius aliquando refponderit; "
interdum tamen fallat nos. Sednefluclues"
femper incertus , firma te anatome. Quas
licet pamm profit mortuis, plurimum ta-
men
238 Oeservationvm
mcn juvat viventcs : incifuros alias facile,
in fimilia infortunia. Quocirca verc idem
•cCorneliusCelfus. Incidere mortuorum cor-
" pora difcentibus neceffarium. Aufim equi-
dem addere, etiam medicinam facientibus.
Capvt XXXIL
Hydrofs uteri.
AEtius defcripturus , contrac medtetr. 1 v.
fer. iv. cap. Lxxix.hydropemuteri, af-
«ferit generari aliquandoinipfo, corpufcula
*cquaedam,veficasfellisfimilia. In quibushu-
«mor colligitur, quieftufus,vifcidus,ac aquo-
«fuseft. Quales vefica? interdum quoqueoc-
currunt in mefenterio > prsefertim eorum,
quos peffundedit hydrops. Sed exprimit hic
au&or proprie illam, molae uterinae , fpe-
cieni: quam fcriptores alii nominant aquo-
fam. Cu jus fpecimeil , equidem bis Iuniori-
busMedicis oftendi.
Vxor Philippi boreafis^afflicl-a aliquandiu
menftruis inordinatis, peperittandem , ne-
fcio quam pinguem maflam : continentem
infe , innumeras veficulas : refertas partim
aqua crocea; partim folo fpiritu. Excerne-
batur autem , non confertim , fed fruftula-
tim. Sed partes hae fuere tam frequentes , ut
repleverint fermeintegram ejufcemodifitu-
lam^qua aquam hauriunt mulieres noftrates.
Qua
Medicarvm LlB. III. i$p
Quamolaexcreta, effluxit utique tantum
aquse , acfanguinis , ab irritata vulva : ut de-
feceritcrebriiis anima. Quse virium proftra-
tio, etiam occupavit aliam illam mulierem,
quam vidi fimillimam depofuiffe molam.
Sedutraque convenienter refocillata, recu-
peravit brevi priftinam fanitatem. Pariendo
deinceps non minus profperc, ac fi nihii vitii
inde manfiffet vulva?.
Capvt XXXIII.
Tungusex vulva excifus.
FUngum, primum quidem indolentem
vident Medici; fed moxnonfine alicuju*
doloris fenfu. Qui eo plerumque fit gravion
qu6 plus seftuet,a praeaffata bile. Cujusube-
rior affluxus, excitat in ipfo non modo do*-
lorem, pruritum,ac inflammationem,fedin-
terdum utique livorem , & poft illum , ve-
ram carcinomatis naturam. Uti evidenter
demonftrant mamm2e,lingua,labia, guttur,
vulva ; aliarve partes , vel rarse,acteretes: vej
glandulis ita refertae ; utfacile degenerent in
fungos:proximumcarcinomatis,iubjecl:um.
Ex cancrofo oris fungo, fequitur, pra>
ter ardoris , ac doloris fenfum , frequens , ae
moleftum illudfputum: quodHippocrates
in coacis pranotionibus, c. xv i. aph. xxxv i»
vmixta-fif vocat. Cujus naturam afferit in co
confifterc.
240 Observationvm
«confiftere.Quod prccedatpus, ex thorace e-
«<rupturum.Sed in uliginofa noftra Hollandia,
terminat plerumque, ceu fidiflima crifis , fe-
bres etiam vehementifflmas. Utique vario-
las internas , & interdum contumacifflmos,
obftruc~ti lienis , aftect-us. In quibus non-
nunquam ejufcemodi ptyelifmus excurrit,
ultra menfis curriculum.
Quod fi vero fungus aliquis vulvam oe-
cupet : irritat illam continenter ; & efFundit
menftrua ipfius nonminuscopiofe, acfiin-
ftaret verus partus. a quo tamen fixus hic
tumor minime quum expellatur : necefleeft
tandem eonfugere ad fcalpellum ; & ejus opc
radicitus evellere : quod nequiit exftirpare
irritus ejufcemodi partus.
Sed artis eft, talem fe<5tionem velaudere,
vel rite perficere , in tam obfcuris tenebris.
In quibus tamen equidem illam bis vidi , non
minusfecurcinftitutam: & fungumejus foci
aBernardo Ollulario, chirurgo dexterrimo,
nneulliuspartisofFensa, non fecus exvulva
fexcifum: ac fi fub dio, & in loco maxime
obvio calpellum fuum direxiffet.
Matrona pia, ac verecunda, laceffita ali-
quandiu ab immodico menftruorum pro~
fluvio , incidit tandem in urgentem urinse
difficultatem : & cx illa, quafi in veripartus
conamina. a quibus licet nihil expelleretur
folidi ; dilatabatur tamen inde ufqueeo an-
guftum
Medicarvm Lib. III. 241
guftum vulvae os : ut obftetrix in auxilium
vocata, potuerit illic fentire fungum vulva*
tam firmiter s bafi fua , adnatum y ut nulla
viindedimoveretur.
Qua propterea defperata,itum fuit adchi-
rurgum , jam nominatum : qui ( explorata
convenienter tumoris natura ) fcalpellum
fuum nec timide dimifk in finum pudoris;
nec infeliciter excidit fungum hunc uteri;
jequantem magnitudinefua, ovumgallina-
ceum. Mirabantur amici prsefentes , hinc
fiduciamsegrae, aliasmaximeverecundse : ii-
linc ver6 , non minus audaciam fecantis: ag~
gredientis tanta animipraefentia, tam inau-
ditum, ac infolens opus.
Cujusope, ubi exemiffetfungofamhanc
excrefcentiam , ceffabant ilico dolores, men-
ftrua inordinata, fedprsecipueindefatigabi-
les illiconatus, quibuscontinenterftimula-
batur uterus , ad expellendum onus , plus
aequo fibi moleftum ; quod tamen poftanni
curriculum fenfit iterum illic increfcere. Sed
mutabaturbreviinpus; quocum, fruftula-
tim ubi excicferet,liberavit ipfam a repetenda
fectione, fed nequaquam a continuo fsetore,
vehementibus'anguftiis,&frequentibusani-
mideliquiis. Quorumfymptomatum ergo,
neceffe habuit deinceps integrum decen-
nium,immundamhanccevulvaulluviem, a-
liquoties abluere per infequentem clyfterem.
Q_ 5t. Her~
242- Observationvm
i^. Herbarum , plantaginis , boni hen-
rici , fingularum Manipulum. Solani , py~
rola? , veronicaz fingularum manipulum me~
dium. Seminumla&ucse, cydoniorum fin-
gulorum dragmas duas. Decocvuantur ex
aqua hordei, admifcendo novemipfiusun-
ciis, fuccifempervivi majorisunciam unam,
mellis rofac unciasduas, myrrhae dragmam
mediam, mifce, flat clyfter uterinus.
Capvt XXXIIIL
Majorfungus ibidem excifus.
GErtruda turrita , viduaquinquagenaria,
geftans in utero , extra omnem prsegna-
tionis fufpicionem , fimilem , vel potius ma-
jorem fungum: cum paripartusconamine,
neque difpari menftruorum profluvio : ula
fuit ejufdem chirurgi opera ; fed fucceflfu
feliciore. Subduxit namque ilii , fine ulio
recidivas metu , tumorem hunc adeo ma-
gnum: ut azquaret pugnum humanum. Fo-
ris crafsa, ac densa membrana obvolutum;
fed intus aibum , inftar adenum , vel tefticu-
lorumvirilium.
Venae autem , qux difpergebantur per
excrefcentiam hanc , continebant . fangui-
nem adeo obfcurum , ac nigrum : ut , pro-
culdubio , brevi degeneraffet , in naturam
carcinomatis. Cujus fpecimen memini mc
aliquando propalam oftendifle Medicis , ac
obftetn-
Medicarvm Lib. Illt 243
£xcre/centi& tttert.
'tab. xii.
' aaa& bafu vterc
adnata.
bb.b.b. jjars gibba.
244 ObsERV ATION VM
obftetricibus : in vulva cuj ufdam mulieris , a
cancro uterino, crudelem in modum, oc-
cifx.
Qnx, invivisdumforet, conquerebatur
aflldue, non mod6 de inordinatis menftruis,
vago pruritu, ac oberrante ardore, fed po-
timmiim de crebris animideliquiis : cruanam
frequenter ipfam invafere : ut tandem mi-
ferrime ab illis obrueretur. facta Medicis
ofHciosa cadaveriscopia.
In Cujus vulva, vidimus delituiffe tumo-
rem, ut lividum , ac atrum : fic cruore , ac
fanie undiquaque perfufum. Adhserefcebat
autem membraneis fuis filamentis, tamar-
£te, vulva? tunicis, ut non, potuiffet inde exi-
mi , fine fcalpelli auxilio. Vide Victorem
Trincavellum lib. x i . cap. xv. Aretasum acut
lib. 1 1. cap. xi. & Hieronimum ab Aqua-
pendente operat chirurgi: cap. lxxxv.
Capvt XXXV.
T&G*s>five fricatrix.
QLTamvis virga muliebris ( quas *a«7^s
vocaturKurroEphefiolib. i.c.xi 1 1.)
dclitefcat communiter, in finu pudoris.Pro-
dit tamenhxcipfaquibufdamfubinde, tam
longe foras : ut , aut credantur imperitis,
commigrafleinvirosrautfatagant ipfe pro-
ptcrea, lafcivius cum aliis yerfarimulieribus.
Qua
Medicarvm Lib. IIL 245
Quanefarialibidinequae fe polluunt,vocan-
tur Graecis^^^^i&latinisfricatrices. Quas
fcribit Cadius Aurelianus, lubentius mifceri,
cum fseminis , quam cum maribus lib. iv.
tard.paff.cap.ix
Henrica Schuria , mulier virilis animi,
pertada fexus fui , induit veftes viriles : &
profecta inmilitiam, meruitaliquandiu, in
obfidione SylvseDucis, fub Frederico Hen-
rico , celmTimo Araufionenfium Principe.
Sed domum reverfa. accufabatur perditse li-
bidinis : ob clitoridem extra finum pudoris,
adeo interdum (ek efferentem : ut conata
fuerit non femel, libidinofiuslafcivire , cum
aliis mulieribus ( quod xXstTv^stv appellant
Graeci) imd illas ita atterere , ac fricare(quod
Tes&tmommmt iidem)utcuidam viduae, cu-
jus defiderio impenfe flagrabat , ufque e6
placuerit deteftanda ipfius impudicitia : ut
(nifi per leges ftetiffet ) lubens ipfi nupfiffet.
Nedicamlubentius, quammaritofuo, jam
defuncto 3 ex quo tamen fex fufceperat li-
beros.
Habuit autem hsec t&£m> naturalia fua,
faltem quo adexternamfaciem, haudaliter
conformata , ac alias mulieres. Sed mtus
percipicbatur cvidenter (uti quidem tefta-
bantur tres obftetrices}paulo ante urina^ iter,
glandulofa aliqua caruncula, quamclitori-
dem vocant Medici. Quadicetin alusfsemi-
0^5 m>
246 Observationvm
nis, vix unguis exprimat magnitudinem; di-
cebatur tamen in falacihaciricatrice, acce-
dere ad longitudinem dimidiati digfti ; Sc
cratfkudine fua , haud male referre colem
puerilem.
At ver6, licet clkorishaec, foris nullum
fui perpetuo faceret inditium : apparebat
tamen interdum ; praefertim ubi vel difEcul-
ter mi&uriret ; vcl percita Veneris oeftro,
raperetur impenfius , in illicitam hancce cu-
pidinem. Quo tempore dicebatur hsec glan-
dula , extra naturaliaipfius protuberare, vel
adinftardimidiati digiti : velinterdumetiam
longius: pro ut vel majore, velminore, in
mulieres, exardefceret amore.
Quodimpudicum mulierum genus , fcri-
bit celebris Iurifconfultus Toannes Paponius
moitepuniendum.l.xxi i.tit.vi i.areft. 1 1.
{eA\\xcT&G*t> clementiorem naclaludicem,
caedebatur duntaxat virgis,& relegatain exi-
lium, feparabatur longiffime a nequkias fuae
conforte. Videlicet illa vidua, qua cum libi-
dinofius vixerat . Qua utique punita , fed
in urbe retenta , videbatur abunde diffolvi
illicitus, deteftandadibidinis, thalamus.
Cap.
Medicarvm Lib. III. 247
Capvt XXXVI.
MenftruapuelU quadrim&.
MEnftrua ut raroferuntur mulieri, poft
annum quinquagefimum : ficvixpro-
veniunt ante annum quartum decimum.
Quamvis non defint , quibus profluvium
hoc intervenerit vel o&avo, velnonosetatis
anno. Uti viclit loannes Fernelius pathol lib.
vi. cap. xvi. im6 interdum etiam quinto.
Tefte Hercule Saxonia pract. 1. v 1 . c. xx 1 1 1 .
Quibusannis, vident etiam Medici , non-
nullas virginesincidere, invehementirTimas
UterifufFocationes. & nonnunquam in pro-
fluvia menftruorum ade6 effera : ut non mi-
nus indigeant opemedica: acfiforentadul-
tx : & plenis nubiles annis.
Sed fupra fidem propemodum eft , filia
cujufdam tabellarii. Cui aquarto, inocta-
vum actatis annum periodice ubi ftuxiffent
menftrua : accidit forte, ut illis fuppreiTis, o-
mnis ipforumfanguisconverfusfit incaput,
Produeens illic primum quidem dolorem
dentis : fed mox fordidum , ac finuofum gin-
givarum ulcus : & tam pertinacem inferioris
maxillse cariem: ut non nifitardiffime, po-
tuerit ulceriscavum carne iterum impleri: Sc
convenienter cicatrice obduci. Licet nihil
non molitusfitnobifcum, virfedulus, Da-
niel Arminius, focietatilndicse a medicinis.
Q^4 C a p.
14% Observationvm
-Tab.
JCIIIc
Medicarvm Lib. IIL 249
Capvt XXXVII.
Tartus monftri bicipitis.
INter partus vitia , ficuti grave , infans in
pedes converfus : a.yeA71"7^^ vocant Graeci:
fic graviffimum , eofdem pedes effe, vel plu-
resduobus ; vel fitudifpares. Quam defor-
mitatis fpeciem obtulit nobis aliquando,
futoris uxor. Quse paritura Biceps mon-
ftrum , enixa fuit primiim duos pedes : fed
tertius, praeteromnem naturas legem , nati-
bus innatus, injecit tantum morae partioni:
ut neceflehabuerit, prssterobftetrices, im-
plorare opemchirurgicam: qu6, uncofer-
reo, extraheretur e} vulya) , renitens hocce
monftrum,
Eratautem id (utietiam proponit fchema
seri incifum) biceps : cum tribus brachiis;
totidem pedibus ; quatuor manibus ; & dua-
bus papillis , natibus utrimque impofitis.
Deforme profecto fpectaculum. Attamen
obftetricibus infigne documentum. Opitu-
landum cuicunquepartui. Etdeficientema-
nus auxilio ,' confugiendum mature' ad un-
cum ferreum : ceu facramanchoram ; &ul-
timum, difficilis partus, remedium. Velut
prseter Hippocratem , planiiisliquet, ex lati-
noipfiusGenio, Cornelio Celfo, lib.vn.
cap.xxxn.
Q^5 Cap.
2$o Observationvm
Capvt XXX VIIL
Dijfettio, Honftri bicipitis.
Ed quid omitterem hic , fimillimum
s
monftrum, coram magiftratu 5 incuria,
a nobis. Diffectum ? puellam videlicet bi-
cipitem : cum tribus pedibus , kd brachiis
quatuor. Artubus ver6 , ac capitibus y ut
feparatis a fe invicem: fic ventribuscontra,
ac thoracibus , tam ar&e in unum coalitis:
ut ne lynceis quidem ocuiis, ullum, inilHs,
obfervaffes difcrimen.
Diffecta , autem monftri hujus , cute , ap-
paruit confpicue (licetpridieejus diei, lu-
cem primumadfpexiffet) fubilla, plurimum
albicantis adipis. Quamvis fecus videatur,
in recenti ejufmodi fsetu obfervaffe , diligen-
tiffimus alioqui anatomicus , Cafparus Bau
hinus. lecur erat ipfi duplex , cum duplici
fellis veflcula. Et vense ipfius tam perplexo
ferrore, interfeintricatse, ac confufae : ut non
licuerit quicquam, diftincte faltem,in illis
notare.
Thoraci erant duo corda fejugata : inclu-
fa tamen uno involucro , & innatantia ei-
dcmaqux. Sedcuilibetfuuseratpnlmo. At
in ventrc una duntaxat vulva : unufque lien:
fedisadeorubicundus, acfloridus: utvide-
retur acccdere ad naturam Iocinoris. Vafa
autem
MEDICARVM LlB. III. 251
autem umbilicaliadefinere hinc indifiSffam
Iocinoris portam: illinc ver6 bifido ductu,
in arterias iliacas : & veticx fundum. Qua-
rum partium diftributio dele&abat fummo-
pere magiftratum. Quod ex illa clare confpi-
ceretur. Qui vitam, ac alimentum, a ma-
tre traheret fcetus , vulva? etiamnum inclu-
fus.
Cap.
z$i Observationvm
Capvt XXXIX.
Coles incurvatuf.
Clvi Campenfi , Veneri operam daturo,
incurvefcebat continud, tam rigide mc-
dia colis pars : utcogereturmultotiesabin-
caepto defiftere. Sed flne dolore, ullove no-
dulo, quemhuic affe&ui, folentpromifcue
tribuere , qui de illo fcripfere, Medici. Nifi
forte nodulum vocent , non conglomera-
tum aliquod tuberculum : fed exilem duri-
tiem ; impedientem , fi non integre, attamen
aliquatenus, mufculoscolis dilatationi defti-
natos. Quale certe impedimentum in hoc
segro fuit obfervare: fed vixdignumnoduli
nomine.
Quod tamen obftaculum , flve fuerit a
frigore, five abaffluxualicujushumoris, iri
caufsa tamen fuit ; qu6 minus, vel a^qualiter
erigeretur coles : vel inchoata libidine , ex
voto,fruereturseger. Cuiincommodo opem
obnixe imploranti , confuluit mecum , yir
eruditus , Gerardus Kychius : ut prsemiffis
rite catharticis, utereturnonnunquambal-
neo humido , ac oleoleni.
Quorum remediorum eventum, licet in-
vident utrique noftrum , lociremotiorisdi-
ftantia. credibile tameneft, fpiritum, par-
temhancplus nimio diftendentem, lentiiTi-
rne
Medicarvm Lib. III. 253
me fuiffe difcuiTum. prafertim , cum hoc
ipfum,in eadem hac colisincurvatione, (quar
flatulenta? convulfionisfpecieseft) lucecJa-
riiis deinceps licuerit videre, inviromaturae
aetatis: non nifi admodum tarde, etiamper
optima remedia , ab hoc vitio; liberato.
Capvt XL.
Fediculi fubis.
IUvcni Brabantino , plurimum vagi, &
oberrantis pruritus, in pube ubi fieret ; vi-
dimustandem illictededelituifle, aliquos
pediculos : figura rotundos , fed indorfo ni-
gra macula notatos. Ad hasc pedibus fuis,
cuti tam firmiter accretos : ut nequiverint
inde avelli , fme fcalpello . Quse tamen for-
dida, acimmurida colluvies, nefemelfubla-
ta, iterum facilerecurreret, imperata fuere
infequentia remedia, quibusetiamradicitus
evulfum fuit moleftiflimum hocce malum.
Ifc. Succi foliorum azari , dragmas duas
cum dimidia. Oxymellis fimplicis unciam
mediam.Aquae hordei uncias duas,mifce fiat
vomitorium. Quo ubi elicmflemus pitui-
tam in ventriculo ftabulantem : movimus
deinde alvum: &impofuimusfeliciterloco
affecto , fomenta , ac linimenta fubtus no-
tata.
&. Ariftolochias rotundasunciam.vera-
trialbi
254 Observationvm
trialbi unciam mediam.Herbarumabfinthii,
marrubii, abrotanifingularum manipulum.
Seminum lupinorum, & ftaphyfagrise, un-
ciam mediam. Nitri dragmas duas, coquan-
tur ex lixivio diluto ; & admixtis colaturas li-
bris duabus, aceti fcyllitici unciis quatuor,
fiat fotus. Quo convenienter deterfo , illi-
nebatur pubis regio hocce unguento.
%t. Seminis ftaphyfagriae , unciam me-
diam. Radicum veratrialbi, aluminisjfingu-
lorum dragmam. Argenti vivifublimati fcru-
pulum. Saponis nigri dragmas duas. Axun-
giae porcinsequantum fufficit Mifce, & fiat
litus.
Capvt. XLI.
Uors ex flore calcis.
Vlr fplendidus, csenatus opipare,incidit
repente, cum tota familia>qu2e eidemac-
cubuerat menfe, in ver^ginem, ardorem
gutturis , vomitum , praecordiorum angu-
ftiam, aliaque prsefentis veneni indicia. E
quibus fuccrefcere protinus nefcio quas non
fufpiciones. Sed eventus, fidus rei incertse
interpres, docuitperfpicue: necabAncilla,
conjectitamenin vincula : ne abalioaliquo,
cibariis quicquam malitiose fuiffe permix-
tum. Verum fponte, ex pariete r ecens illito,
inpatinam decidiffe, fulphuream illamcal-
cis
Medicarvm Lib. III. 255
cis efflorefcentiam, quascopiofimmeftabu-
labatur illic loci, ubi id temporis adfervata
fuere, cupedia, fecundis menfis deftinata.
Fac~him cjuidem fuit, fatisfedulumperi-
culum: utrum incibojamdiffoluto,reperi-p
returvelarfenicum; vel argentumfublima-
tum. ( Quae duo veneni genera noftratibus
potiffimum nota ) fed nec apparuit in vafis
fundo , conglomeratus arfenici pulvis. Nec
tingebatur albo colore, aurum fufpe&o li-
quori aliquoties immiffum. Quorum neu-
tro oculis occurrente , judicatum fuit, dete-
riorem hanc cibiconditionem , verifimiliter
originem traxiffe, ex commemorato calcis
fiore.
Excujusigneavi, mirumcertehaudfue-
rit -, accenfas ftiiffe fauces, perturbatum ven-
triculum, erofa inteftina, contra<5tos, pras
ficcitate, nervos: aliaque excitata, quaeniin-
quam confpiciuntur , nifiabexurenteardo-
re. Qui profe<5td in hoc calcis flore, adeo
clarefe in confpect-um dedit : ut intra paucas
horas peffumdederit infantem ejufdem fa-
milise,aliasfatis valentem. Evadentibus reli-
quis, vel per vomitum materise noxias: vel ci-
tam alvum ; vel per antidota , difcutientia
malignos, acrioris veneni, vapores.
Sed, prae caeteris,miratu digna fuit,Mater-
familias , alioquin itadebilis, ac inflrma: ut
qu# anteaquinquies peperiiTet fetummor-
tuum:
256 Observationvm
tuum : jam contrafuerittam valida, ac con-
ftans : ut intoxicata non mod6, non abor-
tierit: fed veneno celerrime per vomitun*
reje£to,evaferitquafiprima,prarfentinlmum
hocce,intentatas mortis, periculum. Enixa
deinceps, quem, id temporis, geftabatfse-
tum, nonmintisprofpere, acfinihilveneni
adfumpfiffet.
Calcem autem tam acriter urere ; &ero-
fionefua , tam acerbe pungereinteftina, uti-
que prxcordia illis impofita , docuit mani-
fefte Diofcorides lib. v. cap. xci.&lib* vi*
cap. xxix. fed videbitur fortaffis illkloqui,
de calce viva : Quum flos ipfius , cujus hic
roeminimus, progerminet ab intrita.
Verum refponfio facilis eft. Ablutione
videlicet calcis , infringi quidem aliquate-
nus, fummam illam ipfius adurendi vim. In-
trita? tamen nihilominuspermaneretantuni
ardoris: ut inde eleveturacerrimusilleflos,
qui inftarcandidifTimaniivis, inveftit recen-
tes parietes. Cuiquantumfitacredmis,licuit
aliquando videre in ore eqtii, Collega: noftri
loannis fontani , ex fimili calcis efflorefcen-
tia, totveficis, ac tam urente seftu, inflam-
mato : ut cogeretur propterea , abftinere
qiiam longiffime , ab omnipaftu.
Caf.
Medicarvm Lib. III. 257
Capvt XLIL
Sudorfeptem annorum.
FJ Ominiutroburconciliat, aequabilisfo-
1 lidorum , ac fluidorum harmoma : fic
difToivit ipfius vires diffonans eorUndem
concentus. Potiffimiim a naturas lege, fi de-
fcifcanthumores : five utiles, five excremen-
titii. Quorum in numero primas facile tenet
fudor. Cujus immoderatum profluvium,
labefa&at propterea impenfe corpus uni-
verfum.
Virgini male nata?, fuereabineunteatta-
te, ob fudoresprargnantimatricrebrius per-
motos, ade6 pervia, acpatulaeutisfpiracu-
la : ut continenter ferme maduerint. Cum
tam profufo , ac perenni , diffl uentis fudoris,
curfu; ut cottidieindiguerittribus, quatu-
orve indufiis , ad detergendum madorem,
cuti indefinenter inhasrentem. Quod im-
modicum fudoris effluvium , divexavitip-
fam,non aliquot menfes,fed feptem amplius
annos. Licet interim minime omitteren-
tur remedia convenientiffima. Adeo diffi-
culter eradicatur morbus hsereditarius.
R Cap.
258 Observationvm
Capvt XLIIL
Excoriatio, ab oko Vitrioli.
FAmumschirurgi,curatunis,fuomore,do-
loiTmdentium,infuditnubiliVirgini,five
confiderate, five improvide, tantum oleivi-
trioli, inos: ut defcendens in gulam, exefe-
ritnonfoliim, quafcunq; faucium partes:fed
accenderit prsetereaventriculum, jccur, &
potiflimum venarum , arteriarumque fan-
guinem. Cujus exurens incendium extor-
ilt medicis , praeter infinitarefrigerantia ; ac
plurima cathartica, frequentes ianguinisde-
tracliones : anteqiiamaliquatenusdomare-
tureffera hascfera: confumpturaaliasinno-
centiflimam virginem.
Sed incendio intus utcunque reftinct.o,
efFundebaturtamen calor, inftarexundantis
maris, tanto impetu, in habitum corporis:
ut exesa colli , ac faciei cute , defsedaverit
fumme corpus univerfum;imprimensmam-
mis, pect.ori, ventri,brachiis, ac cruribus tot
cinereas cruftas, ac tam faeda ulcera: utvix
quicquam manferit ipfi , vel glabrum , vel
veteris pulchritudinis particeps.
Quam deformem cutis formam, immi-
nuere quidem deinceps aliquateniis reme-
dia. Sed non ita, quin remanferint illi aliquas
maculx ; & turpia cicatricum veftigia. Uti
quoquc
Medicarvm Lib. III. 2$p
quoque in vifceribusfcintillsepriorisincen-
dii, Quibus vel minimum, a calidorum ufu,
iterum accenfis , incidebat protinus inreci-
divam : corporis habitum iterum turpiter
foedantem. SedpotiiTimum internos digito-
rum apices : qui nonfecus ipfi flavefcebant,
ac fi croco fuiffent infecti.
Capvt XLIV.
Exedens, prdcordiorurn herpes.
HErpes pracordia exedens, conftat ex
pluribus puftulis, modo inunum con- >
glomeratis; modoevidenterfeiugatis. Ha>
rent autem illse, in extimo diaphragmatis
ambitu ; inflammantes non tantum ; fed ex-
edentes, ardorefuo, ufqueeo cutem: ut cui-
libet ulcufculo fua infideat efchara. Qua vel
iponte , vel arte decidente , imminuitur ma-
nifefte, non minus exurens dolor : quam
moleftus illepruritus, quipuftulashafceaf*
fiduocomitatur.
Creditur autem hoc vitium , occidere
homirtem , fiquidem eirculum fuum abfoU
vit. Quod tamen non fit , nifi admodum
raro. Equidem faltem vidi hocmalumfre-
quenter: fed femper inxqualfterdifperfum;
ac nemini exitiale. Afferit tamen id Plinius
lib. xxv i . cap. x i . dicens , ignis facriplura e£«
fe genera. Inter quas medium hominem am-<c
K 3. biens
160 Observationvm
"biens Zofterappellatun&enecat, flcinxerit.
Quod infortuniurn vidit verifimiliter , licet
non addat expreffe, Ioannes Langius , in
MaixhioneBrandenburgenfi, ab hocafTe-
<5hi occifo ; epiftolaxxx 1 1. ScribonioLargo
vocatur hocvitium, cap. cyi.Zona: &no-
ftratibus ommeloop , five ambitus. Quod
variis circulis , variedifperfis, hominemali-
quatenus ambit.
Vir plenihabitus, &calidioris jocinoris,
doluit vehementer circa pracordia: cum acri
pruritu , infigni dolore , & frequentibus,
conglomeratarum puftularum,circulis. Ku-
bente cute vicina, & puftulis primum utique
rubris; fedmoxalbicantibus. &inqualibet
earum crufta riigra, quam efcharam vocant
Mcdici. Qua, convenienti litu , feparata,
degenerabat quselibet in humidum ulcufcu-
lum : cum acri dolore , fudore erTufo , &in-
terdtim tamimpetuofo, virulenta? materia?,
raptu ad interiora : ut animus aliquoties,
non fecus deficeret : ac fi ipfum occupaffet
contagiofa aliqua peftilentia. Cujus foro-
rem equidem propterea foleo appellare, per-
niciofum hocceherpetis genus.
Nam ficuti illacarbones majores : fic pro-
ducit hocminores. Exigitque uterque mor-
bus , ut catharticaa^que blanda : ita antidota
non minus efficacia. Sed in eo difcrepant.
Qnodherpetislabesduntaxatuni, peftis ve-
ro
Medicarvm Lib. III. 2<5l
ro noxia fit omnibus : occidens plerofque;
herpes contra non nifi pa uciilimos.
Kemedia ver6 hujus eruptionis confi-
ftunt, incorrigendainternperie, vifceribus
concepta: expellendaleniterbile; roboran-
do corde ; & infringendis tetris vaporibus,
vifceribus continenter affufis. Sedforisfuf-
ficitplerumque, unguentum rofatum; mix-
tum cum argento vivo prarciptato . Sed fi
efcharse ficcitas , ac moleftitfimus pruritus
non tollantur hoc litu ; expedit confugere
veladunguentumbafilicum : velleniens, ac
hume&ans aliquod cataplafma.
Capvt. XLV.
Vulfus arteru , extracarpum, explorandus.
T)01ydsedala natura imprimit nonnurt-
■V quam homini, non modoforis, figuras
adventitias , ac perverfas: fed diftribuit etiam
interiora pro libitu. Mod6 certis quafi ad-
ftri&a legibus : modo vero vaga , &: difpe-
fcens aliter , atque aliter , cum ipfa vifcera;
tum ejufdem ordinisvafa; videlicet nervos,
venas, vel arterias.
Maria Godofreda , vxorPrsetoris Guiliel-
mi Verdoefii , habuit in manus fua* carpo,
tam exilem , ac teretem arteriae ramulum:ut
ex ejus motu, vix quicquamlicueritpraefa-
gire five derobore, iivQ imbecillkate cordis.
K 3 Sed
i6i Observationvm
Sed natura collocaveratin manus dorfo, in-
ter pollicem , ac indicem , arteriam : quae aliis
communiter fertnr , per interiora carpi.
Quocirca neceffe fuit, fiquidforetjudican-
dum ,■ de virium conftantia: confugere a car-
po , ad artcriam in extima ma nu pofitam .
Quem natura? lufum , equidem etiam in
aliis, fubinde animadverti : fed evidenti/Ilme
in quodam noftra? Keipublicas Senatore.
Quem hujuserroris ergo, judicabat aliquan-
do, ceiebris alioquiMedicus,peftilentiain-
fectum. Licet id temporis pancratice vale-
ret. Sed impofuitvi.ro eximio inufitatushic-
cenaturaslufus. Quem ubividit, cecinitili-
cb palinodiam : &pertsefuspra2properi judi-
cii : docuit fuo exemplo : Nihil confiliis me-
dicis tam effe inimicum, quam celeritatem9
Capvt XLVI.
Gangr&na univerfalis.
SEni-fatuo, nequehere,atquehodie, kd
diutiffime debili, fatifcebanttandemuf-
que eo , cum languidum cor ; tum erfcetus
partium calor : ut a minima corporis offensa,
fequeretur protinus perniciofiffima gangrse-
na. Difpergens fe per iners hocce corpus,
tam libere, aclate : ut id, intrapaucos dies,
confumpferit univerfum.
Jsfon licebat illi, vel natibus infidere; vel
cubito
Medicarvm Lib. III. 2<5"3
cubito inqumbere ; nedum calcem pavimen-
to imponere , vel fcapulam in parietem incli-
nare : quin protinus extingueretur calor : &
a gangrama obfideretur non minus, pars
premens, quam preffa. Qua? labes, tam pre-
pete penna, corpus univerfum ubipervoia-
ret*. vidimus brevi, vixullam partem inta-
c~tam : quin omnia jam emortua : antequam
vere emoreretur, iruferrimumhocce,lafci~
vientis mortis , ludibrium.
Capvt XL VIT.
Gangranapedis.
LUcas Sincus, geometer Amftelredamen-
fis , contraxit ex penuria caloris innati,
gangramam pedis finiftri. Cujus digitis, a
parte fana , jam avulfis , obtulit nonnnn-
quam, homo, naturajocabundus, chirur-
go fuo ; ubi jam meliufcule ipfi foret, pedem
dextrum : quafi recreandi causa.
Sed eo, eadem labe, Paulopoft, itidem
infedo ; deferuit illum ilico intempeftiva
haecce hilaritas. & quafi defperata, jam tum,
omnifalute, crediditfirmiter, poenamhanc
caditus fibi immitti : quod tam intempefti-
ve joculatus fuiffet. Quae certe triftitia non.
deferuit ipfum , antequam defereret ipfa vi-
ta. Adeo periculofum , in feriis nugari.
Infortunium autem, quod ipfum oppref.
R 4 . fit,
264 Observationvm
fit , circumvcnit plerumque , quofcunque
a fimiligangrsenadetentos. Neque fuit for-
tatfis, ipfiusconditio, e6 deploratior : quod
peccatum hoc peccaffet: fed quia cordis ro-
bur fuit imbecillius: quamutconvenienter
ab interitu vendicaret pedes : ceu longifft-
me , a fe remotos. Quarum partium cxU
tium , propterea indicium facit circumfpe-
6Hs Medicis, brevi utiquepefmmiturum, &
totumhominem.
Capvt XLVIIL
Sphacelus brachii, afebre.
MAriaeNorotta?, a febreardente, impen-
fe extorrefact-se , effudit fe ,*circa fep-
tuagefimum, aetatisfuse, annum , tanto im-
petu , peftifer morbi humor, in brachium
■finiftrum: ut facto initio , acommiffurahu-
meri, prsecipitaretur, unanocte, inimme-
dicabilem fphacelum : ufque ad extremos
digitorum apices. Cum tanta protimis cutis
nigredine, & tam exucco,atrse carnis, fqual-
lore: acfiintegrum menfem, expofitum fuif-
fet , retorrido , urentis folis , asftui. Sicuti
cum ftupore , juxta mecum, vidit, exerci-
tatiflimus Medicus , Francifcus Vicquius.
Quicum fimillimum infortunium , ali-
quot annis poft , etiam in alia quadam obfer-
vavimus muiiere, fed eventu , arque infelici.
Noli
Medicarvm Lib. III. 2^5
Noliitaque dchirurge, ejufcemodi brachia
inconfiderate incidere. Satagens vel calo-
rem in cutem denuoevocare: velmedicina*
locum facere. Quod enim femel emortu-
um , id nunquam redit ad vitam.
Et licet malum videatur nonnunquam
ftare; acfcalpellum exigere: Virestamen, a
maligna febre frac~be, & pars ex toto vitiata,
non patiuntur fcindere , nedum abfcindere
membrum hacratione infectum. Maturares
quidem mortem, fed nihil interim juvares
segrum. Satiusitaque, circumfpe&e potius,
mortem praefagire : & qua licet prorogare;
quam non potes confervare, vitam.
Capvt XLIX,
Atrophia brachii fuclu fanata.
TRia fuere veteribus,juxta Oribafium,
coll. lib. vii. cap. x v i . cucurbitularum
genera : vitrea , amea , cornea. Quorum pri-
ora trahunt per ignem; pofterius citra illum,
folo oris fuc~t.u. Quae cornea cucurbitula , ii-
cet nobis ferme , in defuetudinem abierit,
plurimi tamen etiamnum fit Indis, fub torri-
da Zona, habitantibus.
Qui curaturi dolorem colicum , luvenis
mihi nptiffimi , infudere primu#n ore clyfte-
I rem: mox applicuere abdominicucurbitu-
i lascorneas. Quarumfpiritu, perexilefora-
K 5 men,
266 Observationvm
men, ore (ut Celfi verbis id efferam ) edu-
6lo ; occlufere feftinanter cavum id digito.
Cum ut cuti firmiter inhasrefceretcucurbi-
tula : tum ad eliciendum flatum inteftinis
moleftum. Quemcertefeliciilime, huicju-
veni, hacratione, fubduxerebarbari.
Quapropter domum reverfus , donavlt me
tali cucurbitula. Cujuspericulumequidem
aliquando facturus , felegi mihi ( uti etiam
fecit FabriciusHildanus, cent i. obf. lxxx. )
brachium ab atrophia confumptum. Cui
impofui hafce cucurbitulas : loco picis , ac
refinse: quibuslegimus, infimilineceffitate,
ufam fuifle , antiquitatem etiam remotiffi-
mam.
Attrahunt autem \\x cucurbitulas poten-
ter; & abduclaaptiflimecute, elevant venas,
&i arterias , pra? macie in fe collapfas. Qui-
bus iterum adapertis , commeant denuo
quocunque, fanguis, ac fpiritus. Qiioruni
indefinens affluxus, nifi cottidiefubiret, in
locum eorum, quascontinenterexcorpore,
decedunt. Non foliim non aleretur , fed
emaceraretur neceffario, membrum talivi-
tio infe<5fcum . Cui maciei nihil profe&o falu-
tarius eft , hacce cornea cucurbitula. Pras-
fertim fi affigatur dextre , j uxta curfum vena-
rum j arteriarumque, illuc nutrimentum, ac
yitam deferentium.
Nautse Iuniori, effluxere, ex amplo bra-
chii
Medicarvm Lib. III. 267
chiiabfceffu, tamfrequenspus: &adeoco-
piofus liquor: utfubdu&ofuccoalimentali,
&diffipato, plusasquo, calore vitali, conci-
derent vena? inanes : ceffaret accretio : & tan-
dem emacrefceretbrachium univerfum. Cui
jam exarefacto, ubi impofuimusaliquoties,
cucurbitulam Corneam : vidimus ipfiusfu-
(5t,u, tantum caloris, ac fanguinis, ad eutis ex-
trema attractum : utexfuccumilludbrachi-
um , nonmodo non alereturiteriim; fedadi-
pifceretur denuo priftmum vigorem : imo
tantum virium, acroboris: utpotueritde-
inceps quocunque iterum navigare : & in
mari , nullo non fungi officio.
C a p v t L.
Rotundum vulnus.
ELifabetha Nicola, domum reverfi, arri-
puit, pras laffitudine, quodcunque ob-
vium fedile. Ignara interim , illi incumbe-
re afferem : habentemin fe , longum, & acu-
tum pinnaculum. Inquoddefatigatumubi
conieciffet corpus , Ixfit impense nates : &
inflixit mufculo glutaeo vulnus , ut rotun-
dum ; fic fumme profundum.
Cujus videndi copiam , invitiffima quum
faceret chirurgo. Coaluitpropediem vulnuss
excitans, obacrepus, intus detentum,non
tam dolorem ; quam fuipitionem , luxata^
cqxas
268 Observationvm
coxa*. Verumeventus, ftultorumMagifter,
docuitipfamperfpicue, non coxamfedibus
fuis excidiffe : fed vulnus praepropere occlu-
fum. Eo enimrurfusperchirurgumrefera-
to , & facta puri eifluendi copia, fubfedit ilico
dolor : evanuit luxationis opinio : & appa-
ruit clariffime : plus damni dediffe, praspofte-
ram verecundiam; qiiam vulnusipfiusnati-
businfli&um.
C a p v t L I.
Carcinomafemoris.
IDa, famula Regneri Neckii, amicinoftri,
perculfa vehementiiis , fenfit ex inopinato
illo terrore, nefeioquem flbioriridolorem,
circa genu:cum tumore femoris,indies ufque
e6 invalefcente : ut poft annum feptimum,
videretur , plurium medicorum calculis , fi
non excedere , faltem fuo pondere, accedere
quam proxime , ad illam ftrumam : quam
ibidem loci,olim vidit Antonius Benivenius,
ponderantem fexaginta libras obferv. xiv.
Quam molem ha?c virgo, feptem ampliiis
annos tulit tamanimofe : ut nemo domefti-
corum , nedum quifquam extra familiam*
animadverterit unquam , quicquam vitii, in
ipfiusinceffu. Verumerofapaullatim, fum-
matumoriscute; intumefcentibusipfiusve- ,
nis ; increfcente indies pruritu j & carne ma-
gis
Medicarvm Lib. III. 169
gis > ac magis li vefcente ; nequiit ipfa malum
fuum diutius clam habere: fedcoactaidde-
tegere , imploravit tandem pudibunda , ac
moerens, opem medicam.
Expetens obnixe, tumorem huncfcalpel-
lo fibi amputari. Qui tamen per venerat jam
tum e6 incrementi, ac malignitatis ; ut ne-
mo idauderet. Quocircafuftinetetiamnum
invifum hunchoftem: &circumferenseum
quocunque , incedit non minus expediteY
per amplifTimamnoftramurbem, acfinihil
vitii, femori inhaereret. Compefcens inte-
rim malignum hocce carcinoma, ultra an-
num feptimum decimum, folo plumbi un-
guento. Cujuslitu, nihil fimilitumoriuti-
lius.
v
Capvt LII.
Febris quintana.
Aria funt Medicis , febrium genera ; &
multiformes periodorum forma?, Qua-
rum aliae occurrunt frequenter : alise rariifi-
me. Quibus merito attribuerim quintanam.
Paucis vifam; &tumquidem, velpauciori-
bus circuitibus : vel admodum tedx. Scuti
de fe ipfo teftatur Galenus lib. 1. epid.
comm. iii. tex. 1 1. fednobisobtulitfe inu-
fitata haec febris ; tot acceifionibus ,& tam
evidenti, totius anni , curricuio : ut nihil un-
quam,
%*jo Observationvm
quam", fuerit vel clarius ; vel magis diftin-
(5lum.
Filiam Iacobi Mori , chirurgi quondam
celebris, pracipitavit febris inordinata , in
quintanam: accedentem cumhorrore,ut ex-
ili ; fic calore admodum confpicuo. Duran-
te, reciprocantiumcircuituum, ordine,ul-
tra menfem decimum octavum. Attamen
fine evidenti corporis macie ; aut manifefta
virtum jactura.
Febri autem huic , ade6 non profuere
medicamentafrigida, achurnida, casterisfe-
bribusamica ; utetiamevidenternocuerint.
Sed juvereipfam,carduusbenedic1;us; cen-
taurium minus ; chamasdris ; fumaria ; aliave
velfummeamara : vel putredinipotenter re-
fiftentia. Sed inprimis aqua mulfa , quam
vidimusplurimumpotuiife, in lenta, acper-
vicaci hac febre.
Capvt LIII.
Cibi abftinentia , quartan& lethalis.
FEbris quartana,ut frequenter incipit cum
sequinodtio autumnali; fic folvitur raro,
nifi fub initium veris. Reliquo tempore, fi-
quidem quiefcat (quodtamen interdumfit)
revertitur facillime. Sive vitio aiimenti : five
obaerisinclementiam. In quainterditm hic
morbus prolongatur in seftatis medium , an-
tequara
Medicarvm Lib, IIL 271
tequam ex toto definat. Quem termlnum
excedens, remanet facile per integram hie-
mem : neque finitur , ante blandientis veris
acceffum.
Febrem autem hanc ftatuit quidem Hip- <e
pocrates, longam; fed fecuram, acfacilem^
lib. 1. epid. & Celfus ipfius interpresafferit"
lib. 1 1 1. cap.xv.quartanairmeminem jugu-<«
lare. Subintellige fi vifcera fuerint integra.
Uti fatis diftind;e monet Galenus,comm.in.
lib. 1. epid. textu iv. illisenimvelinflamma-
tis, vel aliter male valentibus, enecatquar-
tana quam plurimos. Sive per aquam inter-
cutem : five ob omnimodam cibi , acpotus
abftinentiam. Quae duo perinde perniciofa
funt febri quartanae.
Aquam vero intercutem , ut producunt
inflammatum jecur: induratuslien: acube-
rior frigidse potus. Sic <v7n><n4icw, five morbi-
dum cibi faftidium , laefio fuperioris orificii,
ventriculi. Quo a febre vehementer offen-
fo , tollitur omnis indigentise fenfus : five ip-
fafames. Qua ventriculo fubdu&a, nec ex~
petit homoalimentum: necfruituroblato.
Sed exficcatum confumit miferrimus mar-
cor. Quod mortis genus, equidem vidifre-
quenter quartanariisinterveniffe: fedpotif-
fimum fenibus , & magis in produ&a ; quam
incipiente febre Utietiam obfervatum, a
Braffavola, comm. in aph. xxxi 1. lib. 1 1.
Ianus
272. Oeservationvm
Ianus Hafius, virmacer, fedprocerus,at=
tritus aliquandiu aquartana brumali, deve-
nit tandem eo infirmitatis : ut cogeretur,
prse magnitudine febris , etiam vacuo tem»
pore, in cubilidecumbere: nequeunquam
iub divo ainbulare, quodtamenquartana-
riosmirificereficit.
Ex qua, exhauft: corporis, lalfitudine,
incidit paullo poft, in Oxiinimodamcibiab-
ftinentiam. Non tantum , fub tempus fe-
bris: fed etiam diebus intermediis. In qui-
bus tamen expedit, quartanarios modicum
cibum fumere. Quofuftineantfacile, quod
fuftinendum diu. Quantoenim tardiiisin-
cedit morbus ; tanto quoque pleniore vi&u,
indigetaeger. Exaph.vii.lib. i.conciden-
tibus itaqueviribus, vidimushanc abftinen-
tiam, non tantum huic, fed etiam aliis quar^
tanariis fuiffe fumme exitialem.
Capvt LIV.
Errornatur<e comptnfatus.
IMperveftigabilis , induftriae natura?, foler-
tia quamvis occurrat; ubique locorum:
eminet tamen potulimum in illis corpori-
bus: qua? quafi muneris fuioblita, velhoc,
velillo fruftravit membro. Quem errorem,
fuffufa deinde , quafi aliqua- verecundia,
compenfat iterum munifica liberali t ate.
Mulier
Medicarvm Lib. III. 273
MulierBritannica, natabrachiis, accru-
ribus ade6 diftortis : utvidereturcuicunque
operi inepta. Nad:a fuit tamen ab officiofa
natura , eam dexterltatem : ut potuerit lin-
guanere; &eadem expedite traiicere filum,
per anguftum acus foramen : $c folo ipfius
flexu , conftringere arctifiimum illud nodi
genus : quod textorium vocant noftratesi
Eadem lingua fcribebat utique elegantik
fime ; & inter alia , nomen filii mei , Petri
Tulpii, quod etiamnumpenes me, adferva-
tur.
Capvt LV
Incredibile, corporis humani 3 incrementunu
T) Uer quinquennis delatus ex Geldria , &
-*• Amftelredamibilanciimpofitus, pende-
bat centum , &quinquagintalibras. Corpo-
re quippe erattampingui, ac amplo: ut lum-
bi ipfius non cingerentur , niil fefqui ulnx
longitudine. At nates luxuriabant tam ub e-
ri carnis mole ; ut viderentur quadruplices.
In brachiis vero , ac manibus pofuerat tan-
tumroboris exuberans ipfiusnatura : ut ma-
num meam nonminusfortiterferierit: acfi
egiffet vigefimum setatis fuse , annum*
S Cap<s
274 observ ationvm
CapvtLVL
Satjrus Indicus.
QUamvi%extra forum medicum, attex-
am tamen huic telx, Satyrum Tndicum;
noitramemoria, ex Angoladelatum: & Fre-
derico Henrico , Araufionenfium Principi,
dono datum. Erat autem hic fatyrus qua-
drupes: fed ab humanaipecie, quampra? ib
fert , vocaturlndis orang-outang: ilve ho-
mo fylveftris. Exprimens longitudine pue-
rum trimum ; ut craifitie fexennem.
Corpore erat nec obefo, necgracili, fed
quadrato: habiliifimo tamen, ac perniciifi-
mo. Artubus vero tam ftrictis : & mufculis
adeo vaftis: ut quidvis & auderet ; &poifet.
Anterius undique glaber: at pone hirfutus,
ac nigris crinibus obfitus. Faciesmentieba-
tur hominem : fed nares fimae , & aduncse,
rugoiam , & edentulam anum.
Aures vero nihil difcrepare , ab humana
forma. Uti nequepe&us; omatumutrim-
que mamma prsetumida (eratenimfexusfae-
minini) venter habebat umbilicum profun-
diorem; &: artus, cum fuperiores, tum infe-
riores tam exactam : cum homine fimilitudi-
nem: ut vix ovum ovo videris fimilius.
Nec cubito defuit requifita commiifura:
nec manibus digitorum ordo : nedum pol-
lici
Medicarvm Lib. III. 275
"Jicme Jytve/lrus .
Oratff — outana.
zy6 Observationvm
lici figura humana': vel cruribus furae : vel
pedicaicisfulcrum. Quaeconcinna , ac de
cens membrorum forma , in caufsa fuit,
quod multoties incederet erectus : neque
attolleret minus gravate, quam tranferret
facile, qualecunque, graviffimi oneris,pon-
dus.
Bibiturus preliendebat canthari anfam,
manu altera ; alteram ver6 vafis fundo fup-
ponens, abftergebat deinde madoremlabiis
relictum, non minus adpofite, ac fidelica-
tiffimum vidiffes aulicum . Quam eandem
dexteritatem obfervabat utique cubitum
iturus. Inclinans quippe caput in pulvinar :
& corpus ftragulis convenienter operiens ,
velabat fe haud aliter, ac fi vel molliffimus
illic decubuiffethomo.
Quin imo Inarravit aliquando affini no-
ftro , Samueli blomartio, Rex Sambacenfis,
Satyros hofce , praefertim mares , in Infula
Bornaeo 3 tantam habere animi confidenti-
am : & tam validam mufculorum compa^
gem: ut n©n femelimpetumfecerint,invi-
ros armatos : nedum inimbeJlem , fasmina-
rum, puellarumve,fexum.
Quarum interdum tam ardenti flagrant
defiderio: ut raptas nonfemel conftuprarint.
Summe quippe in venerem funt proclives
(quod ipfis , cum libidinofis veterum Saty-
ris commune ) imo interdum ade6 protervi,
ac
Medicarvm Lib. III. 277
acfalaces: ut muliereslndicse , proptereavi-
tent, cane pejus & angue faltus, ac luftra:
in quibus delitefcunt impudica hsec anima-
lia.
Quse omnia ut veriffime referuntur de
hocce Satyro. Sic fane nihil verifimiliiis,
quam ad ejns imitationenij effictum fuiu^,
Satyrum veterum. Quem le£t.oribus fuis de- c
lineaturus Plinius 3 fcribit expreffe , animal c
effe quadrupes, inflibfolanislndorummon- (
tibus, perniciffimum ; humana effigie, fedc
pedibus caprinis; &toto corporevillofum; c
Nihil habensmorishumani; gaudensfylva-'
rum latebris ; & fugiens hominum com- c
mercia. lib.vii.cap 111. c
A quibus notis , licet aliquantifper difcre-
pet Sartyrus beati Hieronymi : convenitta-
men utcunque, cumfigmentis Poetarum.
Erat, inquit, homo naribus aduncis, & fron- "
te cornubus afpera ; definentibus corporis"
extremis, in caprarum pedes. Quam eandem "
formam , expreffuri dilucidius poeta^ appel-
lant Satyrosfuos,lafcivos, impudicos,bifor~
mes, bicornes, &interdum,petulantiafyl-
varum numina.
Quae veterum epitheta, fiquidem ad veri-
tatis explores amiuTim , videbis ipfos non
plane erraffe. Reperitur quippe etiamnum
lafcivum hocce animal, in fubfolanis Indise
montibus : gaudet confragofis receffubus:
S 3 ' fugit
278 Observationvm
fugit humanaconfortia, nequeauditimme-
rito falax , villofum , quadrupes , fpeciem
humanam praeferens : &: prseditum naribus
aduncis.
Sednecpes ipfiushabetungulas; necfrons
caprarum cornua; nedum corpus ubique
pilos ; Sed duntaxat caput , humerus , ac
dorfum. Reliqua ut funt glabra : fic aures
nequaquam acutse. Velut perperam finxit
Horatius ; veriim flexuofae , & , ut verbo
dicam, verehumanse. Infumma, velnullus
eft in rerum natura Satyrus: Vel Ci quiseft,
erit procul dubio illud animaljquod in tabel-
la, hic anobis depi&um.
Cujus defcriptionem molitus fuit forte
Plinius. Sedquo minusidpotuerit, obftite-
re fortaffis viro diligentiilimo, hinc ingenio-
faPoetarum figmenta , circseis illecebris ita
fucata: ut nefcio quos non fallerentfenfus.
Iliinc ver6 exoticse gentes, tam Jonginque
diffitae: ntneceiTe fuerit,per aliena veftigia
ire : & potius facile approbare , quam curio-
se inquirere, in naturam rei narratse , & ab
omnibusjam receptx.
Cuifidemquiderogat, is facile incidit in
calumnise murices: & elevat anthoritatem
fuas hiftorise, difcrepantis a receptaopinio-*
ne. Qualem iniuriam olim fibi illatam , nec^
dum propemod\im concoxit Herodptus,
fcriptor alioqui non incpncinnus, Quoad
ejus
^Medicarvm Lib. III. 279
e,"usitacme , in tantis tenebris fieri potuit, ie-
legit quidem Plinius potiores obfervationes;
fategitque fatyrum fuum quam yeriifimd
pofteritati relinquere. Sedferviendumfuit
fama:: neque nimislibere recedendum, ab
inveterata fententia : nedum commentitiis
Poetarum fabulis. Quorum fpiflam caligi-
nem, difcutiet fortaflis inclarefcens, Indici
hujus Satyri exortus. Omnibusplacere,difficilc*
F I N I S.
i
i
COUNTWAY UBRARY OF MEDICINE
RB
2k
T82
RARE BOOKS DEPARTMENT
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Open Library
American Libraries
TV News
Understanding 9/11